GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ’NDE YABANCI ORİJİNLİ BAZI DURUM BUĞDAY GENOTİPLERİNİN ADAPTASYON KABİLİYETLERİNİN BELİRLENMESİ

Yıl 2014, Cilt: 15 Sayı: 1, 47 - 52, 01.08.2015

Sertaç Tekdal , Enver Kendal , Hüsnü Aktaş Mehmet Karaman , Hasan Doğan Hasan Kılıç , Halil Karahan

Öz

Güneydoğu Anadolu Bölgesinin iki önemli alt bölgesini temsil eden Diyarbakır ve Kızıltepe lokasyonlarında 2011-2012 yetiştirme sezonunda yürütülen bu çalışma, adaptasyon kabiliyeti ve kalite özellikleri yönünden üstün durum buğday genotiplerini belirlemek ve ıslah programlarında kullanmak amacıyla yürütülmüştür. Çalışmada, ICARDA (International Center for Agricultural Research in the Dry Areas)’dan temin edilen 18 hat ile 5 kontrol çeşit (Omrabi5, Younes1, Korifla, Waha, Miki2) ile beraber, bölgede ekilen Zühre çeşidi standart olarak kullanılmıştır. Deneme, tesadüf blokları deneme dese-nine göre iki lokasyonda ve üç tekerrürlü olarak kurulmuştur. Çalışmada tane verimi, bin tane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, pro-tein içeriği, irmik rengi ile SDS değeri incelenmiştir. Yapılan bileşik analize göre, hektolitre ağırlığı dışındaki bütün paramet-reler açısından genotipler arasında önemli farklılıklar tespit edilmiştir. Lokasyonlar arasında tane verimi ve bin tane ağırlığı; genotip x lokasyon interaksiyonunda ise tane verimi, bin tane ağırlığı ve protein oranı bakımından önemli farklılıklar göz-lenmiştir. Ayrıca özellikler arası ve genotip-özellik ilişkilerini değerlendirmek amacıyla Biplot analizi uygulanmıştır. Bu ana-liz yöntemiyle, birbirleriyle ilişkili özellikler ve belirli özellikler açısından öne çıkan genotipler görsel olarak gösterilmiştir. İki lokasyon ortalamasına göre verim ve kalite özellikleri ile ilgili umut vadeden genotipler, ıslah programının ileri kademele-rine alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

ICARDA, Durum Buğday, Adaptasyon Kabiliyeti, Verim, Kalite

Determination of Adaptation Capabilities of some Durum Wheat Genotypes of Foreign Origin in Southeast Anatolian Region

Öz

This study was performed in growing season of 2011-2012 in Diyarbakır and Kızıltepe, representing two important subregions of Southeast Anatolia Region, in order to identify durum wheat genotypes having superior adaptaptation capabilities and quality features to be used in breeding programs. The material used in the study included 18 lines and 5 control varieties (Omrabi5, Younes1, Korifla, Waha, Miki2) obtained from ICARDA (International Center for Agricultural Research in the Dry Areas)and Zühre durum wheat variety cultivated in the region as the standart. The trials were performed as a randomized complete block design experiment with three replications in two locations. Grain yield, thousand kernel weight, hectoliter weight, protein content, semolina color and SDS value were evaluated in the study. The results of the analyses of compound variances revealed significant differences between genotypes in all the parameters except hectoliter weight. Significant differences were found between locations in terms of grain yield and thousand kernel weight and in terms of grain yield, thousand kernel weight and protein content between the genotype x location interaction. A biplot analysis method was performed to evaluate inter-trait and genotype-trait relationships. Traits related to each other and the genotypes featured in terms of particular traits were visually shown by this analysis. Promising genotypes according to the grain yield and quality characteristics based on two location averages were taken to the advanced stages of the breeding program

