18. ve 19. Yüzyıl Diyarbekir’inde Toprak için Su, Su için Mücadele

Hamza Erdem

Araştırma Makalesi

18th and 19th Century Diyarbekir Water for Land, Struggle for Water

Yıl 2023, Sayı: 3, 102 - 119, 26.12.2023

Hamza Erdem

Öz

In recent years in Ottoman historiography, property relations and the construction processes of private property over common areas have been a subject of research in recent years and studies in this regard have increased. Especially common areas such as forests, lakes, rivers and pastures have created a topic of discussion and the struggles of social classes over common areas have attracted the attention of researchers. In this context, it has been claimed that ecological conditions can be seen as a determining factor in social and economic relations by establishing a direct link between nature and society. This study, on the other hand, draws attention to the political economy of water as an ecological element by putting production relations at the centre. In 18th- and 19th-century Diyarbekir, water disputes in different places and at different times will be analysed from the perspective of relations of production, as well as the ways in which landowners and peasants in rural Diyarbekir use water will be discussed. In this context the ways in which the commons became a site of struggle among landowners themselves and between landowners and peasants will be analysed.

Anahtar Kelimeler

Diyarbekir, water, commons, land ownership, peasantry

Kaynakça

T.C. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO)
Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT)
Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi (HR.MKT)
Meclis-i Vala (MVL)
Sadaret, Umum Vilayet Evrakı (A.MKT.UM)
Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y. MTV)
Şeriyye Sicilleri, Ahkam Defteri
Divan-ı Hümâyûn Sicilleri Diyarbekir Ahkâm Defterleri 1 Numaralı Defter: (H. 1155-1167 / M. 1742-1754) / ed. Ahmet Zeki İzgöer, yay. haz. Yaşar Zorlu, Mehmet Yahya Okutan, Mümin Yıldıztaş, Rasim Erol, Sabri Atay, Salih Kahriman, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2016.
Divan-ı Hümâyûn Sicilleri Diyarbekir Ahkâm Defterleri 3 Numaralı Defter: (H.1176-1198 / M. 1763-1784) / ed. Ahmet Zeki İzgöer, yay. haz. Yaşar Zorlu, Mehmet Yahya Okutan, Mümin Yıldıztaş, Rasim Erol, Sabri Atay, Salih Kahriman, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2018.
Akpınar, Özkan. “Making Property of a Marsh: Environment, Property, and Politics in Nineteenth-century Ottoman Loannina”. Middle Eastern Studies, 58, no. 4, 2022, 1-17.
Asan, Hakan. “Diyarbakır’da Toplum Sağılığını Tehdit Eden Bir Hastalık: 1890 Kolera Salgını”. Uluslararası Diyarbakır Sempozyumu, 349-362. Diyarbakır: Diyarbakır Valiliği Kültür-Sanat Yayınları, 2017.
Astourian, Stephan A. “Toprağın Sessizliği Tarımsal İlişkiler, Etnisite ve İktidar”, Soykırım Meselesi Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde Ermeniler ve Türkler. Yay. Haz. Ronald Grigor Suny, Fatma Müge Göçek ve Norman M. Naimark. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2015.
Barkan, Ömer Lütfi. Türkiye’de Toprak Meselesi, Toplu Eserler I. İstanbul: Gözlem Yayınları, 1980.
Boeschoten, Hendrik ve Martin van Bruinessen, Yay. Haz. Evliya Çelebi in Diyarbekir. Netherlands: E.J. Brill, 1988.
Çelik, Semih, ve Christina Luke. “Of Wetlands and Reclamation Regimes: Climate Change, Social Upheaval, and Political Practice in Western Anatolia in the Long Nineteenth Century”, Winds of Change: Environment and Society in Anatolia. Yay. Haz. Christopher H. Roosevelt ve John Haldon, 251-276. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2022.
Dikran M. Kaligian, “Agrarian Land Reform and the Armenians in the Ottoman Empire”. Armenian Review 48, no. 3-4, 2003, 25-45.
Dursun, Selçuk. “İmtiyazla Mülksüzleştirme: Osmanlı İmparatorluğu ve Erken Dönem Türkiye Cumhuriyeti’inde Orman Müşterekleri”, İktidar Tohumları Osmanlı Çevre Tarihi Üzerine İncelemeler. Yay. Haz. Onur İnal ve Yavuz Köse, 319-348. İstanbul: İletişim Yayınları, 2022.
____, “The Dalyans of Lake Karla: Property Rights and Artisanal Fishing in Ottoman Greece in the 19th Century”. CIEPO. Budapeşte, 7-11 Ekim 2014.
Erdem, Hamza. “Osmanlı Kırsalında Mülkiyet İlişkileri: Doğu Vilayetlerinde Toprak Sahipliği ve Köylülük, (1840-1922)”. Kebikeç 56, 2023, 63-92.
