Savaş ve Propaganda: 1683 Viyana Kuşatması Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Cilt: 84 Sayı: 301, 1045 - 1096, 11.12.2020

Songül Çolak Metin Aydar

https://doi.org/10.37879/belleten.2020.1045

Öz

Propaganda, insanları istenen şekilde düşünmeye ve davranmaya ikna etmek için tasarlanmış bir yöntemdir. Geçmişi, insanların birbirleriyle ilk iletişim kurmaya başladığı zamana dayanmaktadır. Bu doğrultuda propaganda, kişisel çıkarlara hizmet eden ve sık başvurulan bir yöntem olmuştur. Tarih boyunca insanlar, propaganda faaliyetlerinden çeşitli şekillerde yararlanmışlardır. Özellikle savaş zamanlarında etkin bir şekilde kullanılan propaganda faaliyetleri, bu süreçte insanları ikna etmek, cesaretlendirmek ve savaşı desteklemek konusunda önemli bir role hizmet etmiştir. Bu bağlamda, bir savaşın başlamasından bitmesine kadar uygulanan propaganda faaliyetleri, bu kavramla savaşın birbirinden ayrılmaz bir şekilde bağlantılı olduğunu göstermektedir. Bu çalışma, XVII. yüzyılın son çeyreğinde ortaya çıkan, Türk ve Avrupa tarihinin en önemli siyasi hadiselerinden birisi olan 1683 Viyana Kuşatması’ndaki propaganda faaliyetlerine odaklanmaktadır. Sonuçları itibarıyla, gerek Osmanlı Devleti’ni gerekse Habsburg İmparatorluğu’yla birlikte diğer Batılı devletlerin geleceğini şekillendiren bu savaş, siyasi, sosyal ve iktisadi açıdan pek çok kez ele alınmıştır. Fakat savaşın öncesinden sonuna kadar gerçekleştirilen propaganda faaliyetleri pek ele alınmamıştır. Bu noktadan hareketle çalışma, her iki tarafın savaşın karar aşamasından sonuçlanmasına kadar geçen süreçte başvurdukları propaganda yöntemlerini ortaya koymaktadır. Çalışmada, Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın, çeşitli propaganda faaliyetleriyle devlet erkânını savaşa ikna etmek, ordunun moralini yüksek tutmak ve düşmanın maneviyatını kırmak gibi propaganda faaliyetlerine giriştiği görülmektedir. Onun propaganda faaliyetlerine karşılık Habsburg hükümeti, Hristiyan devletleri kendi safında savaşa dâhil etmek, şehrin savunulmasında halkın ilgisini ve katılım düzeyini artırmak için çeşitli propaganda faaliyetlerine başvurmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Habsburg İmparatorluğu, Viyana, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, Propaganda

War and Propaganda: An Evaluation on the 1683 Vienna Siege

Öz

Propaganda is a method designed to persuade people to think and act in the desired way. Its history dates back to when people first started communicating with each other. In this direction, propaganda has become a frequently used method that serves to personal interests. Throughout history, people have benefited from propaganda activities in various ways. Propaganda activities, especially used effectively in times of war, have served an important role in persuading, encouraging and supporting to the war in this process. In this context, the propaganda activities carried out from the beginning of a war to its end reveal that this concept and war are inextricably linked. This study focuses on the propaganda activities in the 1683 Vienna Siege, which emerged in the last quarter of the XVIIth century and was one of the most important political events in Turkish and European history. This war, which shaped the future of both the Ottoman Empire and the Habsburg Empire, as well as other Western states, has been discussed many times in terms of political, social and economic terms. However, the propaganda activities carried out from the beginning to the end of the war have not been discussed much. From this point of view, the study reveals the propaganda methods used by both sides in the process from the decision-making to war until its conclusion. In the study, it is seen that the Grand Vizier Kara Mustafa Pasha of Merzifon engaged in propaganda activities such as convincing the state officials to war, keeping the morale of the army high and breaking the spirituality of the enemy with various propaganda activities. In response to his propaganda activities, the Habsburg government applied to various propaganda activities in order to involve the Christian states in the war on its side and to increase the level of public interest and participation in the defense of the city.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Habsburg Empire, Vienna, Kara Mustafa Pasha of Merzifon, Propaganda

