TÜRKİYE TRAKYA’SINDA 20. YÜZYIL BAŞINDA GİZLİ KALMIŞ ARKEOLOJİK BİR KAZI VE ESER TAŞINMASI

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 13, 1 - 41, 10.01.2017

Ahmet Yaraş

Öz

İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü’ndeki Eski Yazışmalar
Arşivi’nden (İAMEYA) tasnif edilerek 78 no’lu kartonda saklanan bir grup eski
Türkçe evrak incelenmiştir.

Bulgar işgali sonrası; Keşan ve Lüleburgaz tren
istasyonlarındaki arkeolojik taş eserlerin ilçedeki bir devlet dairesinde
muhafaza altına alınması, kayda değer önemli eserlerin ise Müze-i Humâyûn’a
gönderilmesi hakkında 1912-1914 yıllarına ait üç grupta toplanabilecek
yazışmalar değerlendirilmiştir. Bu evraklardan bazı önemli sonuçlar
çıkartılmıştır. Bulgar işgali sırasında, Çanakkale, Gelibolu, Bolayır’da
muhtemelen Lysimakheia antik kentinde, işgal sırasında Kral Ferdinand’ın
bilfiil arkeolojik kazı yaptırdığı, ele geçirdiği eserleri Bulgaristan’a
göndermek için Keşan Tren İstasyonu’na getirttiği, işgalin erken sonuçlanması
sonucu büyük eserlerin gönderemeden kaldığı anlaşılmaktadır. İşgal sonrasında
siyasi ve ekonomik güçlüklere karşın bölgedeki eserlerin İstanbul’a getirilmesi
için Müze-i Hümâyûn’un ısrarla yazışmaların yaptığı, eserlerin yerinde
fotoğraflarının çekilmesi ve çizimlerinin yaptırılması, İstanbul’dan eserlere refakat
edecek bir uzmanın gönderilmesi, eserlerin hangi yolla ne gibi önlemler alarak taşınabileceği
gibi pek çok önemli anekdota rastlanmıştır.

20. yüzyıl başında İstanbul Arkeoloji Müzeleri’ndeki bu
arşiv belgelerinin yanında, o dönemde bölgede görev yapan bazı bürokrat ve
askerlere ait yazışmaları ve devlet arşivlerini araştırmacılarına açmaları
bölge arkeolojisi için son derece önemlidir. Bu çalışma, günümüze kadar
bilinmeyen Doğu Trakya’nın Bulgar işgali sonrasında kültürel mirasına dair
Türkiye’deki ilk çalışmadır.

Bulgar kralı ve işgal komutanlarının Doğu Trakya’daki
kültürel mirasa dostane yaklaşımı son derece ilginç ve anlamlıdır. Başta Kral
Ferdinand’ın ve Bulgar görevliler tarafından resmi yazıyla eser toplamak ve
Bulgaristan’a sevk etmekle görevli uzmanların çalışmaları mutlaka bir araya
getirilmelidir. Bulgarların götüremedikleri bölgedeki eserler ve sonraki
akıbetleri ise ayrı bir çalışma konusudur.