Anahtar Kelimeler

: ICARDA, Durum Wheat, Adaptability, Yield, Quality

Kaynakça

• Akçura, M. & Topal, A. 2009. İç Anadolu Bölgesi Yerel Ekmeklik Buğday Populasyonlarından Seçilen Saf Hatların Tane Verimi ve Kalite Özellikleri Yönünden Bazı Tescilli Çeşitlerle Karşılaştırılması. Ülkesel Tahıl Sempozyumu, 2-5 Haziran 2008, Konya, 59-69.
• El-Haremein, F.J., El-Saleh, A. & Nachit, M.M. 1996. Environmental Effect on Durum Wheat Grain Quality in Syria. 10th International Cereal and Bread Congress, June 9-12 1996, Porto Carras, Greece.
• Genç, İ., Yağbasanlar, T., Özkan, H. & Kılınç, M. 1993. Seçilmiş bazı makarnalık buğday hatlarının Güneydoğu Anadolu bölgesi sulu koşullarında adaptayonu üzerine araştırmalar. Makarnalık buğday ve Mamulleri Sempozyumu, 30 Kasım –3 Aralık 1993, Ankara, 261–274.
• Harlan, J.R. 1981. The early history of wheat: earliest traces to the sack of Rome. In: Evans L.T. and Peacock W.J. (eds.), Wheat Science –Today and Tomorrow. Cambridge Press, 1–19.
• Karagöz, A. & Zencirci, N. 2005. Variation in wheat (Triticum spp.) landraces from different altitudes of three regions of Turkey. Genetic Resources and Crop Evolution, 52: 775–785.
• Kılıç H., Aktaş, H., Kendal, E., Tekdal, S. & Akçura, M. 2011. İleri Kademe Ekmeklik Buğday (Triticum aestivum
• L.) Hatlarının Verim ve Bazı Kalite Özellikleri Yönünden İncelenmesi, 9. Tarla Bitkileri Kongresi, Bursa.
• Kılıç, H. & Yağbasanlar, T. 2003. Güneydoğu Anadolu Bölgesi koşullarında makarnalık buğday çeşitlerinin bazı kalite özelliklerinin genotip x çevre interaksiyonları üzerinde araştırmalar. Türkiye 5. Tarla Bitkileri Kongresi, 13-17 Ekim 2003, Diyarbakır.
• Kılıç, H. & Yağbasanlar, T. 2010. Genotype x Environment Interaction and Phenotypic Stability Analysis for Grain Yield and Some Quality Traits of Durum Wheat in the South-Eastern Anatolia Region. Notulae Botanicae Horti Agrobotanici Cluj-Napoca, 38 (3): 253-258.
• Kılıç, H., Tekdal, S., Kendal, E., Aktaş, H. 2012. Augmented Deneme Desenine Dayalı İleri Kademe Makarnalık Buğday (Triticum Turgidum ssp.) Hatlarının Biplot Analiz Yöntemi İle Değerlendirilmesi. KSÜ Doğa Bilimleri Dergisi, 15(4): 18-25.
• Manthey, F. 2001. Durum Wheat Color, www.ag.ndsu.nodak.edu/plantsci/ breeding/durum.
• Nachit, M.M., Baum, M., Impiglia, A. & Ketata, H. 1993. Studies on Some Grain Quality Traits in Durum Wheat Grown in Mediterranean Environments. Proceedings International Symposium Durum Wheat Quality in the Mediterranean Region, Zaragoza, Spain, 181-187.
• Peterson, C.J., Graybosch, R.A., Baenziger, P.S. & Grombacher, A.W. 1992. Genotype and environment effeccts on quality characteristics of hard winter wheat. Crop Science, 32: 98-103.
• Sade, B. 1997. Tahıl Islahı (Buğday ve Mısır) Selçuk Üniversitesi Yayınları No:135 Ziraat Fakültesi Yayınları, Konya, No: 31, 114 s.
• Sözen, E. & Yağdı, K. 2005. Bazı İleri Makarnalık Buğday (Triticum durum Desf.) Hatlarının Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi. Uludağ Üniviersitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 19 (2): 69-81.
• Tekdal, S., Kılıç, H., Kendal, E., Altıkat, A., Aktaş, H. & Karaman, M. 2011. Diyarbakır Ekolojik Koşullarında Yabancı Orijinli Bazı Makarnalık Buğday Genotiplerinin Adaptasyonlarının Belirlenmesi, Uluslararası Kat. 1. Ali Numan Kıraç Tarım Kongresi, Eskişehir.
• Toklu, F., Genç, İ., Yağbasanlar, T., Özkan, H. & Yıldırım, M. 2001. Çukurova koşullarında son 21 yıllık dönemde yetiştirilen ticari ekmeklik buğday çeşitleri ve seleksiyon hatlarında verim potansiyelindeki değişimin belirlenmesi üzerine bir araştırma. 4.Tarla Bit. Kon. 17-21 Eylül 2001, Tekirdağ, 53–59.
• Yan, W. & Kang, M. 2003. GGE Biplot Analysis. A Graphical Tool Breeders, Geneticists and Agronomists. CRC Press. Florida, 288 s.