OKUL ÖNCESİ BEŞ YAŞ GRUBU ÇOCUKLARIN ÇEVRE SORUNLARINA İLİŞKİN ALGILARI

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 1, 695 - 710, 26.01.2023

Arefe Yurttaş

https://doi.org/10.24315/tred.1084475

Öz

Araştırmada okul öncesi dönemi beş yaş grubu çocukların çevre sorunları ile ilgili algılarının ortaya konulması amaçlanmıştır. Araştırma bir nitel yöntem deseni olan olgubilim (fenomenoloji) ile yürütülmüştür. Araştırmaya üç farklı devlet anaokulunda eğitim gören 5 yaş grubundan toplamda 60 çocuk dahil edilmiştir. Veriler çiz-anlat yöntemi ve yarı yapılandırılmış görüşmeler ile toplanmıştır. Elde edilen verilerin analizinde içerik ve betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Araştırmada öğrencilerin çevre sorunlarına ilişkin algılarının çevre sorunu olarak gördükleri durumlar, çevre sorunlarının sebepleri ve çevre sorunlarının çözümü için yapılması gerekenler olmak üzere üç kategoriden oluştuğu tespit edilmiştir. Araştırmada çocukların bu üç kategoriden en fazla çevre sorunları kategorisinde algıya sahip oldukları, bu sırayı çevre sorunlarının sebepleri ve çevre sorunlarının çözümü için yapılması gerekenlerin takip ettiği sonucuna ulaşılmıştır. Öğrenciler çevre sorunu olarak en fazla etraftaki çöpleri, hayvan ölümlerini, hava kirliliğini, deniz kirliliğini, yeşil alan kirliliğini; çevre sorunlarının sebepleri olarak en fazla etrafa çöp atılmasını, bilinçsiz ağaçkesimini ve denizlere çöp atılmasını; çevre sorunlarının çözümü için yapılması gerekenlerle ilgili en fazla çöplerin toplanmasını, çöplerin çöpkutusuna atılmasını algılamaktadırlar. Ayrıca çocukların çevre sorunları algılarında her üç kategoride de etraftaki çöpler birinci sırada yer almaktadır. Araştırmada çocukların algılarının gelişmesi için okul öncesinde verilen çevre eğitiminde öğretmenlerin farklı yöntem ve teknikleri kullanmaları önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