Kaynakça

• A Journal or a most particular account of all that passed in the late siege of Vienna, Rogers&- Gyllishower, London 1684.
• Abdurrahman İsa Efendi, ‘İsâ-zâde Târîhi, haz. Ziya Yılmazer, İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul 1996.
• Aktepe, Münir, “Mustafa Paşa, Merzifonlu, Kara”, İslam Ansiklopedisi, C 8, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1979.
• Altınay, Ahmet Refik, Osmanlı’nın Felaket Seneleri (1683-1699), 2. Baskı, Haz. Muammer Yılmaz, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2017.
• Arık, Sabire, Polonya Kralı III. Jan Sobieski ve Hükümdarlığında Osmanlı Lehistan İlişkileri (1674-1696), YDT, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2004.
• Ateş, Şeref, “Bir Siyasal İletişim Tarzı Olan Propagandanın Tanınması ve Propaganda Metinlerinin Çözümlenmesi”, Bilig, S. 13, (Bahar 2000), s. 117-131.
• Ayhan, Ahmet, Propaganda Nedir?, L-T Literatürk Yayınları, İstanbul 2007.
• Barker, Thomas M., Double Eagle and Crescent: Vienna’s Second Turkish Siege and Its Historical Setting, Albany, New York: State University of New York Press, 1967.
• Bektaş, Arsev, Kamuoyu, İletişim ve Demokrasi, Bağlam Yayınları, İstanbul 2000.
• Bektaş, Arsev, Siyasal Propaganda Tarihsel Evrimi ve Demokratik Toplumdaki Uygulamaları, Bağlam Yayınları, İstanbul 2002.
• Brzeziński, Szymon, “Forms And Functions of the Image of Hungary in Poland-Lithuania”, in A Divided Hungary in Europe: Exchanges, Networks and Represantations, 1541-1699, Vol. III, ed. Gábor Almási, Szymon Brzezinski, Ildikó Horn, Kees Teszelszky, Áron Zarnóczki, Cambridge Scholars Publishing, 2014, s. 61-88.
• Bon, Gustave Le, Kitleler Psikolojisi, çev. Hasan Can, Tutku Yayınları, Ankara 2014.
• Brown, J. A. C., Siyasal Propaganda, çev. Yusuf Yazar, Ağaç Yayıncılık, İstanbul 1992.
• Cull, Nicholas J. ve diğerleri, Propaganda and Mass Persuasion: a Historical Encyclopedia,1500 to the Presents, New York: ABC-Clio, 2003.
• Çolak, Mustafa, “XVI. Ve XVII. Yüzyıllarda Orta Avrupa’da Türk İmajı ve II. Viyana Kuşatması ile Kazandığı Boyut”, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Uluslararası Sempozyumu (08-11 Haziran 2000), Yay. Haz. Zeki Dilek vd., Ankara 2001, s. 265-272.
• Danışman, Zuhuri, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C X, Yeni Matbaa, İstanbul 1965.
• De La Croix, An account of the Turks wars with Poland, Muscovy, and Hungary, çev. A. Chaves, London 1711.
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekayiât, haz. Abdülkadir Özcan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1985.
• Demir, Uğur, Târîh-i Mehmed Giray, YYLT, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2006.
• Domenach, J. M., Politika ve Propaganda, çev. Tahsin Yücel, Varlık Yayınları, İstanbul 1969.
• Domenach, J. M., Siyasi Propaganda, çev. Cevdet Perin, Yükselen Matbaası, İstanbul 1961.
• Drane, Augusta T., The Knights of st. John: with the battle of Lepanto and Siege of Vienna, Burns and Lambert, London 1858.
• Edhem, Halil, “Kara Mustafa Paşa’nın Şopron Şehri Ahalisine Beyannâmesi”, TOEM, III/15 (1328/1912), s. 924-937.
• Erdoğan, Meryem Kaçan, II. Viyana Kuşatması, YDT, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2001.
• Etényi, Nóra G., “The Genesis And Metamorphosis Of Images Of Hungary in The Holy Roman Empire”, in A Divided Hungary in Europe: Exchanges, Networks and Represantations, 1541-1699, Vol. III, ed. Gábor Almási, Szymon Brzezinski, Ildikó Horn, Kees Teszelszky, Áron Zarnóczki, Cambridge Scholars Publishing, 2014, s. 15-43.
• Faroqhi, Suraiya, Yeni Bir Hükümdar Aynası: Osmanlı Padişahlarının Kamusal İmgesi ve Bu İmgenin Algılanması, çev. Gül Çağalı Güven, Alfa Yayınları, İstanbul 2011.