Erdem, Hamza, İmran A. Günseli, ve A. Bulut Tamgörgü. “20. Yüzyıl Başında İzmir Seydiköy’de Madam Adamapulo’nun Çiftliği ve Köylülerin Mülksüzleşmesi”, Türkiye Sosyal Bilimler Derneği 17. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi. ODTÜ, 2023.
Ertem, Özge. “‘Önce Ekmekler Bozuldu’: 1880 Diyarbakır Ekmek İsyanı”. Toplumsal Tarih 194, 2010, 74-79.
Gratien, Chris. “Pirinç Tartışmaları: Meclis-i Mebusan’da Politik Ekoloji”, İktidar Tohumları Osmanlı Çevre Tarihi Üzerine İncelemeler. Yay. Haz. Onur İnal ve Yavuz Köse, 261-294. İstanbul: İletişim Yayınları, 2022.
Gündoğan, Nilay Özok. “Ruling the Periphery, Governing the Land The Making of the Modern Ottoman State in Kurdistan, 1840 –70”. Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East 34, no. 1, 2014, 163.
Hughes, J. Donald. Çevresel Tarih Nedir? Çev. M. Fatih Çalışır. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2019.
Karademir, Zafer. Osmanlı Yeni Çağı’nda Tarımsal Gelişim Ziraat, Hasılat, Ticaret. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2023.
Kaya, Alp Yücel. “Balkanlar ve Batı Anadolu’da İlk Birikimin Gelişimi (1839- 1914)”. Devrimci Marksizm 45-46, 2021, 11-66.
____, “Beylik Arazi Köylü Arazisini ve Ortak Alanları Nasıl Yuttu? 20. Yüzyıl Başında Balkanlar’da İlk Birikim ve Mülksüzleştirme”, Mülkiyet ve Müşterekler Türkiye’de Mülkiyetin İnşası, İcrası ve İhlali. Yay. Haz. Begüm Özden Fırat ve Fırat Genç. İstanbul: Metis, 2023.
____, “On the Çiftlik Regulation in Tırhala in the Nineteenth Century: Economists, Pashas, Governors, Çiftlik-Holders, Subaşıs and Sharecroppers”, Ottoman Rural Societies and Economies. Yay. Haz. Elias Kolovos. Grecee: Crete University Press, 2015.
Kaya, Dilek Akyalçın. “Question of Property Rights Over Commons: Marshlands of Lapsista in the Late Nineteenth Century”, Colloque international: Appartenance locale et ses droits: les personnes et les choses. Düzenleyen Işık Tamdoğan, l’Institut français d’etudes anatoliennes (IFEA), İstanbul, 13-14 Aralık 2014.
Kemal, Yaşar. Nuhun Gemisi, Bu Diyar Baştanbaşa 1. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
Marx, Karl. Kapital, Ekonomi Politiğin Eleştirisi, I. Cilt. Çev. Mehmet Selik ve Nail Satlıgan, İstanbul: Yordam Kitap, 2011.
Mikhail, Alan. Osman’ın Ağacı Altında Osmanlı İmparatorluğu, Mısır ve Çevre Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.
Oyan, Oğuz. Feodalizmden Kapitalizme Osmanlı’dan Türkiye’ye. İstanbul: Yordam Kitap, 2016.
Özcöşar, İbrahim. “Şehir ve Eşraf: Osmanlı Diyarbekir’inde Eşraf”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 14, 2015, 127-144.
Pehlivan, Zozan. “Küresel Perspektifle Bölgesel Olana Bakmak: Osmanlı Kürdistanı’nın Çevre Tarihi”. Toplumsal Tarihi 312, 2019, 40-41.
Polatel, Mehmet. “The Complete Ruin of a District: The Sasun Massacre of 1894”, The Ottoman East in the Nineteenth Century Societies, Identities and Politics. Yay. Haz. Yaşar Tolga Cora, Dzovinar Derderian ve Ali Sipahi. New York: I.B.Tauris & Co. Ltd, 2016.
Quataert, Donald, Anadolu’da Osmanlı Reformu ve Tarım, 1876-1908. Çev. Nilay Özok-Gündoğan ve Azat Zana Gündoğan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2008.
Salzmann, Ariel, Tocqueville in the Ottoman Empire:Rival Paths to the Modern State. Boston: Brill, 2004.
Sert, Özlem. “Environmental History of Rice Plantations in the Early Modern Ottoman Empire Between the 15th And 19th Centuries and Its Potential for Climate Research.” Journal of Environmental Geography 14, no. 1-2, 2021, 8.
Tanoğlu, Ali. “Türkiye’de Büyük Su İşlerinin Bugünkü Durumu ve Türkiyenin Su Davası”. Türkiye Coğrafya Dergisi 3-4 (1943), 287-308.
____, “Ziraatimizin Coğrafi Karakterleri ve Başlıca Meseleleri”. İstanbul İktisat Fakültesi Mecmuası 4, 1944, 321-354.
Thompson, E. P. Avam ve Görenek, İngiltere’de Geleneksel Popüler Kültür Üzerine Araştırmalar. Çev. Uygur Kocabaşoğlu. İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
Ülke, Cemal. “Kürdistan Eyaletinin İdari Yapısı (1847-1867)”. Yüksek Lisans Tezi, Mardin Artuklu Üniversitesi, 2014.
https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/1179. Erişim Tarihi: 29 Eylül 2023.
https://projectsave.catalogaccess.com/photos/57127. Erişim Tarihi: 29 Eylül 2023.
https://projectsave.catalogaccess.com/photos/57128. Erişim Tarihi: 29 Eylül 2023.