çevre sorunları, çevre eğitimi, okul öncesi eğitimi, algı

Kaynakça

• Akbayrak, N., &Kuru-Turaşlı, N. (2017). Oyun temelli çevre etkinliklerinin okul öncesi çocukların çevresel farkındalıklarına etkisinin incelenmesi. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi, 1(2), 239-258.
• Akın, G. (2006). Küresel ısınma, nedenleri ve sonuçları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46(2), 29-43.
• Altınsoy, F. (2018). Okul öncesi dönem çocuklarında çevre kirliliği farkındalığı oluşturmada geleneksel öğretim ve teknoloji destekli yöntemlerin karşılaştırılması (Yayınlanmamış yüksek lisan tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Altunışık, R.,Çoşkun, R., Yıldırım, E. ve Bayraktaroğlu, S. (2010). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri (6.Baskı). Sakarya: Sakarya Kitabevi.
• Artut, K. (2010). Okul öncesinde resim eğitimi (5. Baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Atabek-Yiğit, E., Balkan-Kıyıcı, F., & Yavuz-Topaloğlu, M. (2019). İlkokul öğrencilerinin çevre sorunları ile ilgili kavramlara yönelik algılarının belirlenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19 (3) , 732-744. doi: 10.17240/aibuefd.2019.19.49440-455005
• Ayvacı, H. Ş., Bülbül, S., & Bebek, G. (2021). Okul öncesi dönem çocuklarının çevre sorunları kavramına yönelik metaforik algıları ve görüşleri. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(1), 117-132. doi.org/10.52826/mcbuefd.922632.
• Balat, G. U.,& Çiftçi, H. A. (2017). Okul öncesi dönemde fen eğitimi ve önemi. B. Akman, G. U. Balat & T. G. Yıldız (Eds.) Okul öncesi dönemde fen eğitimi (ss. 1-21). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Basile, C. G. (2000). Environmental education as a catalyst for transfer of learning in young children. The Journal of Environmental Education, 32(1), 21-27. doi:10.1080/00958960009598668.
• Bayhan, P. veArtan İ., (2007). Çocuk gelişimi ve eğitimi (1.Baskı). İstanbul: MorpaKültürYayınları
• Baykal, H.,& Baykal, T. (2008). Küreselleşen dünyada çevre sorunları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(9), 1-17.
• Bloom, B. S. (2012). İnsan nitelikleri ve okulda öğrenme (2. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Brownlee, J. Curtis, E. Spooner-Lane, R., &Feucht, F. (2017) Understanding children's epistemic beliefs in elementary education. Education 3-13-International Journal of Primary, Elementary and Early Years Education, 45(2), 191-208. doi:10.1080/03004279.2015.1069369
• Can-Yaşar, M.,& Aral, N. (2009). Sanat ürünü olarak çocuk resimleri. Çağdaş Eğitim Dergisi, 34(365), 24-31.
• Carter, D. A. (2016). Nature-based social-emotionalap-proach to supporting young children’sholistic de-velopment in classrooms with and with outwalls: The social-emotionaland environmental educa-tion development (SEED) framework. International Journal of EarlyChildhood, 4(1), 10.
• Cherney, I. D.,Seiwert, C. S., Dickey, T. M., &Flıichtbeil, J. D. (2006). Children’s drawings: A mirror to their minds. Educational Psychology: An International Journal of Experimental Educational Psychology, 26(1), 127-142.
• Christensen, L. B., Johnson, R. B., & Turner, L. A. (2015). Araştırma yöntemleri.Ankara: Anı Yayıncılık.
• Coşanay, B. (2018). Okul öncesi dönem çocuklarının (beş-altı yaş) çevresel tutumlarının çocuk ve öğretmen değişkenleri açısından incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Çepni, S. (2012). Araştırma ve proje çalışmalarına giriş (6.Baskı). Trabzon: Celepler Matbaacılık.
• Dağ, Ü. (2022). İklim değişikliği ve küresel ısınmaya dikkat çekme açısından iklim kurgu romanları: Kurbağa Adası ve Köpekli Çocuklar Gecesi’nin karşılaştırmalı analizi, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (29), 1-14. doi:10.54600/igdirsosbilder.980410
• Deniz, L. (2020). Okulöncesi (4-6 yaş grubu) çocuk resimlerinde çevre algısı ve çocuk çevrelerinin sağlaması gereken özellikler (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Dinç, E. veÜztemur, S. (2017). Investigating student teachers’ conceptions of social studies through the multidimensional structure of the epistemological beliefs. Educational Sciences: Theory & Practice, 17(6), 2093-2142. doi:10.12738/estp.2017.6.0429