• Fichter, Joseph H., Sosyoloji Nedir?, çev. Nilgün Çelebi, Anı Yayıncılık, Ankara 2001.
• Geçikli, Fatma, “Geçmişten Günümüze Propaganda Kavramı”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, S. 9, 1999, s. 265-276.
• Gözübüyük, Sevil, “Osmanlı-Fransa İlişkilerinde Diplomatik Protokol Unsuru Olarak “İskemle” (XVI.-XVII. Yüzyıllar)”, ASEAD, C 5, S. 6, 2018, s. 98- 117.
• Guilleragues Kontu, İstanbul Mektupları, çev. Yaşar Avunç, Kırmızı Yayınları, İstanbul 2010.
• Güvenç, Bozkurt, Türk Kimliği: Kültür Tarihinin Kaynakları, 3. Basım, Remzi Kitabevi, İstanbul 1995.
• Haffemayer, Stéphane, “Public and Secret Networks of News: The Declaration of War of the Turks against the Empire in 1683”, in the News Networks in Early Modern Europe, Ed. Joad Raymond, Noah Moxham, Brill, Leiden&Boston 2016, s. 805-823.
• Hammer, Joseph von, Büyük Osmanlı Tarihi, C 6, çev. Mümin Çevik-Erol Kılıç, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1992.
• İnalcık, Halil, Devlet-i ‘Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-III, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015.
• İnan, Göker, Hasan Esîrî’nin Mi‘yârü’d-Düvel ve Misbârü’l-Milel İsimli Tarih ve Coğrafya Eseri (İnceleme-transkripsiyon), YDT, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2017.
• Jorga, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1640-1774), C 4, çev. Nilüfer Epçeli, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2009.
• Jowett, Garth S. And O’Donnel, Victoria, Propaganda and Persuasion, Sixth Edition, Sage Publications, USA 2015.
• Kantemir, Dimitri, Osmanlı İmparatorluğunun Yükseliş ve Çöküş Tarihi, C 3, çev. Özdemir Çobanoğlu, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1980.
• Kotus, Karolina Anna, Polonyalı Elçi Jan Gniński’nin Türkiye Seyahatnamesi’ne Göre Osmanlı Ülkesi ve Osmanlılar (1677-1679), YYLT, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Ankara 2015.
• Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, 6. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
• Küçükoğlu, Bayram, Milli Mücadeleden Günümüze Silahsız Terör Propaganda, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2006.
• Malden, Henry Elliot, Vienna 1683: the history and consequences of the defeat of the Turks before Vienna, September 12, 1683, by John Sobieski, King of Poland, and Charles Leopold, Duke of Lorraine, London: K. Paul, Trench, 1883.
• Molnár, Antal, “Relations between the Holy See and Hungary during the Ottoman Domination of the Country”, in Fight Against the Turk in Central Europe in the First Half of the 16th Century, ed. István Zombori, Budapest 2004, s. 191- 226.
• Mustafa Nuri Paşa, Netayicül-Vukuat, Kurumları ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi, C I-II, sad. Neşet Çağatay, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1987.
• Osmanzâde Taib Ahmed, Hadikatü’l-Vüzerâ, haz. D. Robischon, Freiburg 1969.
• Özcan, Abdülkadir, “Viyana Bozgunun Maddi ve Manevi Sebepleri Dönemin Kısa Panoraması”, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Uluslararası Sempozyumu (Merzifon-Amasya, 8-11 Haziran 2000), Ankara 2001, s. 229-239.
• Özkan, Selim Hilmi, “XVII. Yüzyılın Sonlarında Hıristiyan Birliği Projesi ve Osmanlı-Fransız İlişkileri”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Mayıs 2009, Sayı:19, s. 61-72.
• Özsoy, Osman, Propaganda ve Kamuoyu Oluşturma, Alfa Yayınları, İstanbul 1998.
• Qualter, Terence H., “Propaganda Teorisi ve Propagandanın Gelişimi”, çev. Ünsal Oskay, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C 35, S. 1, Ankara 1980, s. 255-307.
• Palmer, Alan, Osmanlı İmparatorluğu Son Üç Yüz Yıl Bir Çöküşün Yeni Tarihi, (Çev. B. Çorakçı Dişbudak), Sabah Kitapları, İstanbul, 1992.