18. ve 19. Yüzyıl Diyarbekir’inde Toprak için Su, Su için Mücadele

Yıl 2023, Sayı: 3, 102 - 119, 26.12.2023

Hamza Erdem

Öz

Osmanlı tarih yazımında ortak alanlar üzerinden mülkiyet ilişkileri ve özel mülkiyetin inşa süreçleri son yıllarda araştırma konusu olmuş ve bu minvaldeki çalışmalar artış göstermiştir. Özellikle ormanlar, göller, akarsular ve meralar gibi ortak alanlar tartışma gündemi yaratmış ve toplumsal sınıfların ortak alanlar üzerinden mücadeleleri araştırmacıların ilgisini çekmiştir. Bu bağlamda genellikle doğayla toplum arasında doğrudan bir bağ kurularak ekolojik şartların sosyal ve ekonomik ilişkilerde belirleyici bir unsur görülebileceği iddia edilmiştir. Bu çalışma ise merkeze üretim ilişkilerini alarak ekolojik bir unsur olan suyun ekonomi politiğine dikkat çekmektedir. 18. ve 19. yüzyıl Diyarbekir’inin farklı yerlerinde ve farklı zamanlarında gerçekleşen su anlaşmazlıkları üretim ilişkileri perspektifinden incelenecek ve aynı zamanda Diyarbekir kırsalındaki toprak sahiplerinin ve köylülerin suyu tasarruf etme biçimleri işlenecektir. Bu çerçevede ortak alanların toprak sahiplerinin kendi içlerinde ve toprak sahipleri ile köylüler arasında nasıl bir mücadele alanı haline geldiği belirtilecektir.