• Dizdar, A., Dizdar, E., & Dizdar, Ç. (2019). Küresel çevre problemleri. Sosyo-ekonomik sistem yaklaşımı ile ekolojik okuryazarlığın geliştirilmesi. (Erişim Tarihi: 30/11/2021) https://www.cloudsdomain.com/uploads/dosya/41654.pdf#page=32.’den alınmıştır.
• Domka, L. (2004). Environmental education at pre-school. International Research in Geographical and Environmental Education, 13(313), 258-263.
• Durkan, N., Güngör, H., Fetihi, L., Erol, A., & Gülay-Ogelman, H. (2015). Comparison of environmental attitudes and experiences of five-year-old children receiving preschool education in the villageand city centre. Early Child Development andCare, 186(8), 1327-1341.
• Erdaş-Kartal, E., & Ada, E. (2020). Okul öncesi çocuklarının gözünden geri dönüşüm. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(3), 778-801. doi: 10.19171/uefad.635508.
• Erten, S. (2003). 5. Sınıf öğrencilerinde ‘çöplerin azaltılması’ bilincinin kazandırılmasına yönelik bir öğretim modeli. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25, 94-103.
• Fettahlıoğlu, P. (2018). Algılanan çevresel sorunların çevre okuryazarlık düzeyine göre analizi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(1), 404-425.
• Fjortoft, I., & Sageie, J. (2000). The natürel environment as a play ground for children: Land scape description and analysis of a naturall and scape. Landscapeand Urban Planning, 48(1/2), 83-97.
• Gunindi, Y. (2012). Benim açımdan çevre: Çevrenin analizi katılan çocukların çevre algıları çizdikleri resimlerle anaokulu. Sosyal ve Davranış Bilimleri, 55, 594-603.
• Gülay, H., & Ekici, G. (2010). MEB okul öncesi eğitim programının çevre eğitimi açısından analizi. Türk Fen Eğitimi Dergisi, 7(1), 74-84.
• Gülay-Ogelman, H., & Güngör, H. (2015). Türkiye’deki okul öncesi dönem çevre eğitimi çalışmalarının incelenmesi: 2000-2014 yılları arasındaki tezlerin ve makalelerin incelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(32), 180-194.
• Gülay, H. (2011). Ağaç yaşiken eğilir: Yaşamın ilk yıllarındaçevreeğitimininönemi. TÜBAV Bilim Dergisi, 4 (3), 240-245.
• Gülay, H., & Önder, A. (2011). Sürdürülebilirgelişimiçinokulöncesidönemdeçevreeğitimi (1.Baskı). Ankara: Nobel YayınDağıtım.
• Güşta-Şahin, H., & Doğu, S. (2018). Okul öncesi öğretmen adaylarının çevre sorunlarına ilişkin tutum ve davranışlarının incelenmesi. İlköğretim Online, 17(3), 1402-1416.
• Hacıoğlu-Deniz, M. (2009). Sanayileşme perspektifinde kentleşme ve çevre ilişkisi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, 19, 95-105.
• Halmatov, M., Sarıçam, H., &Halmatov, S. (2012). Okul öncesi eğitimdeki 6 yaş çocukların çizdikleri çevre resimlerinin ve çevre kavramını algılayışlarının farklı değişkenlere göre incelenmesi. Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 2(1), 30-44.
• Hamalosmanoğlu, M. (2019). Giriş. M. Hamalosmanoğlu (Eds.), Farklı yaklaşım, yöntem ve teknikler ışığında etkinliklerle çevre eğitimi (pp. 1-21). Ankara:Eğiten Kitap.
• Kahriman-Öztürk, D.,Olgan, R., & Tuncer, G. (2012). A qualitative study on Turkish preschool children's environmental attitudes through ecocentrism and anthropocentrism. International Journal of ScienceEducation, 34(4), 629-650. doi: 10.1080/09500693.2011.596228.
• Kahyaoğlu, M.,& Yetişir, M.İ. (2015). Doğa Kavramı ve çocukların doğadan uzaklaşmasına ilişkin fenomenografik bir çalışma. Eğitim ve Bilim, 40(182), 159- 170. doi:10.15390/EB.2015.4899.
• Karaca, A., Turgay, O.C. 2012. Toprak kirliliği. Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Dergisi, 1(1), 13 – 19.
• Karataş, A. (2013). Çevre bilincinin geliştirilmesinde çevre eğitiminin rolü ve Niğde Üniversitesi Eğitim Fakültesi örneği (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kaypak, Ş. (2013). Çevre sorunlarının çözümünde küresel çevre politikalarının önemi. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31, 17-34.
• Kesicioğlu, O. S.,&Alisinanoğlu, F. (2009). 60-72 Aylık çocukların çevreye karşı tutumlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(3), 37-48.
• Kılıç, S. (2008). Çevre Etiği. Ankara: Orion Kitabevi.
• Kıvrak, A. H., & Uyanık, G. (2020). İlkokul dördüncü sınıf öğrencilerinin çevre kirliliğine yönelik zihinsel modellerinin belirlenmesi. Eğitim ve Teknoloji, 2(1) 1-15.
