Bozköy’de Kadın ve Erkeğin Mekân Kullanımında Toplumsal Cinsiyet Rolleri: Etnoarkeolojik Bir Yaklaşım

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 90 - 136, 31.03.2021

Serhan Mutlu

https://doi.org/10.31454/troyacademy.906870

Öz

Araştırma kapsamında Kuzeybatı Anadolu'da Biga Yarımadası'nda (Troas) Bozköy'de toplumsal cinsiyet rollerini anlamaya yönelik etnografik çalışma yapılmıştır. Etnografik çalışmanın amacı ilerleyen dönemlerde kazısı ve araştırılması planlanan prehistorik dönem Bozköy-Hanaytepe Höyüğü'ne toplumsal cinsiyet rolleri ile ilgili etnoarkeolojik temel veriler hazırlayıp toplumsal cinsiyet rolleri üzerine dikkat çekmektir. Çalışmada Bozköy'deki izlenimler neticesinde toplumsal cinsiyet rollerini özel, kamusal alan ve tarım arazileri başlıkları altında mekân içi ve mekân dışı bağlamında değerlendirilmiştir. Mekân içi ve mekân dışı iş bölümlerinde mimari öğelerden çokça yararlanılmıştır. Tarım arazileri ile köy dışındaki iş bölümünde ise tarım, hayvancılığa dayalı ekonomik değerlerden ve maddi nesnelerden faydalanılmıştır. Çalışmada köyün ekonomik yapısı (tarım, hayvancılık, zeytincilik vb.), köy ekonomisinin konut mimarisine etkileri (tipolojik farklar), köyün demografik yapısı, sosyal değişimlerin konut mimarisine etkisi değerlendirilmiştir. Köyün çevre yerleşmelerle ilişkisi, köyde zanaat veya el işleri, mekân içi ve mekân dışı mimari öğeler ışığında toplumsal cinsiyet rolleri, kadın ve erkek arasında mekân içi ve mekân dışı bağlamında tarımsal arazilerde ve köy dışında iş bölümü, ekonomide kadın ve erkeğin yeri göz önünde tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Troas, Bozköy-Hanaytepe Höyüğü, Toplumsal Cinsiyet, Etnoarkeoloji, Mimari