Anahtar Kelimeler

Diyarbekir, su, ortak alan, toprak sahipliği, köylülük

Kaynakça

T.C. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO)
Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT)
Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi (HR.MKT)
Meclis-i Vala (MVL)
Sadaret, Umum Vilayet Evrakı (A.MKT.UM)
Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y. MTV)
Şeriyye Sicilleri, Ahkam Defteri
Divan-ı Hümâyûn Sicilleri Diyarbekir Ahkâm Defterleri 1 Numaralı Defter: (H. 1155-1167 / M. 1742-1754) / ed. Ahmet Zeki İzgöer, yay. haz. Yaşar Zorlu, Mehmet Yahya Okutan, Mümin Yıldıztaş, Rasim Erol, Sabri Atay, Salih Kahriman, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2016.
Divan-ı Hümâyûn Sicilleri Diyarbekir Ahkâm Defterleri 3 Numaralı Defter: (H.1176-1198 / M. 1763-1784) / ed. Ahmet Zeki İzgöer, yay. haz. Yaşar Zorlu, Mehmet Yahya Okutan, Mümin Yıldıztaş, Rasim Erol, Sabri Atay, Salih Kahriman, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2018.
Akpınar, Özkan. “Making Property of a Marsh: Environment, Property, and Politics in Nineteenth-century Ottoman Loannina”. Middle Eastern Studies, 58, no. 4, 2022, 1-17.
Asan, Hakan. “Diyarbakır’da Toplum Sağılığını Tehdit Eden Bir Hastalık: 1890 Kolera Salgını”. Uluslararası Diyarbakır Sempozyumu, 349-362. Diyarbakır: Diyarbakır Valiliği Kültür-Sanat Yayınları, 2017.
Astourian, Stephan A. “Toprağın Sessizliği Tarımsal İlişkiler, Etnisite ve İktidar”, Soykırım Meselesi Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde Ermeniler ve Türkler. Yay. Haz. Ronald Grigor Suny, Fatma Müge Göçek ve Norman M. Naimark. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2015.
Barkan, Ömer Lütfi. Türkiye’de Toprak Meselesi, Toplu Eserler I. İstanbul: Gözlem Yayınları, 1980.
Boeschoten, Hendrik ve Martin van Bruinessen, Yay. Haz. Evliya Çelebi in Diyarbekir. Netherlands: E.J. Brill, 1988.
Çelik, Semih, ve Christina Luke. “Of Wetlands and Reclamation Regimes: Climate Change, Social Upheaval, and Political Practice in Western Anatolia in the Long Nineteenth Century”, Winds of Change: Environment and Society in Anatolia. Yay. Haz. Christopher H. Roosevelt ve John Haldon, 251-276. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2022.
Dikran M. Kaligian, “Agrarian Land Reform and the Armenians in the Ottoman Empire”. Armenian Review 48, no. 3-4, 2003, 25-45.
Dursun, Selçuk. “İmtiyazla Mülksüzleştirme: Osmanlı İmparatorluğu ve Erken Dönem Türkiye Cumhuriyeti’inde Orman Müşterekleri”, İktidar Tohumları Osmanlı Çevre Tarihi Üzerine İncelemeler. Yay. Haz. Onur İnal ve Yavuz Köse, 319-348. İstanbul: İletişim Yayınları, 2022.
____, “The Dalyans of Lake Karla: Property Rights and Artisanal Fishing in Ottoman Greece in the 19th Century”. CIEPO. Budapeşte, 7-11 Ekim 2014.
Erdem, Hamza. “Osmanlı Kırsalında Mülkiyet İlişkileri: Doğu Vilayetlerinde Toprak Sahipliği ve Köylülük, (1840-1922)”. Kebikeç 56, 2023, 63-92.
Erdem, Hamza, İmran A. Günseli, ve A. Bulut Tamgörgü. “20. Yüzyıl Başında İzmir Seydiköy’de Madam Adamapulo’nun Çiftliği ve Köylülerin Mülksüzleşmesi”, Türkiye Sosyal Bilimler Derneği 17. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi. ODTÜ, 2023.
Ertem, Özge. “‘Önce Ekmekler Bozuldu’: 1880 Diyarbakır Ekmek İsyanı”. Toplumsal Tarih 194, 2010, 74-79.
Gratien, Chris. “Pirinç Tartışmaları: Meclis-i Mebusan’da Politik Ekoloji”, İktidar Tohumları Osmanlı Çevre Tarihi Üzerine İncelemeler. Yay. Haz. Onur İnal ve Yavuz Köse, 261-294. İstanbul: İletişim Yayınları, 2022.
Gündoğan, Nilay Özok. “Ruling the Periphery, Governing the Land The Making of the Modern Ottoman State in Kurdistan, 1840 –70”. Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East 34, no. 1, 2014, 163.
