GÜNEYDOĞU ANADOLU’DA KÜLTÜREL DEĞİŞİM: ÇUKURCA ÖRNEĞİ

Yıl 2017, Cilt: 21 Sayı: 1, 55 - 102, 18.04.2017

Abdurrahman Yılmaz

Öz

Antropolojik anlamda kültür toplumun maddi ve manevi birikimlerinin tamamını ifade etmektedir. Kültürel değişim ise çeşitli süreç ve kültürel etkenlerin bir bileşkesi olarak toplumun bütünüyle veya bazı kurumlarıyla değişmesi anlamına gelmektedir. Bu makalede kültürel değişim konusu, Türkiye’nin doğusunda bir sınır kasabası olan Çukurca örneğinde ele alınmıştır. Çukurca’nın son yüzyılından başlayarak ve ağırlıklı olarak son 25-30 yılda (1980 sonrasında) yaşadıklarından yola çıkarak, değişim sürecindeki köşe taşları Antropolojik bakış açısının en temel ayırt edici özelliği olan “bütüncül yaklaşım” çerçevesinde ortaya konulmuştur. Araştırmada ilki Aralık 2006’da, sonuncusu da Temmuz 2008’de olmak üzere farklı kesimlerden (siyasetçi, köylü, ağa yakını, işçi, memur, doktor, din görevlisi ve esnaf ) toplam 14 kişiyle görüşülmüştür. Alan çalışmasından elde edilen bulgulara dayanılarak ilçenin bugünkü kültürüne ulaşmasına etki eden dört ayrı dönem tespit edilmiştir. Birinci dönem ilçenin şu anki nüfus yapısının oluşması yönünde temellerin atıldığı Nasturi ayaklanmasının ardından Nasturilerin bölgeyi terk etmesi ile başlar. 1964 yılında Çukurca-Hakkâri yolunun yapılması ile başlayan ikinci dönemde il merkezi ile daha fazla etkileşim yaşanmaya başlanır. 1980’den itibaren sınır güvenliğinin artırılmasıyla başlayan üçüncü dönemde (1980-1990) üretim-tüketim ilişkilerinin ağırlığı zorunlu olarak ülke içine kaymaya başlar. Dördüncü dönem 1990’ların başına rastlar. Diğer dönemlerdeki görünür belirleyici unsur üretim tüketim ilişkilerinin yönü iken bu dönemdeki esas belirleyici unsur terördür. Güvenlik endişeleri nedeniyle köylerden ilçe merkezine ve ilçe dışına doğru göçün yaşanması üretim-tüketim alışkanlıkları kadar aşiret, ağalık ve akrabalık sistemini de derinden etkiler.

