Müslüman Seyyahların Gözünden Kütahya ve Çevresindeki Mimari Yapılar

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 24, 1 - 30, 29.07.2022

Ali Tekin

https://doi.org/10.33207/trkede.1004011

Öz

Bu çalışma, farklı zaman diliminde Kütahya ve çevresini ziyaret eden, Şihabeddin b. Fazlullah El Ömerî, Matrakçı Nasuh, Kudbüddin Mekki, Aşık Mehmed, Kâtip Çelebi, Evliya Çelebi, Ebû Bekir b. Behrâm, Şemseddin Sâmi, Ali Cevad ve Mehmed Ziya’nın bölgedeki mimari eserler hakkındaki izlenimlerini ele almaktadır. Kütahya’nın Selçuklu döneminde ticaret yolu üzerinde olması, Germiyanoğulları Beyliğine başkentlik yapması ve uzun bir süre Anadolu eyaletinin merkezi olması sebebiyle seyyahların uğrak yerlerinden biri olmuştur. Bu seyahatler 14. yüzyılın ilk yarısında başlamış olup, 16.-17. yüzyıllar arasında yoğun olarak gerçekleşmiştir. Çalışmanın amacı, Türk dönemine ait mimari eserleri, seyahatnameler üzerinden okuyarak bölgenin mimari abidelerine ilişkin bilgiler elde edilmesini sağlamaktır. Seyahatnameler, kadim Anadolu coğrafyasının yazılı kaynakları arasında önemli bir yere sahiptir. Bu eserler müelliflerinin gözlemlerinden ve yöre halkından elde ettikleri bilgilerden oluşmaktadır. Seyahatnameler mimari anlamda çoğunlukla yüzeysel bilgiler içermesinin yanı sıra, kapsamlı bilgiler de içermektedir. En kapsamlı bilgiler, Evliya Çelebi Seyahatnamesinde yer almaktadır. Özellikle Evliya Çelebi’nin eserinde, mimari yapılarla ilgili olarak yapıldığı dönem, kitabe, bani, mevcut durum, malzeme ve süsleme gibi özellikler belirlenebilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kütahya, Seyahatname, Seyyah, Mimari, Yol Ağı

Architecture Buildings in Kütahya and Surrounding from the Eyes of Muslim Travelers