Hughes, J. Donald. Çevresel Tarih Nedir? Çev. M. Fatih Çalışır. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2019.
Karademir, Zafer. Osmanlı Yeni Çağı’nda Tarımsal Gelişim Ziraat, Hasılat, Ticaret. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2023.
Kaya, Alp Yücel. “Balkanlar ve Batı Anadolu’da İlk Birikimin Gelişimi (1839- 1914)”. Devrimci Marksizm 45-46, 2021, 11-66.
____, “Beylik Arazi Köylü Arazisini ve Ortak Alanları Nasıl Yuttu? 20. Yüzyıl Başında Balkanlar’da İlk Birikim ve Mülksüzleştirme”, Mülkiyet ve Müşterekler Türkiye’de Mülkiyetin İnşası, İcrası ve İhlali. Yay. Haz. Begüm Özden Fırat ve Fırat Genç. İstanbul: Metis, 2023.
____, “On the Çiftlik Regulation in Tırhala in the Nineteenth Century: Economists, Pashas, Governors, Çiftlik-Holders, Subaşıs and Sharecroppers”, Ottoman Rural Societies and Economies. Yay. Haz. Elias Kolovos. Grecee: Crete University Press, 2015.
Kaya, Dilek Akyalçın. “Question of Property Rights Over Commons: Marshlands of Lapsista in the Late Nineteenth Century”, Colloque international: Appartenance locale et ses droits: les personnes et les choses. Düzenleyen Işık Tamdoğan, l’Institut français d’etudes anatoliennes (IFEA), İstanbul, 13-14 Aralık 2014.
Kemal, Yaşar. Nuhun Gemisi, Bu Diyar Baştanbaşa 1. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
Marx, Karl. Kapital, Ekonomi Politiğin Eleştirisi, I. Cilt. Çev. Mehmet Selik ve Nail Satlıgan, İstanbul: Yordam Kitap, 2011.
Mikhail, Alan. Osman’ın Ağacı Altında Osmanlı İmparatorluğu, Mısır ve Çevre Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.
Oyan, Oğuz. Feodalizmden Kapitalizme Osmanlı’dan Türkiye’ye. İstanbul: Yordam Kitap, 2016.
Özcöşar, İbrahim. “Şehir ve Eşraf: Osmanlı Diyarbekir’inde Eşraf”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 14, 2015, 127-144.
Pehlivan, Zozan. “Küresel Perspektifle Bölgesel Olana Bakmak: Osmanlı Kürdistanı’nın Çevre Tarihi”. Toplumsal Tarihi 312, 2019, 40-41.
Polatel, Mehmet. “The Complete Ruin of a District: The Sasun Massacre of 1894”, The Ottoman East in the Nineteenth Century Societies, Identities and Politics. Yay. Haz. Yaşar Tolga Cora, Dzovinar Derderian ve Ali Sipahi. New York: I.B.Tauris & Co. Ltd, 2016.
Quataert, Donald, Anadolu’da Osmanlı Reformu ve Tarım, 1876-1908. Çev. Nilay Özok-Gündoğan ve Azat Zana Gündoğan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2008.
Salzmann, Ariel, Tocqueville in the Ottoman Empire:Rival Paths to the Modern State. Boston: Brill, 2004.
Sert, Özlem. “Environmental History of Rice Plantations in the Early Modern Ottoman Empire Between the 15th And 19th Centuries and Its Potential for Climate Research.” Journal of Environmental Geography 14, no. 1-2, 2021, 8.
Tanoğlu, Ali. “Türkiye’de Büyük Su İşlerinin Bugünkü Durumu ve Türkiyenin Su Davası”. Türkiye Coğrafya Dergisi 3-4 (1943), 287-308.
____, “Ziraatimizin Coğrafi Karakterleri ve Başlıca Meseleleri”. İstanbul İktisat Fakültesi Mecmuası 4, 1944, 321-354.
Thompson, E. P. Avam ve Görenek, İngiltere’de Geleneksel Popüler Kültür Üzerine Araştırmalar. Çev. Uygur Kocabaşoğlu. İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
Ülke, Cemal. “Kürdistan Eyaletinin İdari Yapısı (1847-1867)”. Yüksek Lisans Tezi, Mardin Artuklu Üniversitesi, 2014.
https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/1179. Erişim Tarihi: 29 Eylül 2023.
https://projectsave.catalogaccess.com/photos/57127. Erişim Tarihi: 29 Eylül 2023.
https://projectsave.catalogaccess.com/photos/57128. Erişim Tarihi: 29 Eylül 2023.