Kaynakça

• Akgün, S. E. (2010). Troas Bölgesi İlk Tunç Çağı Konut Tipolojisinin Arkeolojik ve Etnoarkeolojik Açıdan Değerlendirilmesi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale. Alkım, H. (1983). Ein Versuch der Interpretation der Holzarchitektur von İkiztepe. Beitrage zum Altertumskunde Kleinasiens. Fetschrift für Kurt Bittel, R.M. Boehmer, H. Hauptmann. (eds.) Mainz: Rudolp Habelt, 13-27.
• Angle, M.; Dottarelli, R. (1990). Ethnoarchaeology at Uslu (Elazığ): a preliminary report on contemporary pottery manufacture in eastern Anatolia. VII. Araştırma Sonuçları Toplantısı II, 467-479.
• Arsebük, G. (1983). Dünden Bugüne Arkeoloji. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 1, İstanbul: İletişim Yayınları, 66-75.
• Arslan, A. (2015). Gendered Lifeways in Central Anatolia in the Neolithic and The Early Chalcolithic Periods (8500-5000 BC). Koç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Aslan, R. (1997). Troia und Seine Siedlungskammer: Vom Neolithikum bis zu den Anfangen des Historischen Nationalparks, Magisterarbeit im Fach Ur- und Frühgeschichte und Archäologie des Mittelalters an der Eberhard –Karls -Universität Tubingen, Fakultät für Kultur - Wissenschaften.
• Aslan, R. (2011). Siedlung Und Gesellschaft In Der Troas: Eine Ethnoarchaologische Studie Im Bereich Des Nationalparks Troia Und Seiner Umgebung. Çanakkale: Studies On The Troad-1, Troia Vakfı Yayınları.
• Aslan, R.; Blum, S. W. E (2004). Darı Köy: Ethnoarchaeological investigations into the emergence of archaeological variability". Turan Takaoğlu (ed.), Ethnoarchaeological Investigations in Rural Anatolia Vol. I. İstanbul: Ege Yayınları, 127-149.
• Aslan, R.; Blum, S. W. E.; Kienlin, T. L.; Uysal, F. E.; Kirschner, S. (2011). 2009 Yılı Bozköy-Hanaytepe ve Çevresi Prehistorik Dönem Yüzey Araştırması. Araştırma Sonuçları Toplantısı 28 (2), 291-302.
• Aurenche, O.; Calley, S. (1984). Une expérience ethnoarchéologique: Cafer Höyük (Turquie). Paléorient 10, 122-127.
• Aurenche, O.; Bazin, M.; Dadler, S. (1997). Villages engloutis: enquête ethnoarcheologique à Cafer Höyük (Vallée de l’Euphrate). Paris: De Boccard.
• Binford, L. R. (1962). Archaeology as Anthropology. American Antiquity 28/2, 217-255.
• Blum, S. W. E. (2000). Işıklar: Ethnoarchäologische Untersuchungen zur Formation und Transformation archäologischer Siedlungskontexte. Magister Artium im Fach Ur- und Frühgeschichte an der Eberhard Karls Universität Tübingen.
• Blum, S. W. E. (2003). Işıklar: Ethnoarchäologische Untersuchungen zur Formation und Transformation archäologischer Siedlungskontexte, Studies in Ethnoarchaeology, Vol. 1, Remshalden: Verlag Bernhard Albert Greiner.
• Bordaz, J. (1965). The threshing sledge. Natural History 74, 26-29.
• Bordaz, J. (1969). Flint flaking in Turkey. Natural History 78, 73-79.
• Conkey, M.W.; Spector, J. (1984). Archaeology and the Study of Gender. Advances in Archaeological Method and Theory 7, 1-38.
• Crane, H. (1988). Traditional pottery making in the Sardis region of western Anatolia. Muqarnas 5, 9-20.
• Çakır, S. (2010). Mekânın Kadınlar Açısından Kurgulanışına Kuramsal ve Tarihsel Süreç İçinde Bakmak. Kadın ve Mekân, Ayşen Akpınar, Gönül Bakay, Handan Dedehayır (der.), İstanbul: Turkuvaz Kitapçılık ve Yayıncılık, 133-149.
• Çambel, H.; Braidwood, R. J.; Benedict, P.; Erinç, S.; Gordus, A. A.; Güney, D.; Jelinek, A. J.; Lawrance, B.; Özdoğan, M.; Whallon, R. J.; Wright, G. A. (1980). İstanbul ve Chicago Üniversiteleri Karma Projesi Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi Araştırmaları. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi. Çavuşoğlu, İ. (2015). Kültürel Coğrafya Açısından Bir İnceleme: Çanakkale İlinde Geleneksel Köy Hayırları. Çanakkael Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.
• Çevik, A. (2009). Social meaning of household spaces, A modern meterial culture study in an Anatolian village. Archaeological Dialogues 2(1), 39-50.
• David, N.; Kramer, C. (2001). Ethnoarchaeology in Action. Cambrdige University Press.