Anahtar Kelimeler

İstanbul Arkeoloji Müzeleri, Arşiv, Kral Ferdinand, Trakya, Lüleburgaz, Keşan

Kaynakça

• Akın, Nur, “Osman Hamdi Bey, Asar-ı Atika Nizamnamesi ve Dönemin Koruma Anlayışı Üzerine”, Osman Hamdi Bey ve Dönemi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, (Yay. Haz. Zeynep Rona), İstanbul, 1993, s. 233-239.
• Arsebük, Güven, “Dünden Bugüne Arkeoloji”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, C.1, İstanbul, 1983, s. 66-75.
• Baran, Tülay, Alim, “Birinci Dünya Savaşı ve Milli Mücadele Yıllarında Keşan’da Asayiş”. Keşan Sempozyumu, (15-16 Mayıs 2003), Edirne, 2006, s. 228-237.
• BOA., A.MKT.MHM. (Sadaret Mühimme Kalemi).441/2 (23 Z.1285 / 06.04.1869)
• BOA., İ.DH. (İrade-i Dahiliye). 1043/82030, 10. Za.1304 / 31.07.1887.
• Çağan, Nazmi, “Balkan Harbinde Edirne (1912-1913)”, Edirne’nin 600. Fetih Yıldönümü Armağan Kitabı, TTK Yayınları, Ankara, 1993, s.197-213.
• Dağlar, Oya, “19. Yüzyılda Avrupa Devletlerinin Keşan ve Hinterlandında Demiryolu ve Liman Yatırım Faaliyetleri”. Keşan Sempozyumu (15-16 Mayıs 2003), Edirne, 2006, s. 267-276.
• Dragonova, Slavka, “Keşan ve Yöresi İçin Bulgaristan’daki Osmanlı Evrakı”. Keşan Sempozyumu (15-16 Mayıs 2003), Edirne, 2006, s. 286-292.
• Durukan, Eyüp, Günlüklerde Bir Ömür I, Balkan Harbi’nde Edirne Kuşatması (1911-1913), (Haz. M. Uluğtekin), İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2013.
• Ertür, Hafız Rakım, Dağdevirenzade, Mustafa Şevket, Osman, Rıfat, Savaşı Yaşayanların Kaleminden Edirne Balkan Savaşı Anıları. (Çev. Ratıp Kazancıgil), Edirne, 2013.
• Engin, Vahdettin, Rumeli Demiryollar, İstanbul, 1993.
• Eyice, Semavi, “Arkeoloji Müzesi ve Kuruluşu”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları C.6, İstanbul, 1985, s.1596-1603.
• ____________, “Müzeciliğimizin Başlangıcı ve Türk İslam Eserleri Müzeleri”, Müze, T.C. Kültür Bakanlığı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü, Ankara, 1990, s. 5-8.
• Filov, Bogdan, Rumeli’nin Esaret Günleri, (Haz. H. Mevsim), İstanbul, 2010. Gerçek, Ferruh, Türk Müzeciliği, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1999.
• Karaduman, Hüseyin, “Belgeler ile Türk Asar-ı Atika Nizamnamesi”, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, TTK, C. 25, S. 29 Ankara, 2004, s. 73-92.
• Koç, Havva, “İstanbul Arkeoloji Müzeleri Eski Yazışmalar Arşivi (İAMEYA)”. Nimet Bayraktar’a Armağan, (Ed. İ. Dağdelen, Hüseyin Türkmen, Nergis Ulu), İstanbul, 2006, s.87-97.
• Madran, Emre, “Osmanlı Devletinde Eski Eser ve Onarım Üzerine Gözlemler”, Belleten C.49 S. 195,1985, s. 505-543.
• Mansel, Arif Müfid, “Aziz Ogan (1888-1936)”. Belleten XXII / 85. Ankara,1958, s. 117-135.
• Mevsim, Hüseyin, Bulgar Gözüyle Edirne, İstanbul, 2012.
• ______________, Bogdan Filov’un Balkan Savaşları (1912-1913) Fotoğrafları, Ankara, 2013.
• ______________, “Venelin Ganev’in Trakya’daki Eski Eserlerle İlgili Raporu (1913)”. Balkan Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 3/1. Edirne 2014, s. 53-62.
• Ortaylı, İlber, “Tanzimat’ta Vilayetlerde Eski Eser Taraması”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları C.6, İstanbul,1985, s.1599-1600.
• Paksoy, İsmail Günay, “Bazı Belgeler Işığında Osmanlı Devleti’nin Kültür Mirası Politikası Üzerine Düşünceler”, Osman Hamdi Bey ve Dönemi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, (Haz. Zeynep Rona), İstanbul, 1993, s. 201-221.
• Sayar, Mustafa Hamdi, “Lysimacheia. Eine hellenistische Hauptstadt zwischen zwei Kontinenten und Meeren: Ein Ort der Interkonnektivitaat”. Interconnectivity in the Mediterranean and Pontic Word during the Hellenistic and Roman Periods (In Memory of Professor Heinz Heinen). (Ed. V. Cojocaru, A. Çoşkun, M. Dana, Cluj-Napoca), 2014, s. 363-382.
• Şahin, G., “Avrupalıların Osmanlı Ülkesindeki Eski Eserlerle İlgili İzlenimleri ve Osmanlı Müzeciliği”, A.Ü. DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 26, S. 42, Ankara, 2007, s.101-126.
• Şimşek, F., Dinç, G., “XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Eski Eser Anlayışının Doğuşu ve Bu Alanda Uygulanan Politikalar”, U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 16, 2009, s.101-127.
• Türkseven, H., “Osmanlı Devleti’nde Eski Eser Politikası ve Müze-i Hümayun’un Kuruluşu”, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2010.