Rusya-İran (Kaçar) İlişkileri Adına Dehşet Verici Bir Hadise: Rusya’nın Tahran Başkonsolosluğu Baskını ve Büyükelçi Aleksandr Griboedov ve Maiyetinin Katledilmesi (11 Şubat 1829)

Yıl 2018, Cilt: 82 Sayı: 294, 569 - 586, 01.08.2018

Abdolvahid Soofizadeh Özgür Türker

https://doi.org/10.37879/belleten.2018.569

Öz

Diplomasi tarihinin en elim vakıalarından biri 11 Şubat 1829 tarihinde Tahran’da meydana gelmiştir. Rusya ve İran (Kaçar) devletleri arasında iki yıl süren savaşın ardından imzalanan Türkmençay Antlaşması, iki ülke arasında diplomatik misyonların oluşturulmasını gündeme getirmekle birlikte, antlaşma maddelerinin uygulanması konusunda ortaya çıkabilecek sıkıntıların büyükelçilik nezdinde çözüme kavuşturulmasını da öngörmekteydi. Ancak savaşın geride bıraktığı husumetler, ilk kez böyle bir görev ifa eden Rus Büyükelçi Griboedov’un hataları, bölgede söz sahibi olmak isteyen diğer aktörler, dini fanatizm boyutunda yaşayan halkın inancını istismar eden provokatörler ve birtakım talihsizlikler bir araya gelince, iki ülke diplomasisi adına eşine benzerine rastlanılamayacak derecede büyük bir trajedi ortaya çıktı. Rus Büyükelçilik delegasyonunun neredeyse tamamının katledildiği 11 Şubat’taki baskının ardından kopması beklenen fırtına ise Rusya’nın içinde bulunduğu siyasi konjonktür sebebiyle akim kalmıştır. Bu çalışmada, dönemin ana kaynakları ışığında 11 Şubat 1829 tarihli Rus Büyükelçiliği baskını mercek altına alınacak, nedenleri ve sonuçları üzerinde bir takım tespitlerde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Rusya, İran, Griboedov, Tahran, Türkmençay Antlaşması

The Awful Event in Behalf of Russo-Iranian (Kadjar) Relations: Raid of the Russian Embassy in Tehran and Massacre of The Ambassador Aleksandr Griboyedov and His Attendants (11 February 1829)

Öz

One of the most deplorable cases of the diplomatic history took place in Tehran on 11 February 1829. As well as Turkmenchay Treaty that concluded after the war between Russia and Iran continued 2 years, brought up composing the diplomatic missions between two countries; it propos ed to be resolved distresses by embassy that would occur about implementing the clauses. But when hostilities that the war leaved behind; Russian ambassador Griboyedov’s faults who fulfi lled such a mission for the fi rst time; other actors who wanted to have the right command on that region; agitators who exploited the people’s faith who lived religion as rapidness and certain misfortunes came together there was so unprecedented tragedy on behalf of that countries’ diplomacy. The storm which was expected after the 11 February attack which caused almost all of the Russo embassy delegation to be slaughtered, failed because of the political business cycles of Russia. In this article, in the light of base sources of the period, Russian Embassy Raid on 11 February will be examined and made an observation on its reasons, consequences.

Anahtar Kelimeler

Russia, Iran, Griboyedov, Tehran, Treaty of Turkmenchay

Kaynakça

• Polnoe Sobranıe Zakonov Rossiiskoi İmperii (PSZ), Sobr: 1, Tom. 21, Sankt-Peterburg 1830.
• Polnoe Sobranıe Zakonov Rossiiskoi İmperii (PSZ), Sobr: 2, Tom. 3, Sankt-Peterburg 1830.
• Aktı, Sobrannıe Kavkazskoy Arheografi ceskoy Kommissiey (AKAK), Tom. VI, Çast. I-II, Tifl is 1874.
• Aktı, Sobrannıe Kavkazskoy Arheografi ceskoy Kommissiey (AKAK), Tom. VII, Tifl is 1878.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Hatt-ı Hümayun (HAT)
• Avery, Peter, Tarih Muasır İran, Çev: Muhammed Rafi î Mehrabadi, Cilt I, Tahran 1379.
• Fowler, George, Three Years in Persia: With Travelling Adventures in Koordistan, Vol. I-II, London 1841.
• Güzidey-i Esnadı Siyasi İran ve Osmanı, Cilt I, Yayın Evi Defteri Mutaliat Siyasi ve Beynolmelali, Tahran 1369.
• Hopkirk, Peter, The Great Game: The Struggle for Empire in Central Asia, Kodansha İnternational, London&New York 1992.
• Kelly, Laurence, Diplomacy and Murder in Tehran: Alexander Griboyedov and Imperial Russia’s Mission to the Shah of Persia, Tauris Parke Paperbacks, New York 2006.
• Lang, David M., “Griboyedov’s Last Years in Persia”, The American Slavic and East European Review, Vol. 7, №. 4, December 1948, s. 317-339.
• Paşuto, V. T., Diplomatiçeskaya Deyatelnost A. S. Griboyedova, v Sb. IZ, Tom. 24, Moskva 1947.
• Popova, O. İ., A. S. Griboyedov v Persii 1818-1823 gg. (po novım dokumentam), Jizn i Znanie, Moskva 1929.
• Potto, V. A., Kavkazskaya Voyna (Yermolovskoe Vremya), Tom. II, Moskva 2007. Puşkin, Aleksandr Sergeeviç, Erzurum Yolculuğu, Çev: Ataol Behramoğlu, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2008. Rayin, İsmail, Hukuk Begiran İngilis Der İran, Tahran 1373.
• Sipehr, Muhammed Taki Lisan-ul Melk, Nasıh-ul-Tevarih, Tashih Cemşid Kiyanfer, I.C, Tahran 1377.
• Şemim, Ali Asker, İran Der Devreye Saltanate Kacar, Müdebbir Yayınları, 7. Baskı, Tahran 1375.
• Şostakoviç S. V., Diplomatiçeskaya Deyatelnost A. S. Griboyedova, Sotsialno-ekonomiçeskaya Literatura Publ., Moskva 1960.
• Tarih İran (Devreye Avşar, Zend, Kacar) The Cambridge History of Iran Mecmuasından, Yayına Hazırlayan: Peter Avery, Çev: Morteza Sağebfar, Tahran 1387.
• Yermolov, A. P., Zapiski (Notlar), Moskva 1868.