• Dittemore, M. R. (1983). Zemzemiye: An Ethnoarchaeological Study of a Turkish Village. University of Chicago, Ph.D. Dissertation.
• Edgü, E. (2010). Evin Direği, Sokağın Bekçisi. Kadın ve Mekân, Ayşen Akpınar, Gönül Bakay, Handan Dedehayır (der.), İstanbul: Turkuvaz Kitapçılık ve Yayıncılık, 72-79. Ertuğ, F. (1998). Orta Anadolu’da bir etnoarkeoloji ve etnobotani çalışması. Karatepe’deki Işık: Halet Çambel’e Sunulan Yazılar, G. Arsebük, M.J. Mellink, W. Schirmer (eds.), İstanbul: Ege Yayınları, 325-338.
• Ertuğ, F. (2002). Pounders and Grinders in a modern central Anatolian village. Moudre et broyer. H. Procopiou, R. Treuil (eds), Paris : CTHS, 211-225.
• Ertuğ, F. (2010). Geçmişten Bugüne Anadolu Kırsalında Kadın - Mekan İlişkileri. Kadın ve Mekân, Ayşen Akpınar, Gönül Bakay, Handan Dedehayır (der.), İstanbul: Turkuvaz Kitapçılık ve Yayıncılık, 80-93.
• Filgis, M. N.: Blum, S. W. E.; Aslan, R. (2005). Traditionelle Kalkbrennerei in Gökcebayir, Nordwesttürkei. Studia Troica 15, Manfred Korfmann (ed.), Mainz: Philipp von Zabern, 222-245.
• Gezer, H. (2010). Mekânların Kadınsı Anlatımları. Kadın ve Mekân, Ayşen Akpınar, Gönül Bakay, Handan Dedehayır (der.), İstanbul: Turkuvaz Kitapçılık ve Yayıncılık, 94-109.
• Gürel, C. (2016). Antik Troas Bölgesinde Zeytincilik Etnoarkeolojik Bir Yaklaşım. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.
• Gürsan-Salzmann, A. (2011). The Women of Yassıhöyük, Turkey: Changing Roles in a New Economy. Expedition 4, 26-31.
• Harlan, J. (1967). A wild wheat harvest in Turkey. Archaeology 20, 199-201.
• Hendon, J. (2000). Round Structures, Household Identity, and Public Performance in Preclassic Maya. Latin American Antiquity, 11(3): 299-301.
• Hodder, I. (1982). Symbols in action: Ethnoarchaeological studies of material culture. Cambridge: Cambridge University Press.
• Hummon, D. M. (1984). House, Home&Identity: Sociological Observations on Recent Research. An International and Interdisciplinary Conference on Built Form and Culture Research, KU Press, Lawrence, Exxon Education Foundation.
• Kalkan, A. (2009). Etnoarkeolojinin Anadolu'da Uygulanabilirliği. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın.
• Koşay, H. Z. (1939). Etnografya ve Folklor Kılavuzu. Ankara: Ulusal Matbaa.
• Kosay, H. Z. (1970). Pulur-Sakyol Kazısı 1968 Ön Raporu. Keban Projesi 1968 Yaz Çalışmaları. Ankara: ODTÜ, 139-142.
• Kosay, H. Z. (1971). Pulur-Sakyol Kazısı. Keban Projesi 1969 Çalışmaları. Ankara: ODTÜ, 99-101.
• Kosay, H. Z. (1972). Pulur-Sakyol Kazısı 1970. Keban Projesi 1970 Çalışmaları. Ankara: ODTÜ, 127-132.
• Koşay, Z. K. (1974). Etnografya Folklor Dil Tarih v.d. Konularda Makaleler ve İncelemeler. Ankara: Ayyıldız Matbaası. Levy, E. J. (1981). Religious Ritual and Social Stratification in Prehistoric Societies: An Example from Bronze Age Denmark. History of Religions, 21 (2), 172-188.
• Moss, L. M. (2005). Rifts in the Theoretical Landscape of Archaeology in the United States: A Comment on Hegmon and Watkins. American Antiquity, 70 (3), 581-587.
• Mutlu, S. (2017). Neolitik ve Kalkolitik Dönem Batı Anadolu Antropomorfik Figürinlerinde Cinsiyet ve Sembolizm. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.
• Naumann, R. (1998). Eski Anadolu Mimarlığı. Beral Madra (çev.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Nelson, S. M. (1997). Gender in Archaeology: Analyzing Power and Prestige. Walnut Creek, Calif.: AltaMira Press.
• Özdemir, A. (2013). Kalkolitik Smitheion (Gülpınar) Yerleşiminde Hasırcılık ve Dokumacılık. Çanakkale: Studies On The Troad-2, Troia Vakfı Yayınları.
• Özdemir, A; Bamyacı, O. (2019). Kuzeybatı Anadolu’da (Kıyı Troas Bölgesi) Kırsal Hayvancılık ve Arazi Kullanımı: Etnoarkeolojik Bir Bakış. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 29 (1), 17-25.
