İbn Rüste’nin el-Alâku’n-Nefîse’yi Ne Zaman Yazdığına Dair Yeni Tespitler

Yıl 2019, Cilt: 83 Sayı: 296, 47 - 70, 01.04.2019

Erman Şan

https://doi.org/10.37879/belleten.2019.47

Öz

İbn Rüste’nin el-A‘lâku’n-nefîse’yi ne zaman kaleme aldığı tam olarak bilinmemektedir. Şimdiye değin bu konuya dair araştırmacılarca pek çok tarih de önerilmiş olmasına rağmen el-A‘lâku’n-nefîse’nin kaleme alınış tarihi belirsizliğini korumaya devam etmektedir. Bununla birlikte İbn Rüste’nin el-A‘lâku’n-nefîse’si Ortaçağların en önemli esirlerinden Hârûn b. Yahyâ’nın Constantinopolis’ten Roma’ya seyahatini de barındırmaktadır. el-A‘lâku’n-nefîse’nin bu kısmında Hârûn b. Yahyâ, Besiûs el-Melik (الملك بسوس (diye tanımladığı bir hükümdardan bahseder. Aslında buradaki Besiûs, Tuna Bulgar Çarı Symeon tarafından 913 yılı Ağustos ayındaki Constantinopolis kuşatmasından sonra kullanılmaya başlanan “Basileus” unvanıydı. Bundan dolayı İbn Rüste’nin el-A‘lâku’n-nefîse’yi kaleme alması için terminus post quem, yani olası en erken tarih, 913 Eylül/Muharrem-Safer 301’dir. Sonuç olarak ulaştığımız bu netice araştırmacılar tarafından el-A‘lâku’n-nefîse’nin İbn Rüste tarafından tamamlanmış olduğunu varsaydıkları Ağustos 913 tarihinden önceki tüm teklifleri geçersiz kılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İbn Rüste, el-A‘lâku’n-nefîse, Ortaçağ İslâm Kaynakları, Doğu Roma İmparatorluğu, İbn Fadlân

New Determinations about when Ibn Rusta Wrote his Work al-Alāk al-Nafīsa

Öz

It is unknow exactly when Ibn Rusta wrote his work al-A‘lāk al-nafīsa. Although so far, innumerable date have been proposed on this subject by researchers the writing date of al-A‘lāk al-nafīsa remains uncertainty. On the other hand Ibn Rusta’s work al-A‘lāk al-nafīsa also contains travel of Hārūn b. Yahyā who was one of the famous captives of the Middle Ages, from Constantinopolis to Rome. In this section of alA‘lāk al-nafīsa, Hārūn b. Yahyā mentions the monarch that he defi nes as Basiūs al Malik (الملك بسوس .(In fact Basiūs was the title “Basileus” that used by Tzar Simeon of the Danubian Bulgars, after the siege of Constantinopolis in August 913. Therefore terminus post quem -probable earliest date- for the writing date of Ibn Rusta’s work alA‘lāk al-nafīsa is September 913/Muharram-Safar 301. This conclusion we reached as a result invalidates the researchers’ all off ers about al-A‘lāk al-nafīsa completed by Ibn Rusta before September 913.

Anahtar Kelimeler

Ibn Rusta, al-A‘lāk al-nafīsa, The Medieval Islamic Written Sources, The East Roman Empire, Ibn Fadlān