Toplam 47 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil	Türkçe
Konular	Çevre Tarihi, Tarihsel Çalışmalar (Diğer)
Bölüm	Araştırma Makaleleri
Yazarlar	Hamza Erdem 0000-0002-9476-3329
Yayımlanma Tarihi	26 Aralık 2023
Yayımlandığı Sayı	Yıl 2023 Sayı: 3

Kaynak Göster

APA	Erdem, H. (2023). 18. ve 19. Yüzyıl Diyarbekir’inde Toprak için Su, Su için Mücadele. Toplumsal Tarih Akademi(3), 102-119.
AMA	Erdem H. 18. ve 19. Yüzyıl Diyarbekir’inde Toprak için Su, Su için Mücadele. TT Akademi. Aralık 2023;(3):102-119.
Chicago	Erdem, Hamza. “18. Ve 19. Yüzyıl Diyarbekir’inde Toprak için Su, Su için Mücadele”. Toplumsal Tarih Akademi, sy. 3 (Aralık 2023): 102-19.
EndNote	Erdem H (01 Aralık 2023) 18. ve 19. Yüzyıl Diyarbekir’inde Toprak için Su, Su için Mücadele. Toplumsal Tarih Akademi 3 102–119.
IEEE	H. Erdem, “18. ve 19. Yüzyıl Diyarbekir’inde Toprak için Su, Su için Mücadele”, TT Akademi, sy. 3, ss. 102–119, Aralık 2023.
ISNAD	Erdem, Hamza. “18. Ve 19. Yüzyıl Diyarbekir’inde Toprak için Su, Su için Mücadele”. Toplumsal Tarih Akademi 3 (Aralık 2023), 102-119.
JAMA	Erdem H. 18. ve 19. Yüzyıl Diyarbekir’inde Toprak için Su, Su için Mücadele. TT Akademi. 2023;:102–119.
MLA	Erdem, Hamza. “18. Ve 19. Yüzyıl Diyarbekir’inde Toprak için Su, Su için Mücadele”. Toplumsal Tarih Akademi, sy. 3, 2023, ss. 102-19.
Vancouver	Erdem H. 18. ve 19. Yüzyıl Diyarbekir’inde Toprak için Su, Su için Mücadele. TT Akademi. 2023(3):102-19.

Kapak Resmi İndir

Makale Dosyaları

Tam Metin

Dergi Ana Sayfası
Arşiv

Beşinci Sayımızla Merhaba!

Toplumsal Tarih Akademi dergisinin yeni sayısı ile karşınızdayız. Bu sayı, dergimizin yayın hayatına başladığı 2022 Aralık ayından bu yana çıkan beşinci sayısı. Ama tematik bir dosyadan oluşmaması nedeniyle de ilk olma niteliği taşıyor. Aynı zamanda bizim, derginin editör yardımcılığından editörlüğüne geçiş aşamasında ilk deneyimimiz. O nedenle şimdiden, her ne kusur işlediysek affola.

Dergiyi çok kısa zamanda Tarih Vakfı’nın önemli yayınlarından biri haline getiren önceki editörlerimiz Yaşar Tolga Cora ve Nurşen Gürboğa’ya, derginin yayın hayatına başlaması yolundaki öncü rolü nedeniyle Tarih Vakfı eski Genel Başkanı ve dergimizin eski genel yayın yönetmeni Mehmet Ö. Alkan’a teşekkürlerimizi sunarız. Dergiyi ileriye taşımak için omuzlarımıza yüklenen sorumluluğun farkındayız. Umarız, Yayın Kurulu üyelerimizin ve genişleyen editör kadromuzun desteği ile bu sorumluluğu hakkıyla yerine getireceğiz. Bu noktada, dergi yönetiminin yenilendiği Eylül 2024 yayın kurulu toplantımızda, bizlerle birlikte dergimizi oluşturma sorumluluğunu paylaşan yeni kitap inceleme editörlerimiz Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu’ya, yeni belge inceleme bölümü̈ editörümüz Deniz Türker’e teşekkür ederiz. Yeni bölüm editörlerimize tüm enerjileriyle sürece koydukları büyük katkıdan dolayı müteşekkiriz. Nurşen Gürboğa editörlüğü bizlere devretmekle beraber derginin Genel Yayın Yönetmenliği pozisyonunu sürdürüyor, kendisinin rehberliği ve desteği, Tarih Vakfı yönetimi ile kurduğu köprü̈ bizler için çok değerli. Yazıların yayına hazırlanması sürecinde hem çok titiz hem de bir o kadar hızlı çalışan, yardımcı editörlük görevini de üstlenen Türkçe dil editörümüz Emre Erkan’a teşekkür ederiz. Mizanpaj editörümüz Aşkın Yücel Seçkin’e de özenli ve seri çalışması için içtenlikle teşekkür ediyoruz. Ayrıca revizyonlarıyla yazarlarımızı yönlendiren, dergimizin görünmez kahramanları anonim hakemlerimize teşekkür ediyoruz. Bir yandan uzun bir süre sonra serbest konulu yazılardan oluşan bir sayı çıkarma kararı almamız, öte yandan süreç devam ederken değişen yönetim yapımız süreçte bazı aksamalara yol açtı. Bunu hoşgörü̈ ve sabırla karşılayan yazarlarımıza da ayrıca minnettarız.

