SELÇUKLU DÖNEMİ RESİM ÇALIŞMALARI

Yıl 2015, Cilt: 5 Sayı: 09, 93 - 111, 10.01.2015

Abdurrahman Deveci

Öz

Selçuklu döneminde, İslam sanatı
alanında, daha öncesinde rastlanmayan gelişmeler yaşanmıştır. Selçuklu sanatı
sadece İran’ı değil, aynı zamanda diğer İslam ülkelerini de derinden etkilemiş ve
İslam sanatının ana çizgisi ile, kalıcı örneklerin oluşmasında büyük rol
oynamıştır. Büyük İslam filozoflarının ve bilginlerinin yetiştiği bu dönemde
resim üzerindeki yorumlar da yeni bir boyut kazanmıştır. Genel olarak Selçuklu
resim sanatını şu bölgelerde ve şehirlerde aramak gerekir. Horasan, Rey- Kaşan,
Bağdat, Konya, Diyarbekir, Musul, Şam, Halep… Bunların ortak temelleri olduğu
hâlde birbirinden farklılaşan tarzları da bulunmaktadır. İlk İslam minyatürleri
Selçuklu döneminde Horasan'da görülmüştür. Horasan'da hazırlanan kitapların en
önemlilerinden biri Semek Ayyar'dır. Büyük Selçuklu devletinin kurucusu Tuğrul
Bey'in 1055'te Bağdat'a girerek Sultan unvanını alması, Selçuklu sanat ve kültürünün
bu bölgede yayılmasının başlangıcıdır. Bağdat'ta resimlenmiş el yazmaları
arasında Yunancadan Arapçaya çevrilen Kitâbül-Haşâyiş (Materia Medica), Hintli
Beydaba'nın Kelile ve imne'si ile Harirî’nin Makamât'ı sayılabilir. Büyük
Selçuklu döneminde kitap yapmak ve onu resimlendirmek yaygın hâle gelmiştir.
Râhat-üs-Sudûr ve Âyet-üs-Sürûr'un yazarı Ravendî'nin ifadesine göre Arslan
oğlu Tuğrul döneminde sanatçıların rahat bir hayatı vardı. Anadolu Selçuklu
dönemine ait minyatürlü yazma örnekleri ise XII. ve XIII. yüzyıllardan
kalmadır. Kitabül-Haşâyiş, El-hiyel el-hendesiyeh, Süverül-Kevâkibi’s-Sabite,
Varka ve Gülşah ile Tezkire isimli el yazmaları bunların en önemlileridir.

Anahtar Kelimeler

Minyatür, Selçuklu, Selçuklu Minyatür, Selçuklu Sanatı

Kaynakça

• Aslanapa, Oktay, Türk Sanatı, (5. bs), Remzi Yayınevi, İstanbul, 1999.
• Başkan, Seyfi, Başlangıcından Cumhuriyet Dönemine Kadar Türklerde Resim, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara, 2009.
• Can, Yılmaz- Gün, Recep, Türk İslam Sanatları ve Estetiği. (2. bs.). Kayıhan Yayınevi, İstanbul, 2011.
• Fethil-Ferbud, F., “Seyr-e Tahavvol-e Nuguş-e Perende ve Movcudat-e Esatiri-e Baldar Der Mensucat-e Al-e Buye ve Selcugi”, Negere Dergisi, Sonbahar, Sayı 12, Tahran, 1388 ş, s. 41-51.
• Hillenbrand, Robert, İslam Sanatı ve Mimarlığı, (Çev. Çiğdem Kafescioğlu), Homer Kitabevi, İstanbul, 2005.
• İnal, Güner, Türk Minyatür Sanatı- Başlangıçtan Osmanlıya Kadar, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Sayı 63 Ankara.
• İpek,M. Selim, “Arap Edebiyatında Fabl Türü”, Nüsha- Şarkıyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 35, 2012/II, s. 79-92.
• Katli- Margarita- Hamby- Loei, Honar-e Selcugi ve Harezmi, (Çev. Yaghub Ajend), Movla Yayınevi , Tahran, 1376 ş.
• Kühnel, Ernest, History of Miniature Painting and drawing, A Survey of Persian Art, III, P. 1830.
• Memiş, Ekrem, Eski Çağda Türkler, Çizgi Kitapevi, Konya, 2002.
• Pakbaz, R., Naggaşi-e İran Az Dirbaz Ta Emruz, Zerrin ve Simin Yayınevi, Tahran, 1380 ş.
• Piper, D. (Ed.), The History of Art: II The Random House Library of Painting and Sculpture Volume 3. Random Hause- New York.
• Pope, A., Şahkarhaye Honar-e İran, (Çev. Perviz Natel Hanleri), İlmi ve Ferhengi Yayınevi, Tahran, 1384 ş.
• Şerifzadeh, S. A., Tarih-e Negargeri Der İran, Hovzeye Honeri Yayınevi, Tahran, 1375 ş.
• Yetkin, S. K., İslam Sanat Tarihi, Güven Basımevi, Ankara, 1954.
• Yetkin, S. K., İslam Ülkelerinde Sanat, Karaca Ofset Basımevi, İstanbul, 1974.
• Yurdaydın, H. G., “Başlangıcından XIII. Yüzyıl Solaraına Kadar Müslüman Minyatürü”, Yıllık Araştırmalar Dergisi II. A. Ü. İlahiyat Fakültesi, Türk ve İslam Sanatları Tarihi Enstitüsü, s. 181- 192.
• http://www.kulturelbellek.com
• http://fa.wikipedia.org
• http://tr.wikipedia.org
• http://vista.ir/article