• Koçak-Tümer, N. B., & Temel, Z. F. (2018). Investıgatıon the effects of envıronmental educatıon program on chıldren’ attıtudes toward the envıronment. Middle East Journal of Education (MEJE), 4(2), 1-11.
• Loughland, T.,Reid, A., Walker, K., &Petocz, P. (2003). Factorsinfluencingyoungpeople'sconceptions of environment. Environmental Education Research, 9(1), 3-19
• Louv, R. (2010). Doğadaki son çocuk: çocuklarımızdaki doğa yoksunluğu ve doğanın sağaltıcı gücü (6. Baskı). Ankara: TÜBITAK Yayınları.
• MEB, (2013). Okul öncesi eğitim programı. Ankara: MEB Temel Eğitim Genel Müdürlüğü.
• McClain, C., &Vandermaas-Peeler, M. (2016). Outdoor explorations with preschoolers: An observational study of young children’s developing relationship with the natural world. International Journal of EarlyChildhood, 4(1), 37-53.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: an expanded source book (2.Baskı). Thousand Oaks, CA: Sage.
• Newell, R., & Dale, A. (2015). Meeting the climate change challenge (MC3): The role of theınternet in climate change research dissemination and knowledge mobilization. Environmental Communication, 9(2), 208-227.
• Ogelman, H. G., Önder, A., Durkan, N., & Erol, A. (2015). Investigation of the efficiency of “we are learning about the soil with tipitopand his friends 6” entitledsoileducationproject. International Journal of SocialSciencesandEducationResearch, 1(2), 476-488.
• Özdemir, O. (2016). Ekolojik okuryazarlık ve çevre eğitimi (2. Baskı). Ankara: PEGEM Akademi.
• Özdemir, O., & Uzun, N. (2006). Yeşil sınıf modeline göre yürütülen fen ve doğa etkinliklerinin ana sınıfı öğrencilerinin çevre algılarına etkisi. Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Dergisi, 3(1-2), 12-20.
• Özen-Uyar, R., & Yılmaz Genç, M.M.(2016). Okul öncesi dönem çocukların farklı çevre konularına yönelik ekosantrik ve antroposentrik tutumları. Journal of Human Sciences, 13(3), 4579-4594. doi:10.14687/jhs.v13i3.3989
• Özsoy, S. (2012). İlköğretim öğrencilerinin çevre algılarının çizdikleri resimler aracılığıyla incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(2), 1-24.
• Pınar, E.,& Yakışan, M. (2018). İlkokul öğrencilerinin çevre kavramı ile ilgili çizimlerinin analizi. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 97-113. doi:: 10.24315/trkefd.366693.
• Saz, B., Osmanpehlivan, E., Demir, İ., & Bay, D. N. (2020). Okul öncesi çocuklarının çevre kirliliği algısının incelenmesi. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,4(3), 191-215.
• Senemoğlu, N. (1994). Okul öncesi eğitim programları hangi yeterlikleri kazandırmalıdır?.Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 10(1994), 21-30.
• Smith, A. (2001). Earlychildhood-a wonderful time forsciencelearning. Investigating: Australian Primary and Junior Science Journal, 2(17), 18-20.
• Starks, H., & Trinidad, S. B. (2007). Choose your method: A comparison of phenomenology, discourse analysis, and grounded theory. Qualitative Health Research, 17(10), 1372-1380
• Şallı, D. (2011). Proje tabanlı öğrenme yaklaşımı ile 48-60 aylık çocuklara geri dönüşüm kavramının kazandırılması (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Taşkın, Ö., & Şahin, B. (2008). Çevre kavramı ve altı yaş okul öncesi çocuklar. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(23), 1–12.
• Tilbury, D. (1994). The critical learning years for environmental education. In R. A. Wilson (Eds.), Environmental education at the early childhood level (p. 11-13). Washington, DC: North American Association for Environmental Education.
• Tiryaki, O., Canhilal, R., & Horuz, S. (2010). Tarım ilaçları kullanımı ve riskleri. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 20(2), 154-169.
• Uyanık, G. (2017). İlkokul öğrencilerinin çevre kirliliğine ilişkin görüşleri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(1),1574-1600.
• Yavuzer, H. (2009). Resimleriyle çocuk (3. Baskı). Ankara: Remzi Kitabevi.
• Yayla-Ceylan, Ş., & Ülker, P. (2014). Okul öncesi dönem çocuklarında çevre eğitimi neden önemlidir? H. Gülay Ogelman (Eds.), Çocuk ve çevre, küçük çocuklar ve çevre eğitimi el kitabı (pp. 37-58). Ankara: Eğiten Kitap.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri, (11. Baskı), Ankara: Seçkin Yayıncılık. Yüksel, G. (2015). Yaşam boyu gelişim. Ankara: Nobel.