Bu sayımızda dört araştırma makalesi, üç belge inceleme yazısı, dört kitap inceleme yazısı ve bir anma yazısı yer alıyor. Öncelikle beşinci sayımızda yayınlanan araştırma makalelerinden bahsetmek istiyoruz. İlk araştırma makalemiz Nurhan Davutyan tarafından kaleme alındı ve “1875 Osmanlı Moratoryumu Önlenebilirdi” başlığını taşıyor. Osmanlı İmparatorluğu’nun mali egemenliğini ihlal eden Düyun-ı Umumiye’nin kurulmasına giden gelişmelere farklı bir perspektiften bakan çalışma, kapsamlı kaynaklardan ve istatistiksel analiz yöntemlerinden yararlanıyor. Davutyan’a göre Mehmed Emin Ali Paşa’nın 1867’de önerdiği mali tedbirler 1879’da değil önerildiği zaman uygulansaydı moratoryumun engellenmesi ihtimali bulunuyordu. İkinci araştırma makalemiz üç yazarın ortak çalışması: Murat Tülek, Jean-François Pérouse ve Funda Ferhanoğlu. Başlığı “1922 Öncesinde Jacques Pervititch” olan bu ayrıntılı çalışma İstanbul’un haritacılık tarihinde mihenk taşı olan Pervititch’in geçmişine, henüz İstanbul sigorta planlarını hazırlamaya başlamadan önceki dönemine odaklanıyor. Bir tanesini kapağa taşıdığımız değerli görsel malzemeleri okurumuzla buluşturan bu makale, Pervititch’in aile yaşamı, mesleki gelişimi ve ilk haritaları üzerine değerli bilgiler veriyor. Üçüncü araştırma makalemizin başlığı “İstisnayı Yönetmek, Adaleti Müzakere Etmek: İşkodra’da Cibal Kanunu, Umumi Sulhlar ve Hibrit Cezalandırma Usulleri.” Yazarımız Ebru Aykut bizi Geç Osmanlı dönemi Arnavut diyarına götürüyor ve yerel dağ kanunları ile merkezileşme çabaları arasında Osmanlıların yönetim hamlelerini anlamamızı sağlıyor. Foucault’nun yönetimsellik (governmentality) kavramının bir dizi vakada sınanması açısından olduğu kadar İşkodra’da vuku bulan ilginç tarihsel hadiselerin incelenmesi açısından da okurlarımızı tatmin edecek bir çalışma olduğunu düşünüyoruz. Dördüncü̈ araştırma makalemiz doğa tarihi alanında ve daha uzun makalelerle kısa makaleler arasında bir geçiş niteliğinde. ““Başka Yazacak Şey mi Yok?”: 19. Yüzyıl Osmanlı Aydınının Gözünden Karabatak ve Karabatağın Kısa Leksikolojik Tarihi” başlıklı bu ilginç yazıda Tarkan Murat Akkaya, 1899 tarihinde Karabatak kuşu üzerine yazılmış bir gazete makalesine mercek tutuyor. Acaba etrafımızda uçup duran tüm bu güzel kuşların adı nereden geliyor? Kuş adlarının kökenini inceleyen nomenclature alanında, en azından karabatak adıyla ilgili Akkaya’nın yazısının söyleyecek sözü̈ var.

Deniz Türker editörlüğünde oluşan belge inceleme yazıları bölümümüz tarihçiler camiasının ve okurların dikkatini gözden kaçmış belgelere çekmeyi, bu belgelerin yaratıcı biçimlerde yorumlamayı hedefliyor. Filiz Yazıcıoğlu’nun incelemesi birer kaynak olarak arzuhallerin önemini hatırlatıyor. Yazı, II. Abdülhamit döneminde Kesriye kazası telgraf memuru Mehmet Tevfik Bey’in Rumeli Müfettişliği’ne yazdığı arzuhalleri inceliyor ve düşük dereceli sayılabilecek bir memurun tayininin bile yabancı devletlerin müdahalesinin konusu olması üzerine eleştirel bir biçimde düşünüyor. Mertkan Karaca, Osman Hamdi Bey’in kardeşi Halil Edhem Bey tarafından 1909’da yazılmış Almanca bir makaleyi inceliyor. Asurolog Hermann von Hilprecht’e hazırlanan armağan kitabında yer alan bu makale günümüzde İstanbul Arkeoloji Müzesi adını taşıyan Müze-i Hümayun’un tarihi açısından değerli bir belge. Aysel Yıldız’ın yazısı, 1756’da İstanbul’da doğan ve önce Rusya’da esaret çeken sonra ABD’ye göçen yeniçeri İbrahim Bin Ali’yle ilgili. Yıldız bu ilginç hayat hikayesine kaynaklık eden iki mektubu inceliyor.