Kaynakça

• Alikılıç, Dündar. (2005). Abbasi Devleti’nden Hakkari Beyliği’ne İrisan Beyleri, Tarih Düşünce Kitapları: İstanbul
• Altuntek, Serpil. (1989). Van Yöresinde Amca Kızı-Amca Oğlu Evliliği: Yapısal İşlevsel Bir İnceleme, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi
• Anzerlioğlu, Yonca. (1996). Nasturiler ve 1924 Ayaklanması, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Atiya, S. Aziz. (2005 (1968)). Doğu Hıristiyanlığı Tarihi, İstanbul: Doz Yayınları.Crehan, Kate. 2002. Gramsci Kültür Antrpoloji, Kalkedon Yayınları: İstanbul
• Dikeçligil, Beylü.(1997). “Bir Analiz Modeli Denemesi: ‘Sosyal Yapı’ ve ‘Toplumsal Yapı’”, Yeni Türkiye, 1997/15
• Doğan, Cabir. (2010). “1843-1846 Nasturi Olayları ve Bedirhan Bey”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 22, S.1-18.
• Edgü, Ferit. (2006). Hakkari’de Bir Mevsim, Sel Yayıncılık: İstanbul
• Giddens, Anthony. 2000. Sosyoloji, Ayraç Yayınevi: Ankara
• Gökalp, Ziya. (1995 (1918)). Hars ve Medeniyet, Toker Yayınları: İstanbul
• Gürsoy, Akile. (2007). “Antropoloji, İnsan Yerleşimleri ve Etik”, Mimarlık ve Felsefe Paneli, www.antropoloji.net, 14 Şubat 2008
• Güvenç, Bozkurt. (1983. Japon Kültürü, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları: İstanbul
• Güvenç, Bozkurt. (1985). Kültür Konusu, Remzi Kitabevi: Ankara
• Güvenç, Bozkurt. (1999). İnsan ve Kültür, Remzi Kitabevi: İstanbul
• Güvenç, Bozkurt. (2000). Sosyal Kültürel Değişme, Gündoğan Yayınları: Ankara
• İbrahim, A. (2000). Gönülsüz Bir Gezginin Hakkari Günlüğü, Tohum Yayınları: İstanbul
• İleri, Cihangir. (2000). Türkiye’de Nasturi Sorunu (1830-1926), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Genel Türk Tarihi) ABD, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi
• Kaymaz, İhsan Şerif. (2010). Memleke:t Siyaset/Yönetim, Cilt: 5, Sayı:14, 2010/14, s.104-149.
• Kıray, Mübeccel Belik. (1964). Ereğli: Ağır Sanayinden Önce Bir Sahil Kasabası, Devlet Karayolları Matbaası: Ankara
• Kıray, Mübeccel Belik. (1999). Toplumsam Yapı Toplumsal Değişme, Bağlam Yayınları: İstanbul
• Kümbetoğlu, Belkıs. (2005). Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma, Bağlam Yayınları: İstanbul
• Malinowski, Bronislaw. (1992). Bilimsel Bir Kültür Teorisi, Kabalcı Yayınları: İstanbul
• Malinowski, Bronislaw. (1961). The Dynamic of Cultural Change, Yale University Pres: London
• Mcgee, R. Jon ve Richard L Warms. (1996). Anthropological Theory: An Introductory History, içinde, Mayfield Publishing Company: California
• Öke, Mim Kemal. (1995). Musul-Kürdistan Sorunu:1918-1926, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Özbudun, Sibel ve Balkı Şafak. (2005). Antropoloji: Kuramlar/Kuramcılar, Dipnot Yayınları: Ankara
• Romsan, Abraham ve Paula G. Rubel. (1998). The Tapestry of Culture: An Introduction to Cultural Anthropology, McGraw Hill: Boston
• Sevgen, Nazmi. (1982). Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Türk Beylikleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: Ankara
• Smith, Anthony D. (1996). Toplumsal Değişme Anlayışı, Gündoğan Yayınları: Ankara
• Şimşek, Selahattin. (1990). Hakkari Dedikleri, Martı Yayınları: İstanbul
• Şimşir, Bilal N. (2007). Kürtçülük: 1787-1923, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Tylor, Sir Edward Burnett. (1996). Anthropological Theory: An Introductory History, içinde, “The Science of Culture”, Mayfield Publishing Company: California
• Van De Mieroop, Marc. (2006). Antik Yakındoğu’nun Tarihi, Dost Kitabevi: Ankara
• White, Leslie. (1996 (1943)). Anthropological Theory: An Introductory History, içinde, “Energy and Evolution of Culture”, Mayfield Publishing Company: California
• Yalçın-Heckman, Lale. (2002). Kürtlerde Aşiret ve Akrabalık İlişkileri, İletişim Yayınları: İstanbul
• Yılmaz, Abdurrahman. (2013). “XX. Yüzyılın Başında Nasturiler: Kültürleri, Kürtler Ve Merkezi Otorite İle İlişkileri”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Vol. 8/5 Bahar 2013, p. 995-1012
• Yılmaz, Abdurrahman. (2015). “Osmanlı ve Cumhuriyet Döneminde Nasturi Ayaklanmaları”, Tarih Okulu Dergisi, Yıl 8, Sayı 21, Syf.: 107-129
• Yohannan, Abraham. (2006). Mezopotamya’nın Kayıp Halkı Nasturiler, Beybun Yayınları: Ankara