KARIŞIK LEHÇELİ ESERLERDE KULLANILAN FARKLI BİR KARŞILAŞTIRMA YAPISI: {+dAn köre}

Yıl 2021, Cilt: 25 Sayı: 3, 757 - 768, 13.12.2021

Ali İhsan Yapıcı

Öz

Oğuz Türkçesine dayalı yazı dilinin oluşumuyla ilgili çeşitli görüşler ileri sürülmüş; farklı lehçe özelliklerini barındırdıkları için karışık dilli eserler diye adlandırılan metinlerle ilgili tartışmalar, Türkoloji alanını uzun bir müddet meşgul etmiştir. Ancak bu iki meselede de henüz tam bir fikir birliğine varılamamıştır.
Söz konusu eserlerin oluşumu ve Türk dili tarihi içindeki yeriyle ilgili üç temel görüş hâkimdir. Birinci görüşe göre Anadolu merkezli Oğuz Türkçesi Eski Türk yazı dili geleneğine Oğuzca unsurların karışmaya başlamasıyla aşamalı olarak yazı dili hâline gelmiştir. İkinci görüşe göre karışık lehçeli eserler, Orta Asya kökenli müelliflerin göçler yoluyla daha sonra geldikleri Anadolu sahasında ikinci lehçe olarak edinmiş oldukları Oğuz Türkçesiyle kendi ana lehçelerini karıştırmaları suretiyle meydana gelmiştir. Üçüncü görüşe göre Oğuzca, Horasan ve civarında yaşamaya devam eden Oğuz unsurlarının Eski Türk yazı dili geleneğine sahip Türk boylarıyla etkileşimleri sonucunda bu bölgede yazı dili hâline gelmeye başlamış, karışık lehçeli eserler diye adlandırılan metinler de bu bölgede yazılmışlardır.
Bu çalışmanın amacı karışık lehçeli eserlerle ilgili tartışmalara doğrudan müdahil olmak değildir. Eldeki verilerden hareketle konuya farklı bir bakış açısı getirme amacındaki çalışmamızda, karışık lehçeli eserler içerisinde gösterilen Behçetü’l-Hadâ’ik fî-mev’izati’l-halâ’ik, Kitâb-ı Ferâ’iz, Karışık Dilli Kur’ân Tercümesi adlı eserlerde karşılaştırma işlevinde kullanılan ve diğer tarihî lehçelerde örneğine rastlanmayan {+dAn köre} yapısı ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Karışık lehçeli eserler (Karışık dilli eserler), karşılaştırma, {+dAn köre} yapısı

Kaynakça

• Akar, Ali (2018), Oğuzların Dili Eski Anadolu Türkçesine Giriş, İstanbul: Ötüken Yay.
• Alkaya, Ercan (2002), Kuzey Grubu Türk Lehçelerinde Edatlar, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Balcı, Onur (2014), “Kazak Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde Çekim Edatlarının İstemleri”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S. 3/3, s. 72-93.
• Canpolat, Mustafa (2018), Behcetü’l-Hadâik fî Mev‘izati’l-Halâik, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Doğan, Cihan (2020), XIV-XV. Yüzyıl Tarihî Türk Yazı Dillerinde Dil Karışmaları, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Harbalioğlu, Neşe (2018), “Türkiye Türkçesindeki Göre Edatı ile Yeni Uygur Türkçesindeki Köre Edatına Dair”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S. 7/3, s. 1558-1572.
• Hunutlu, Ümit (2019), “Türk Dilinde Çekim Edatlarının İsim Hâli Tercihleri”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S. 8/1, s. 133-158.
• Korkmaz, Zeynep (2013), Türkiye Türkçesinin Temeli Oğuz Türkçesinin Gelişimi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Li, Yong Song (2004), Türk Dillerinde Sontakılar, İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• Müfettişoğlu, Cengiz (2006), Karışık Dilli Bir Kur’an Çevirisi (Yazmanın 037b-072a Yaprakları Üzerinde Dil İncelemesi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Tekin, Şinasi (1974), “1343 Tarihli Bir Eski Anadolu Türkçesi Metni ve Türk Dili Tarihinde ‘olga-bolga’ Sorunu”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1973-1974, s. 59-157.
• Tekin, Talat (2003), Orhon Türkçesi Grameri, İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• Toker, Osman (2000), Karışık Dilli Kur'an Tercümesi (Varak no: 109b-144a), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Uyansoy Hillhouse, Ayşe (2006), Karışık Dilli Kur'an Çevirisi (1a-37a), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Uygun, Aslı (2007), Karışık Dilli Bir Kur’an Çevirisi Yazmanın 144b -183a Yaprakları Üzerinde Dil İncelemesi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Yaman, Ertuğrul (2000), Türkiye Türkçesi ve Özbek Türkçesinin Söz Dizimi Bakımından Karşılaştırılması, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Yılmaz, Recep (2007), Karışık Dilli Kur’an Tercümesi (Yaprak No: 183b-222a), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.