Dergimizin, Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu editörlüğünde oluşan kitap inceleme yazıları bölümü̈ yakın dönemlerde yayınlanmış, Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet tarihinin farklı dönemlerine odaklanan kitapların incelemelerini içeriyor. Ekrem Yener, Ümit Kurt’un Aras Yayınları’ndan çıkan Kanun ve Nizam Dairesi’nde Soykırım Teknokratı Mustafa Reşat Mimaroğlu’nun İzinde Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Devlet Mekanizması başlıklı kitabını, Melis Cankara, Uğur Zekeriya Peçe’nin Stanford University Press tarafından basılan kitabını inceliyor. Kitap Island and Empire: How Civil War in Crete Mobilized the Ottoman World başlığını taşıyor ve 1890’larda Girit’te ortaya çıkan iç savaş koşullarının yerinden ettiği Müslüman nüfusun etkisiyle tetiklenen Osmanlı toplumsal hareketlerini tartışıyor. Ayşe Hilal Uğurlu, Ali Akyıldız’ın Timaş Yayınları tarafından basılmış olan ve Osmanlı İmparatorluğunun kurumsal yapısına ışık tutan Mabeyn-i Hümayun: Osmanlı Saray Teşkilatının Modernleşmesi başlıklı çalışmasını inceliyor. Numan Deniz ise Nir Shafir’in The Order and Disorder of Communication: Pamphlets and Polemics in Seventeenth-Century Ottoman Empire adlı kitabını inceledi. Kitap 17. Yüzyıl el yazması kitapçıkların bir iletişim ve tartışma zeminine dönüşmesini ele alıyor.

Dergimizin vefeyat yazısı bölümünde, geçtiğimiz yaz aylarında kaybettiğimiz, Tarih Vakfı mütevellisi, yerel tarih, kent tarihi, Selçuklu tarihi, Osmanlı tarihi ve eğitim tarihi konularındaki çalışmaları ile bilinen tarihçi, öğretmen ve yazar Necdet Sakaoğlu’nu Fahri Aral’ın kaleminden bir yazı ile anıyoruz.

Yayın kurulumuzun kararı doğrultusunda dergimiz bundan böyle Haziran aylarında tematik dosyalı, Aralık aylarında ise serbest çağrılı olarak yayınlanacak. Bu nedenle gerek DergiPark, gerekse Tarih Vakfı’nın internet sitesi üzerinden yayınladığımız çağrı metinlerini takip etmenizi öneririz. 2025 yılı Aralık ayında yayınlanacak yedinci sayımızda yer alabilecek yazıların son gönderim tarihi 15 Haziran 2025 olarak belirlenmiştir. Yazıların DergiPark sistemi üzerinden gönderilmesini özellikle rica ediyoruz.

Toplumsal tarihçiliğin gelişmesini, özgür ve eleştirel düşüncenin kendini ifade edecek mecra bulmasını, bu amaçla özellikle nitelikli Türkçe makalelerin okurlarla buluşmasını önemsiyoruz. Toplumsal Tarih Akademi dergisi Tarih Vakfı’nın köklü̈ ve eleştirel yayıncılık geleneğini akademik dergiciliğin uluslararası standartlarıyla bir araya getirmeyi amaçlıyor. Bu çerçevede dergimizin ulusal ve uluslararası dizinlerde taranması için gerekli başvuru süreçlerini yürütüyoruz. Sizlerin yapıcı eleştirileri ve katkıları bizler için çok önemli. Dergimize ilişkin değerlendirme ve eleştirilerinizi merakla bekliyoruz.

Keyifli okumalar ve güzel bir yıl dileriz.

Toplumsal Tarih Akademi Dergisi Editörleri
Firuzan Melike Sümertaş & Sırrı Emrah Üçer