Öz

Kaynakça

• ABDÜLAZÎZ EL-ALEVÎ (1999), “İbn Fazlullah el-Ömerî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 19, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 483-484.
• ADAY, Erdal (2013), Kütahya İli Türbe ve Yatırları Etrafında Oluşan İnanç ve Uygulamalar, Doktora Tezi, Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir.
• AK, Mahmut (1993), “Coğrafya Osmanlılar Dönemi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 8, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 62-66.
• AK, Mahmut (1999), Menazırü'l-Avalim (Metin), Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• AKBAYAR, Nuri (2001), Osmanlı Yer Adları Sözlüğü, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• ALİ CEVAD (1314), Memâlik-i Osmaniye’nin Tarih ve Coğrafya Lugati, Kasbar Matbaası, İstanbul.
• ALTUN, Ara (1981-1982), “Kütahya’nın Türk Devri Mimarisi Bir Deneme”, Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılına Armağan Kütahya, Kütahya Belediyesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Enstitüsü, İstanbul, 171-700.
• ANONİM (2011), “Tarihi Camiler”, Tavşanlı Araştırmaları Dergisi, 1, 20-21.
• ANONİM (2011), “Tavşanlı Kalesi”, Tavşanlı Araştırmaları Dergisi, 1, 28.
• AYDIN Asuman, ÖNTUĞ, M. Murat (2019), “Osmanlı Dönemi Kütahya’daki Eğitim Kurumları (XVIII. Yüzyıl)”, Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2, s. 13-41.
• AYHAN, Betül (2020), XVI. Yüzyıl Zaviye Vakıflarına Göre Kütahya, Yüksek Lisans Tezi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
• BUDAK, Muhammed Ali (2015), Seyahatnamelere Göre Ortaçağ’da Batı Anadolu, Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.
• ÇAM, Nusret (2017), “Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nin Türk Mimarisi ve Sanatı Bakımından Önemi”, Uluslararası XVIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (22-25 Ekim 2014), Ed. Hacer Sibel Ünalan Özdemir vd., Efeler Belediyesi Kültür Yayınları, Aydın, s. 179-192.
• DADAŞ Cevdet, BATUR Atilla, YÜCEDAĞ İsmail (2000), Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kütahya Vakıfları II/2, Kütahya Belediyesi Kültür Yayınları, Kütahya.
• DAĞLI, Y., S.A. Kahraman, R. Dankoff (haz.) (2005), Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 9, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• DEMİRCAN, Ahmet (2013), “Evliya Çelebi Seyahatnamesi’ndeki Simav Kaplıcaları ve Hamamları”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 35, 81-96.
• ERDOĞRU, Mehmet Akif (2004), “Kanuni Sultan Süleyman’ın Rodos Seferi Ruznamesi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XIX/1, 55-71.
• ERKİLETLİOĞLU, Halit (1993), Kayseri Tarihi (En Eski Zamandan Osmanlılara Kadar), Kayseri Valiliği, Kayseri.
• EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNAMESİ ANADOLU, SURİYE, HİCAZ (1671-1672) (1935), 9, Devlet Matbaası, İstanbul.
• EYİCE, Semavi (2000), “İhtifalci Mehmed Ziyâ”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 21, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 559-560.
• GÖKYAY, O. Şaik (1993), “Cihannümâ”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 7, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 541-542. GÜLBAL, Hasan (2019), El-Fethu’r-rahmânî fî Tarz-ı Devlet-i Osmanî Adlı Eserinin Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
• KÂMİL, Ekrem (1937), “Gazzi-Mekki Seyahatnamesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Semineri Dergisi, 1/2, 5-15.
• KARAZEYBEK, Mustafa (2018), “Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Kütahya’daki Ticaret Mahalleri”, Tarih Okulu Dergisi XXXVI, 2018, 373-402.
• KİTÂB-I CİHANNÜMÂ LÎ KÂTİP ÇELEBİ (1145), Matbaa-ı Amire, Konstantıniyye.
• MADRAN, Emre (1958), “Seyahatnamelerde Anadolu Kenti”, IX. Türk Tarih Kongresi (21-25 Eylül 1981) Cilt III, 1303-1322.
• MEHMED ZİYA (2008), Bursa’dan Konya’ya Seyahat, Haz. M. Fatih Birgül-L. Ali Çanaklı, Bursa İl Özel İdaresi, Ankara.
• OKUMUŞ, Ejder (2007), “Evliya Çelebi Kütahya’da”, DEÜİFD, XXVI, 83-120.
• ÖZERGİN, M. Kemal (1959), Anadolu Selçuklu Çağında Anadolu Yolları, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• SARICAOĞLU, Fikret (1994), “Ebû Bekir b. Behrâm”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 10, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 110-111.
• ŞEMSEDDİN SAMİ (1306), Kâmûsü’l-Alâm, 1, Mihran Matbaası, İstanbul.
• ŞEMSEDDİN SÂMİ (1311), Kâmûsü’l-Alâm, 4, Mihran Matbaası, İstanbul.
• ŞEMSEDDİN SÂMİ (1314), Kâmûsü’l-Alâm, 5, Mihran Matbaası, İstanbul.
• ŞİHABEDDİN B. FAZLULLAH EL ÖMERÎ (2014), Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım-Mesalikü’l-Ebsar, Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul.
• TAESCHNER, Franz (2010), Osmanlı Kaynaklarına Göre Anadolu Yol Ağı, Çev. Nilüfer Epçeli, Bilge Kültür Sanat, İstanbul.
• TOYLAN, Kazım (2019), Seyahatnamelerde Kütahya, Yüksek Lisans Tezi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
• TÜRKEL, Rifat (2016), “Sofça Örnekleminde Kalburcu Şeyhi Pîr Ahmed Efendi ve Alevilik Anlayışı”, İnsan ve Toplum, 6/1, 47-70.
• UÇMAN, Abdullah (2010), “Şemseddin Sâmi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 38, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 519-523.
• UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı (1932), Bizans ve Selçukiylerle Germiyan ve Osman Oğulları Zamanında Kütahya Şehri, Devlet Matbaası, İstanbul.
• VARLIK, M. Çetin (1988), “XVI. Yüzyılda Kütahya Şehri ve Eserleri”, Türklük Araştırmaları Dergisi, 3, 189-271.
• VARLIK, M. Çetin (1989), “Evliya Çelebi’ye Göre Kütahya ve Bu Bilgilerin Arşiv Belgeleri İle Karşılaştırılması”, Türklük Araştırmaları Dergisi, 4, 299-308.
• YANCI, Murat (2021), Matrakçı Nasuh’un Gözünden Bazı Anadolu Kentlerinin Çözümlemesi, Yüksek Lisans Tezi, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi, İzmir.
• YILDIZ, H. Dursun (1981-1982), “Kütahya’nın Tarihçesi”, Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılına Armağan Kütahya, Kütahya Belediyesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Enstitüsü, İstanbul, 35-51.
• YURDAYDIN, Hüseyin Gazi (1976), Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irâkeyn, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• ZEYREK SOYER, Özlem (2015), XVIII. Yüzyılda Kütahya Vakıflarının Sosyal ve Ekonomik Hayata Katkıları, Doktora Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar.