SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETMENLERİNİN VATANDAŞLIK ANLATISI: VATANDAŞLIK EĞİTİMİ VE İNŞASI

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: Özel Sayı, 62 - 82, 29.10.2024

Ali Haydar Akarsu

https://doi.org/10.24315/tred.1511379

Öz

Bu araştırma, Türkiye’deki devlet okullarında nasıl bir vatandaşlık eğitimi kavramsallaştırmasının hâkim olduğunu, vatandaşlığın inşasında kritik aktörler olan sosyal bilgiler öğretmenlerinin perspektifleri üzerinden keşfetmeyi amaçlamaktadır. Bu kapsamda, Türkiye genelinde farklı sosyo-ekonomik statülerden kamu ortaokullarında görev yapan en az beş yıllık mesleki deneyimine sahip altı sosyal bilgiler öğretmeniyle yarı-yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Araştırma nitel türde olup ‘anlatı sorgulaması’ deseni kullanılmıştır. Veriler yarı yapılandırılmış fenomenolojik görüşmelerle toplanmıştır. Öğretmen anlatıları ‘geleneksel vatandaşlık anlatısı’ ve ‘demokratik vatandaşlık anlatısı’ olmak üzere iki ana tema etrafında şekillenmiştir. Geleneksel anlatıda öğretmenler iyi vatandaşı, kolektif bütünün yararı ve iyiliği bağlamında işlevsel olan duygusal kişiler olarak tanımlamışlardır. Bu anlatıya göre, ülkeye, millete ve devlete bağlılık gösteren bireyler iyi vatandaşlar olarak kabul edilmektedir. Karşıt bir anlatı olarak ortaya çıkan demokratik vatandaşlık anlatısı ise; fikir özgürlüğü, kültürel çeşitlilik ve katılım gibi temalar etrafında inşa edilmiştir. Anlatılar, öğretmenlerin vatandaşlık eğitimi anlayışlarında, öğrencilerin haklarından ziyade sorumluluklarını vurgulama eğiliminde olduklarını ve milli değerlerin öğretilmesine önem verdiklerini göstermektedir. Bulgular, vatandaşlık eğitimi anlatılarında öğretmelerin, öğrencilerin toplumun sorunsuz bir parçası olarak yaşama katılmaları için kurallara uymaları ve otoriteye saygı göstermelerinin önemli derecede kabul gördüğünü göstermektedir. Daha çok topluma uyuma odaklanan öğretmen anlatılarında, öğrencilerin çeşitlilik ve farklılıklarının çok fazla dikkate alınmadığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Vatandaşlık, vatandaşlık eğitimi, Sosyal Bilgiler Eğitimi, anlatı çalışması, sosyal bilgiler öğretmenleri

Kaynakça

• Akhan, N. E., Çiçek, S., & Mert, H. (2019). Cumhuriyetten günümüze sosyal bilgiler öğretim programlarında değişen “iyi vatandaşlık” algısı. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 9-19.
• Anderson, B. (1991). Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. Verso.
• Banks, J. A. (2008). Diversity, Group Identity, and Citizenship Education in a Global Age. Educational Researcher, 37(3), 129–139. (Erişim Tarihi: 02/03/2024 https://doi.org/10.3102/0013189X08317501) Banks, J. A. (2009). Multicultural education: Dimensions and paradigms. In The Routledge international companion to multicultural education (pp. 9-32). Routledge.
• Banks, J.A., ed. 2009. The Routledge international companion to multicultural education. New York, NY: Routledge.
• Biesta, G. J. (2006). What's the point of citizenship education? Citizenship Teaching & Learning, 2(1), 6-23.
• Birt, L., Scott, S., Cavers, D., Campbell, C., & Walter, F. (2016). Member checking: a tool to enhance trustworthiness or merely a nod to validation? Qualitative health research, 26(13), 1802-1811.
• Bruner, J. (2008). Culture and mind: Their fruitful incommensurability. Ethos, 36(1), 29-45. Byrne, B. 2004. “Qualitative Interviewing.” In Researching Society and Culture, edited by C. Seale, 179–192. London: Sage.
• Caymaz, B. (2007). Türkiye’de vatandaşlık resmî ideoloji ve yansımaları. İstanbul: Bilgi University Publications.
• Clandinin, D. J., & Connelly, F. M. (2000). Experience and story in qualitative research.
• Clandinin, D. J., & Huber, J. (2002). Narrative inquiry: Toward understanding life’s artistry. Curriculum inquiry, 32(2), 161-169.
• Clandinin, D. J., Caine, V., & Lessard, S. (2018). The Living and Telling of Narrative Inquiry in the Arts Club. In The Relational Ethics of Narrative Inquiry (pp. 34-49). Routledge.
• Creswell, J. W. (2012). Educational_research: planning, conducting, and evaluating quantitative and qualitative research (4 ed.). Boston, USA: Pearson.
• Crick, B. (1999). The presuppositions of citizenship education. The Journal of Philosophy of Education, 33(3), 337-352.
• Çayır, K. (2014). “Biz” kimiz? Ders kitaplarında kimlik, yurttaşlık, haklar. İstanbul: Türkiye Tarih Vakfı. Çayır, K., & Bağlı, M. T. (2011). ‘No‐one respects them anyway’: secondary school students’ perceptions of human rights education in Turkey. Intercultural Education, 22(1), 1-14.
• Değirmenci, Y., & Eskici, B. (2019). Öğretmen adaylarının etkin vatandaşlık algılarının incelenmesi. OPUS International Journal of Society Researches 11(18), 232-256.
• Dere, İ., & Akdeniz, Ş. N. (2021a). Topluma hizmet eden sosyal bilgiler öğretmen adaylarının etkin vatandaşlık ve gönüllülük algıları. Başkent University Journal of Education, 8(2), 352-367.