• Râşid Mehmed Efendi-Çelebizâde İsmâil Âsım Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli, haz. Abdülkadir Özcan ve diğerleri, C I, Klasik Yayınları, İstanbul 2013.
• Sauer, Augustin, Rom Und Wien Im Jahre 1683: Ausgewählte Actenstücke Aus Römischen Archiven Zur II. Säcularfeier Der Befreiung Wiens Als Festgabe Des Unter Allerhöchstem Protectorate Stehenden Priestercollegiums Von Campo Santo Zu Rom, K. K. Hof- und Staatsdruckrei, Wien 1883.
• Schimmer, Karl August, The Sieges of Vienna by the Turks, translated from the Germany by the Earl of Ellesmere, John Murray, London 1879.
• Severin, Werner J.-Tankard, Jr., James W., İletişim Kuramları, çev. Ali Atıf Bir-Serdar Sever, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 1994.
• Stoye, John, İkinci Viyana Kuşatması, Çev. Selahattin Atalay, Dilek Matbaası, İstanbul 1984.
• Suistula, Jouni-Volkan,Vamik D., https://www.academia.edu/35818865/On_Propaganda- From_Religious_Knives, s. 74.
• Süreyya, Mehmed, Sicill-i Osmanî, C IV, haz. Nuri Akbayar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
• Tarhan, Nevzat, Psikolojik Savaş, Timaş Yayınları, İstanbul 2006.
• Tatlock, Lynne, “Selling Turks: Eberhard Werner Happel’s Turcica (1683— 1690)”, Colloquia Germanica, Vol. 28, No. 3/4 (1995), s. 307-335.
• Taylor, Philip M., Munitions of the Mind, A history of propaganda from the ancient World to the present era, Third Edition, Mancher University Press, Manchester 2003.
• Tekinsoy, Yunus Emre, “Birinci Balkan Savaşı’nda Bir Propaganda Unsuru Olarak Vaaz”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (SBAD), Kış 2018, 13/2, s. 317-341.
• Stephan Theilig, “The Change of Imaging the Ottomans in the Context of the Turkish Wars from the 16th to 18th Century”, Cahiers de la Méditerranée, 83, 2011, s. 1-10.
• Tomenendal, Kerstin, “I. Dünya Savaşı’nda Avusturya-Macaristan ve Osmanlı Devletleri Arasındaki Bağlantının Farklı Bir Yönü: Avusturya Menşeli Propaganda Kartpostalları”, XIV. Türk Tarih Kongresi, 09-13 Eylül 2002, II. Cilt, II. Kısım, Ankara 2005, s. 1317-1338.
• Tomiak, Janusz J., “A British Poet’s Account of the Raising of the Siege of Vienna in 1683”, The Polish Review, Vol. 11, No. 4 (Autumn, 1966), s. 66-74.
• Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlük, “Propaganda”, Erişim Tarihi: 19.02.2019, 20:18, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5c6c3648c12975.22398672.
• Türkal, N. Karaçay, Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke (1065-22 Ca.1106/1654-7 Şubat 1695) Tahlil ve Metin, YDT, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2012.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, II. Selim’in Tahta Çıkışından 1699 Karlofça Andlaşmasına Kadar, C III, 6. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.
• Üstün, Cevat, 1683 Viyana Seferi, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2010.
• Vocelka, Karl, “Erken Yeniçağda Hristiyan Batı Dünyasında Türk İmajı”, çev. Songül Çolak-Fatma Akay-Türker, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 11/2, (Kış 2016), s. 247-267.
• Walton, Douglas, “What is Propaganda, and What Exactly is Wrong with It” Public Affairs Quarterly, Vol. 11, No. 4 (Oct., 1997), s. 383-413.
• Wheatcroft, Andrew, Kapıdaki Düşman, Habsburglar ile Osmanlıların Avrupa Mücadelesi, çev. Neşenur Domaniç, Doğan Kitap, İstanbul 2012.
• Yılmaz, Mehtap, Vekâyi‘-i Beç, YYLT, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2006.
• Yılmaz, Yasir, The Road to Vienna: Habsburg and Ottoman Statecraft During the Time of Kara Mustafa Paşa (1676-1683), PhD Disserttion, Purdue University, Indiana 2015.
• Zinkeisen, Johann W., Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C 5, çev. Nilüfer Epçeli, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2011.