Şairin Meşrebi: Fehîm-i Kadîm, Esrâr Dede ve Leskofçalı Gâlib Bey'in Meşreb Redifli Gazelleri

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 26, 27 - 62, 21.07.2023

Fahri Kaplan

https://doi.org/10.33207/trkede.1205379

Öz

Bir kişinin mizacını, karakterini, tabiatını ifade eden “meşreb” kavramı, şairler söz konusu olduğunda şiirlerinin üslup ve içeriğine de etki eden önemli bir husus olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu noktada, Fehîm-i Kadîm’in kaleme aldığı “meşreb” redifli gazel, “meşreb” kavramı etrafında bir şairin kendi meşrebine hayal ve imaj yüklü bir anlatım içinde getirdiği yorumlar açısından dikkate değer bir şiirdir. 17. yüzyılda yaşayan Fehîm-i Kadîm’in “meşreb” gazeline 18. yüzyılda Esrâr Dede, 19. yüzyılda ise Leskofçalı Gâlib Bey nazire söylemişlerdir. Fehîm-i Kadîm’in şiirinde hâkim olan meşrep, aşkla dolu çılgın bir âşığın kendinden geçmesi, pervane (gece kelebeği) gibi yanması ve aşkın ikliminde çılgın bir coşku ile aşk şarabını yudumlayıp mest (sarhoş) olması şeklinde özetlenebilir. Fehîm’in şiirine hâkim olan bu meşrebin Esrâr Dede ve Leskofçalı Gâlib’i de etkilediği ve söz konusu şiirlerin içerik ve üslubunu ana hatlarıyla belirlediği söylenebilir. Bununla birlikte Esrâr Dede ve Gâlib Bey, şiirlerinde kendilerine has duyuş ve tarzı da yansıtarak sözlerine kendi meşreplerinin damgasını vurmuşlardır. Esrâr Dede’nin şiirinde tasavvuf ve özellikle Mevleviliğe dair imajlar, bazı zıt unsurların uyum içinde şaşırtıcı kullanımı söze ayrı bir derinlik katmıştır. Gâlib Bey ise sade gibi görünen anlatımının arkasına derin bir aşk ve varlık anlayışı sığdırmıştır. Her üç şairin meşreplerinde aşk ve aşka bağlı divanelik, kendinden geçiş, yanış gibi coşkulu hâller öne çıkar.

Anahtar Kelimeler

gazel, meşrep, şair, nazire

Kaynakça

• AYVERDİ, İlhan (2011), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı İktisadi İşletmesi, İstanbul.
• BÂKÎ (1994), Bâkî Dîvânı -Tenkitli Basım-, Haz. Sabahattin KÜÇÜK, TDK Yayınları, Ankara.
• CELÎLÎ (2018), Celîlî Dîvânı (İnceleme – Metin), Haz. Şevkiye KAZAN NAS, Palet Yayınları, Konya.
• CEYLAN, Ömür ve YILMAZ, Ozan (2005), Hazâna Sürgün Bahar - Keçecizâde İzzet Molla ve Dîvân-ı Bahâr-ı Efkâr, Sahhaflar Kitap Sarayı, İstanbul.
• DEDE ÖMER RÛŞENÎ (2020), Dede Ömer Rûşenî Dîvânı, Haz. Orhan Kemal TAVUKÇU, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap.
• ERAYDIN, Selçuk (2017), Tasavvuf ve Tarikatlar, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul.
• FUZÛLÎ (2007), Leylâ ve Mecnun (Metin, Düzyazıya Çeviri, Notlar ve Açıklamalar), Haz. Muhammet Nur DOĞAN, YKY, İstanbul.
• FUZÛLÎ (2014), Türkçe Dîvân, Haz. İsmail PARLATIR, Akçağ Yayınları, Ankara.
• HAYÂLÎ (1992), Hayâlî Dîvânı, Haz. Ali Nihat TARLAN, Akçağ Yayınları, Ankara.
• HORATA, Osman (1998), Esrâr Dede -Hayatı, Eserleri, Şiir Dünyası ve Divanı-, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• KELEŞ, Reyhan (2016), Divan Şiirinde Âyet ve Hadis İktibasları, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• MUALLİM NÂCÎ (2009), Lügat-i Nâcî, Haz. Ahmet KARTAL, TDK Yayınları, Ankara.
• NÂİLÎ (1970), Nâilî-i Kadîm Dîvânı, Haz. Halûk İPEKTEN, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• NEF‘Î (1993), Nef‘î Dîvânı, Haz. Metin AKKUŞ, Akçağ Yayınları, Ankara.
• ONAY, Ahmet Talat (2014), Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü -Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı-, Haz. Cemal KURNAZ, Kurgan Edebiyat Yayınları, Ankara.
• ÖZGÜL, M. Kayahan (2015), Leskofçalı Galib Bey -Şiir Hazanında Gazel Dökenler III-, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• PALA, İskender (2004), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul.
• RÂĞIB el-İSFAHANÎ (2010), Müfredât -Kur’ân Kavramları Sözlüğü-, Çev. Abdülbaki GÜNEŞ ve Mehmet YOLCU, Çıra Yayınları, İstanbul.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atilla (2019), Osmanlı Şiiri Kılavuzu - 3. Cilt, OSEDAM - DBY Yayınları, İstanbul.
• ŞEYH GÂLİB (1994), Şeyh Gâlib Dîvânı, Haz. Muhsin KALKIŞIM, Akçağ Yayınları, Ankara.
• ŞEYH GÂLİB (2017), Hüsn ü Aşk, Haz. Muhammet Nur DOĞAN, Yelkenli Yayınevi, İstanbul.
• ŞİMŞEK, Selami (2017), Tasavvuf Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Litera Yayıncılık, İstanbul.
• TOPRAK, Burhan (2006), Yunus Emre Divanı, Eskişehir Odunpazarı Belediyesi Yayınları, İstanbul. Online erişim adresi: http://www.yunusemre.net/ kitap/yunusemredivan.pdf (Erişim Tarihi: 25.10.2022).
• ULUDAĞ, Süleyman (2005), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yayınları, İstanbul.
• ÜZGÖR, Tahir (1991), Fehîm-i Kadîm -Hayatı, Sanatı Dîvân’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi, AKM Yayınları, Ankara.
• YAHYA KEMAL (1963), Rubâîler -Hayyam Rubâîlerini Türkçe Söyleyişlerle-, İstanbul Fetih Cemiyeti Yahya Kemal Enstitüsü Yayını.
• YAZIR, Elmalılı M. Hamdi (2017), Hak Dini Kur’an Dili -Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Meali ve Muhtasar Tefsiri, Sadeleştiren ve Dipnotlar Ekleyen: Hamdi DÖNDÜREN, Çelik Yayınevi, İstanbul.
• YÛNUS EMRE (2021), Yunus Emre Divanı, Haz. Selim YAĞMUR, Dergâh Yayınları, İstanbul.