Kaynakça

• Ağarı, Murat, İslâm Coğrafyacılığı ve Müslüman Coğrafyacılar -Doğuşu Gelişimi ve Temsilcileri-, İstanbul 2002.
• Ahmad, Sayyid Maqbul, “Coğrafya”, DİA, VIII, s. 50-62.
• ____________, “İbn Rüste”, DİA, XX, s. 253-254.
• Arendonk, Cornelis van, “İbn Rüste”, İA, V/2, s. 781.
• Artamonov, Mihail İ., Hazar Tarihi: Türkler, Yahudiler ve Ruslar, çev. D. Ahsen Batur, İstanbul 20042.
• Avcı, Casim, “Yâkūt el-Hamevî”, DİA, XLIII, s. 288-291.
• Bartold, Vasiliy Vladimiroviç, İstoriya İzuçeniya Vostoka v Yevrope i v Rossii, Sankt Peter- burg 1911.
• Bobčev, Stephen S., “Bulgaria under Tsar Simeon”, Slavonic and East European Review, VII/21 (1929), s. 621-633.
• Bosworth, Cliff ord Edmund, “Ebn Rosta”, EIr, VIII, s. 49-50.
• Brockelmann, Carl, Geschichte der Arabischen litteratur, supplemantband I, Leiden 1937.
• ____________, Geschichte der Arabischen litteratur, I, Leiden 19432.
• Catalogus codicum manuscriptorum orientalium qui in Museo Britannico asservantur: partem se- cundam codices Arabicos amplectentem, curaverunt Guilielmi Cureton – Carolo Rieu, Londini 1846-1852.
• el-Cheikh, Nadia Maria, Arapların Gözüyle Bizans, çev. Mehmet Moralı, İstanbul 2012.
• Chrysos, Evangelos K., “The Title Βασιλευϛ Early Byzantine International Relati- ons”, Dumbarton Oaks Papers, 32 (1978), s. 29-75.
• Czeglédy, Károly, “Yiltavar Unvanı: Volga Bulgarları İle Slavların X. Asırdaki Mü- nasebeti Meselesine Dair”, çev. İbrahim Kafesoğlu, Türkiyat Mecmuası, IX (1946- 1951), s. 179-187.
• Ebû Ubeyd el-Bekrî, el-Mesâlik ve’l-memâlik, I-II, thk. Cemâl Tulbe, Beyrut 2003.
• Fayda, Mustafa, “Taberî, Muhammed b. Cerîr”, DİA, XXXIX, s. 314-318.
• ____________, “Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk”, DİA, XXXX, s. 92-94.
• Garkavi, Avraam Yakovleviç, Skazaniya Musulmanskih Pisateley Slavyanah i Russkih, Sankt Peterburg 1870.
• Golden, Peter B., Hazar Çalışmaları, çev. Egemen Çağrı Mızrak, İstanbul 2006.
• ____________, “Rūs”, EI2, VIII, s. 618-628.
• Grot, Yakov Karloviç, Moraviya i Madyarı s Polovinı IX do naçala X veka, Sankt Peterburg 1881.
• Günaltay, Mehmet Şemseddin, İslam Tarihinin Kaynakları -Tarih ve Müverrihler-, İstanbul 1991.
• Heyd, Wilhelm, Yakındoğu Ticaret Tarihi, çev. Enver Ziya Karal, Ankara 20002.
• Hollingsworth, Paul A., “Boris I”, The Oxford Dictionary of Byzantium, I, s. 310.
• Honigmann, Ernst A., Bizans Devletinin Doğu Sınırı, Grekçe, Arabca, Süryanice ve Ermenice Kaynaklara Göre 363’den 1071’e Kadar, çev. Fikret Işıltan, İstanbul 1970.
• İbn Fadlân, er-Rihle, çev. ve thk. Ramazan Şeşen, İbn Fadlan Seyahatnamesi, İstanbul 2010.
• İbn Rüste, el-A‘lâku’n-nefîse, ed. Michael Jan de Goeje, Lugduni Batavorum 1892.
• ____________, el-A‘lâku’n-nefîse, thk. Halîl el-Mansûr, Beyrut 1998.
• Kaplan, Frederick I., “The Decline of the Khazars and the Rise of the Varangians”, American Slavic and East European Review, XIII/1 (1954), s. 1-10.
• Keleş, Nevzat, Şeddâdîler (951-1199), İstanbul 2016.
• Khvolson, Daniel A., İzvestiya o Hozarah, Burtasah, Bolgarah, Madyarah, Slavyanah i Russah Abu-Ali Ahmeda ben Omar İbn-Dasta, Sankt Peterburg 1869.
• Kovalev, Roman K. – Alexis C. Kaelin, “Circulation of Arab Silver in Medieval Afro-Eurasia”, History Compass, V/2 (2007), s. 560-580.
• Kraçkovskiy, İgnatiy Yulianoviç, İzbrannıye Soçineniya, Tom. IV: Arabskaya Geografi çeskaya Literatura, Moskva – Leningrad 1957.
• ____________, Târîhü’l-edebi’l-cogrâfi yyi’l-Arabî, I, Arap. çev. Selahaddin Osman Ha- şim, Kahire 1963.
• Krăstev, Krasimir S., “Tsar Simeon i Arabite”, Emperor Symeon’s Bulgaria in the History of Europe’s South-East: 1100 Years from the Battle of Anchelous, ed. Angel Nikolov – Niko- lay Kanev, Sofi a 2018, s. 246-252.
• Kunik, Arist A. – Baron V. R. Rosen, İzvestiya al-Bekri i Drugih Avtorov o Rusi i Slavyanah, I, Sankt Peterburg 1878.
• Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi: Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Ankara 19994.
• Kurtuluş, Rıza, “Ceyhânî”, DİA, VII, s. 467-468.
• Letopis Nestora, ed. İ. Glazunova, Sankt Peterburg 1903.
• Letopis po İpatskomu Spisku, ed. Arheografi çeskoy Kommissiy, Sankt Peterburg 1871.
• Loud, Graham A., “A Re-examination of the ‘Coronation’ of Symeon of Bulgaria in 913”, The Journal of Theological Studies, New Series XXIX/1 (1978), s. 109-120.