• Özdoğan, M. (2011). Arkeolojik Kazılar Bilimsel Çalışma mı? Toprak Hafriyatı mı?. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Polat, F. (2013). Doğu Anadolu Yayla Kültürü ve Yayla Mimarisi: Etnoarkeolojik Bir Bakış. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Polat, F. (2018a). Tevfikiye Köyü: Son Troialılar. Çanakkale: Çanakkale Kitaplığı.
• Polat, F. (2018b). Yeniköy: Troia’nın İlk Savunma Hattı. Çanakkale: Çanakkale Kitaplığı.
• Polat, F.; Aslan, R.; Erten, İ. (2012). Troas Bölgesi’nde Farklı Zamanlarda İki Yerleşim ve Etnoarkeoloji Bozköy Köyü – Bozköy Hanaytepe Höyüğü. Bozköy Hanaytepe ve Çevresi Prehistorik Dönem Araştırmaları. Rüstem Aslan, Fecri Polat (eds.), Çanakkale: Troia Vakfı Yayınları, 111-152.
• Polat, F; Yeleş, H. (2017). Halileli: Troia Ovasında Bir Köy. Çanakkale Kitaplığı: Çanakkale.
• Sezgin, E. (2019). Toplumsal Cinsiyet Rolleri Açısından Erken Tunç Çağında Ege Dünyası. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Steele, C.N. (1971). The potters of Sorkun Village in Northwest Anatolia. The study of a Present day Primitive Pottery Industry and its Relevance to Archaeology. Oxford University, Unpublished Ph.D. Dissertation. Takaoğlu, T. (ed.) (2004). Ethnoarchaeological Investigations in Rural Anatolia Volume I, İstanbul: Ege Yayınları.
• Takaoğlu, T. (ed.) (2005a). Ethnoarchaeological Investigations in Rural Anatolia Volume II, İstanbul: Ege Yayınları.
• Takaoğlu, T. (2005b). Kuzeybatı Anadolu'da Gülpınar'dan Prehistorik Bir Yas Tutan Heykelcik. Arkeoloji Anadolu & Avrasya Dergisi, 6-7.
• Takaoğlu, T. (2007a). Turan Takaoğlu’na Ait 2007-2008 Güz Yarıyılı ARK 517 Etnoarkeoloji Yüksek Lisans Ders Notları (18 Sayfa, Teksir), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Ana Bilim Dalı, Çanakkale.
• Takaoğlu, T. (ed.) (2007b). Ethnoarchaeological Investigations in Rural Anatolia Volume III, İstanbul: Ege Yayınları.
• Takaoğlu, T. (ed.) (2008). Ethnoarchaeological Investigations in Rural Anatolia Volume IV, İstanbul: Ege Yayınları.
• Takaoğlu, T.; Özdemir, A. (2013a). Coşkuntepe A Neolithic Village in the Coastal Troad. The Neolithic in Turkey Northwestern Turkey and Istanbul, Mehmet Özdoğan, Nezih Başgelen, Peter Kuniholm (eds.), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 35-43.
• Takaoğlu, T.; Özdemir, A. (2013b). Smitheion Öncesi: Prehistorik Yerleşim. Smintheion Apollon Smintheus’un İzinde, Coşkun Özgünel (ed.), İstanbul: Ege Yayınları, 15-28.
• Tanner, N.; Adrienne Z. (1976). Women in Evolution. Part I: Innovation and Selection in Human Origins. Signs, Vol. 1 (3), The Universitiy of Chicago Press, 585-608.
• Tekkök, B. B. (2000). Pottery Production in the Troad: Ancient and Modern Akköy. Near Eastern Archaeology 63 (2), 94-101.
• Tringham, R. E. (1991). Households with Faces: The Challenge of Gender in Prehistoric Architectural Remains. Engendering Archaeology, Women and Prehistory, J. M. Gero, M. W. Conkey (eds.), Oxford, Cambridge: B. Blackwell, 93-131.
• Whallon, R. J.; Kantman, S. (1970). Keban Barajı Su Birikim Alanı Yüzey Araştırması, 1967. Keban Projesi 1968 Yaz Çalışmaları. Ankara: ODTU, 1-6.
• Wylie, A. (1997). The Engendering of Archaeology Refiguring Feminist Science Studies. Osiris, Women, Gender, and Science, Vol. 12, The University of Chicago Press, 80-99.
• Yakar, J. (2007). Anadolu’nun Etnoarkeolojisi Tunç ve Demir Çağlarında Kırsal Kesimin Sosyo-Ekonomik Yapısı. Selen Hırçın Riegel (çev.), İstanbul, Homer Kitabevi.
• Yakar, J.; Garzon, J. L. (1976). The survival of ancient traditions in the popular architecture of north-central Turkey. Expedition 19: 43-47.
• Yavşan, Ç. (2013). Kalkolitik Smintheion (Gülpınar) Kazıları Buluntusu Deniz Kabukları. Çanakkale: Troia Vakfı Yayınları.
• Yelözer, S. (2016). Aşıklı Höyük Boncukları: Tipoloji, Tanım ve Sosyal Açıdan Değerlendirme. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Yılmaz, D. (2013). Doğu Ege'de Yeni Bir Erken Tunç Çağı Kenti: Troas Bölgesi'nde Bozköy-Hanaytepe Yüzey Araştırmaları. The Journal of Academic Social Science Studies, 6 (5), 857-888.
• https://sozluk.gov.tr/?kelime=ay%C4%B1t; erişim tarihi: 26.08.2020.