Araba Sevdası Adlı Romanın Yapısalcı Analizi

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 22, 77 - 94, 30.07.2021

Betül Bayraktar

https://doi.org/10.33207/trkede.834814

Öz

20. yüzyılın başında dilbilim alanında başlayıp sonra diğer bilim dallarında da yaygınlık gösteren yapısalcılık 1970’lardan sonra gelişen post-yapısalcılığa rağmen Türk akademisinde edebiyat biliminde hala sıkça kullanılan bir yöntemdir. Her bir metni ortak bir yapı merkezinde ele almanın önemini vurgulayan yapısalcılığa göre metinler önceden belirlenmiş kurallar kapsamında analiz edilmelidir. Bu bağlamda romanlar şu başlıklar altında incelenmektedir: isim-içerik ilişkisi, olay örgüsü, bakış açısı ve anlatıcı, zaman, mekân, kişi kadrosu. Roman tahliline yönelik çalışmalarda sıkça kullanılan bu şablonun eserin anlaşılmasında önemli bir role sahip olduğu vurgulanmaktadır. Bu araştırmada söz konusu yöntemin uygulanacağı roman Tanzimat dönemi romanlarından Araba Sevdası adlı eserdir. İlk realist roman olarak anılan Araba Sevdası 1896’da yayınlanmış olup Türk edebiyatı açısından büyük öneme sahiptir. Recaizâde Mahmut Ekrem’e ait olan eserde Batılılaşma, aylaklık, züppe tipi, yabancılaşma gibi meseleler de sorgulanmaktadır. Dolayısıyla o dönemde yaşayan belirli bir insan tipinin de izlerinin görüldüğü eser, hala pek çok araştırmanın inceleme nesnesidir. Bu araştırmada ise başlangıç safhasındaki Türk romanın yapısal özelliklerine dikkat çekilmektedir. Sonuç olarak inceleme nesnesi olan romanda yapısal olarak bazı farklılıklar gözlemlenmektedir. Özellikle zaman, mekân gibi bazı hususlarda romanın ardıllarına öncülük ettiği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Yapısalcılık, Roman tahlili, Tanzimat Romanı, Araba Sevdası

The Structural Analysis of Araba Sevdası

Öz

Structuralism, which started in the field of linguistics at the beginning of the 20th century and then became widespread in other disciplines, is still a frequently used method in Turkish literature despite the post-structuralism that developed after the 1970s. According to the structuralism, which emphasizes the importance of handling each text in a common structure center, the texts should be analyzed within the scope of pre-determined rules. In the department of New Turkish Literature, great importance is attached to the structuralist approach in novel studies. In this context, novels are examined under the following headings: name-content relationship, plot, point of view and narrator, time, place, character staff. It is emphasized that this template, which is frequently used in studies on novel analysis, has an important role in understanding the novel. The novel in which the method in question will be applied in this research is a late Ottoman novel named Araba Sevdası. Araba Sevdası, known as the first realist novel, was published in 1896 and is of great importance in terms of Turkish literature. In the novel by Recaizâde Mahmut Ekrem, issues such as Westernization, idleness, snobbery type, and alienation are also questioned. Therefore, the work, in which the traces of a certain type of person in that period can be seen, is still the object of many studies. In this study, attention will be drawn to the structural features of the Turkish novel in its early stage.

Anahtar Kelimeler

Structuralism, Novel Analysis, Late Ottoman Novel, Araba Sevdası

Kaynakça

• AKSÖZ, Munise (2018), “Yanmetin (Paratexte) Nedir? Metin Çevresindeki Yazılı Öğeler (Peritexte) Nelerdir?”. Turkish Studies, 13/12, 27-47.
• AKTAŞ, Şerif (2005), Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara.
• BOURNEUR, Roland ve QUELLET, Real (1989), Roman Dünyası ve İncelemesi, Çev. Hüseyin GÜMÜŞ, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• CAN, Âdem (2013), “Romanda Zaman Meselesi”, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, 9, 107-137.
• FİNN, Robert (1984), Türk Romanı, Çev. Tomris UYAR, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• FORSTER, Edward Morgan (1985), Roman Sanatı, Çev. Ünal AYTÜR, Adam Yayınları, İstanbul.
• HAWKİNG, Stephan (2006), Zamanın Daha Kısa Tarihi. Çev. Selma ÖĞÜNÇ, Doğan Kitap, İstanbul.
• KORKMAZ, Ramazan (2017), “Romanda Mekânın Poetiği”, Romanda Mekân Poetiği ve Çözümlemeler, Ed. Ramazan KORKMAZ ve Veysel ŞAHİN, Akçağ Yayınları, Ankara, 9-26.
• LEFEBVRE, Henri (2007), Modern Dünyada Gündelik Hayat, Çev. Işın GÜRBÜZ. 2. Basım. Metis Yayınları, İstanbul.
• MORAN, Berna (2001), Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış-I, İletişim Yayınları, İstanbul.
• MORAN, Berna (2016), Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İletişim Yayınları, İstanbul.
• NAR, Mehmet Şükrü (2014), “Yapısalcılık Kavramına Antropolojik Bir Yaklaşım: Levi-Strauss ve Yapısalcılık”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Antropoloji Dergisi, 27, 29-46.
• PARLA, Jale (2003), “Car Narratives: A Subgenre in Turkish Novel Writing”, The South Atlantic Quarterly, 102, 535-550.
• PARLA, Jale (2006), Babalar ve Oğullar: Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri. İletişim Yayınları, İstanbul.
• RECAİZÂDE MAHMUT EKREM (2006), Araba Sevdası, Bordo Siyah Yayınları, İstanbul.
• RİFAT, Mehmet (1998), XX. Yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları/ 1. Tarihçe ve Eleştirel Düşünceler, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• STEVİCK, Philip (1988), Roman Teorisi, Çev. Sevim KANTARCIOĞLU, Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi (2006), 19.Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• TEKİN, Mehmet (2006), Roman Sanatı, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• UÇAR, Aslı (2012), Teselliyi Eşyada Aramak: Türkçe Romanda Nesneler, Doktora Tezi, İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi. Ankara.
• UTKU Günaydın, Ayşegül (2007), Tanzimat Romanında Kamusal Alan ve Serbest Zaman Etkinlikleri, Yüksek Lisans Tezi, İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, Ankara.
• YÜCEL, Tahsin (1999), Yapısalcılık, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.