• Marquart, Josef, Osteuropaische und ostasiatische Streifzüge: Ethnologische und historisch-topog- raphische Studien zur Geschichte des 9. und 10. Jahrhunderts (ca. 840-940), Leipzig 1903.
• McCormick, Michael – Alexander P. Kazhdan, “Basileus”, The Oxford Dictionary of Byzantium, I, s. 264.
• Mes’ûdî, Mürûcü’z-zeheb, I, thk. ‘Afîf Nâîf Hatum, Beyrut 20102.
• Mikkelsen, Egil, “The Vikings and Islam”, The Viking World, ed. Stefan Brink, London – New York 2008, s. 543-549.
• Minorsky, Vladimir F., Hudūd al-‘ālam, The Regions of the World, London 1937.
• ____________, A History of Sharvān and Darband in the 10th-11th Centuries, Cambridge 1958.
• Mişin, Dimitri E., Sakaliba (Slavyane) v İslamskom Mire v Ranneye Srednevekovye, Moskva 2002.
• Muhammedoğlu, Aliyev Salih, “İbn Fadlân”, DİA, XIX, s. 477-479.
• Nikolov, Angel, “Making a New Basileus: The Case of Symeon of Bulgaria (893- 927) Reconsidered”, Rome, Constantinople and Newly-Converted Europe. Archaeological and Historical Evidence, I, ed. M. Salamon – M. Woloszyn – A. Musin – P. Špehar – M. Hardt – M. P. Kruk – A. Sulikowska-Gąska, Kraków – Leipzig – Rzeszów – Warszawa 2012, s. 101-108.
• Ostrogorsky, George, Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan, Ankara 19995.
• ____________, “Zum Reisebericht des Harun-Ibn-Jahja”, Seminarium Kondakovianum, V (1932), s. 251-257.
• Özdemir, Mehmet, Endülüs Müslümanları (Medeniyet Tarihi), II, Ankara 1997.
• ____________, “Ebû Ubeyd el-Bekrî”, DİA, X, s. 247-248.
• Rosenthal, Franz, A History of Muslim Historiography, Leiden 19682.
• Runciman, Steven, A History of the First Bulgarian Empire, London 1930.
• Serkîs, Yûsuf Îlyan, Mu‘cemü’l-matbû‘âti’l-‘Arabiyye ve’l-mu‘arrebe, I, Kahire 1928.
• Ševčenko, Ihor, “Byzantium and the Slavs”, Harvard Ukrainian Studies, VIII/3-4 (1984), s. 289-303.
• Simeonova, Lilyana, Petuvane Kem Konstantinopol, Sofi ya 2006.
• Soulis, George C., “The Legacy of Cyril and Methodius to the Southern Slavs”, Dum- barton Oaks Papers, 19 (1965), s. 19-43.
• Štefan, Ivo, “Great Moravia, Statehood and Archaeology The ‘Decline and Fall’ of One Early Medieval Polity”, Studien zur Archäologie Europas, 14 (2011), s. 333-354.
• Şan, Erman, “İstahrî’ye Göre “Rûsların Üç Sınıfı” ve Bunların Üç Şehrinin Yeniden Değerlendirilmesi: Kiev, Novgorod, Birka”, Türk Dünyası Araştırmaları, CXII/221 (2016), s. 117-134.
• ____________, “Besiûs el-Melik ve Sakālibe’nin Hıristiyan Olması (Basileus Symeon ve Tuna Bulgaryası’nın Hıristiyanlaşması)”, Türk Dünyası Araştırmaları, CXIV/224 (2016), s. 191-208.
• ____________, “Ortaçağ İslâm Kaynaklarında Tuna Bulgarları İçin Kullanılmış Olan Etnonimler (Kronolojik Bir Değerlendirme)”, Belleten, LXXIX/284 (2015), s. 49-72.
• Şeşen, Ramazan, İslâm Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Ankara 20012.
• ____________, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul 20162.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr, Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk, X, thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim, Kahire 19762.
• Taşpınar, İsmail, “Mârûnîler”, DİA, XXVIII, s. 71-72.
• The Russian Primary Chronicle: Laurentian Text, ed. ve İng. çev. Samuel H. Cross – Olgerd P. Sherbowitz-Wetzor, Cambridge 1953.
• Togan, Ahmet Zeki Velidî, Tarihte Usûl, İstanbul 1985.
• Vasiliev, Alexander A., Bizans İmparatorluğu Tarihi, çev. Tevabil Alkaç, İstanbul 2016.
• ____________, “Harun-ibn-Yahya and his Description of Constantinople”, Seminari- um Kondakovianum, V (1932), s. 149-163.
• ____________, “The Second Russian Attack on Constantinople”, Dumbarton Oaks Pa- pers, 6 (1951), s. 163-225.
• Vita S. Clementis, ed. Franciscus Miklosich, Vindobonae 1847.
• Vernadsky, George, Political and Diplomatic History of Russia, Boston 1936.
• Westberg, Friedrich, Kommentariy na Zapisku İbragima İbn-Yakuba o Slavyanah, Sankt Pe- terburg 1903.
• ____________, “K Analizu Vostoçnıh İstoçnikov o Vostoçnoy Yevrope”, JMNP, NS. XIV (1908), s. 1-52.
• Yazılıtaş, Nihat, “Fâtımî Ordusunu Meydana Getiren Etnik Unsurlar”, Türkiyat Araş- tırmaları Dergisi, 18 (2005), s. 189-210.
• Zuckerman, Constantin, “On the Titles and Offi ce of the Byzantine Βασιλευϛ”, Tra- vaux et Mémoires, 16 (2010), s. 865-890.