II. Meşrutiyet Döneminde İstanbul’da Sosyal Bir Problem Olarak Kumar İlleti

Yıl 2020, Cilt: 84 Sayı: 301, 1143 - 1174, 11.12.2020

Feyza Kurnaz Şahin

https://doi.org/10.37879/belleten.2020.1143

Öz

Bu çalışmanın temel amacı, II. Meşrutiyet döneminde İstanbul’da toplumsal hayatı derinden etkileyen kumar illetinin yaygınlaşmasının sebeplerini ve Osmanlı Devleti’nin buna yönelik aldığı tedbirleri irdelemek olarak tanımlanır. II. Meşrutiyet dönemi, kronolojik olarak kısa bir zaman aralığını oluştursa da ekonomik ve toplumsal açıdan birçok sarsıntının yaşandığı, tarihsel açıdan çarpıcı bir süreci ifade eder. Bu dönemde görülen sıra dışılıkta; XIX. yüzyılda başlayan ve XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadar süren savaşların etkileri, toprak kayıpları, meşruti yönetimle ilgili yaşanan siyasal gerilimler, özgürlükçü ortam, sosyo-ekonomik krizler, ödenemeyen maaşlar, göçler, Avrupa’nın kültürel ve fiziksel etkisine açık olma durumu etkili olmuştur. Yaşanan sosyal, ekonomik ve siyasal gerilimler toplumu derinden etkilemiş sosyal yapıda çözülmeler baş göstermiştir. Bu dönemde içki, kumar, sefâhat ve fuhuş gibi eylemlerin artışı sosyal çözülmenin varlığına işaret etmektedir. II. Meşrutiyet döneminde kumar illeti toplumun sosyal ve ahlakî yapısını sarsıcı boyutlara ulaşmış, aile yapısı zarar görmüş, özellikle memurlar arasında kumarın yayılması devletin itibarını sarsmıştır. Kumarın toplumsal bir hastalığa dönüşmesi Osmanlı hükümetlerinin tedbir almasını gerekli kılmış, ancak yapılan yasal düzenlemeler ve alınan polisiye tedbirler kumarı önleyememiştir. İstanbul, devletin başkenti olarak mevcut sorunları ve gerilimleri en derinden hisseden şehir olmuştur. XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Batı tarzı bir başkente dönüşme sancıları çeken şehirde, aynı anda Batılı yaşam tarzı da etkili olmaya başlamıştır. Bu meyanda eğlence hayatı renklenmiş, kulüpler, barlar, lokantalar, gazinolar ve oteller yeni eğlence mekânlarını oluşturmuştur. Osmanlı başkentinin geleneksel dokusu bozulmuş, kahvehanelerde ve diğer mekânlarda içki, kumar ve sefâhat belirgin hale gelmiştir. Araştırmanın temel kaynağını Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivindeki belgeler oluşturmuştur. İlaveten dönemin süreli yayınlarından yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kumar, Osmanlı İmparatorluğu, II. Meşrutiyet, Kumar Önleyici Tedbirler, Kahvehane

Gambling Malady as a Social Problem during the Second Constitutional Period in Istanbul

Öz

The primary purpose of this study is to examine the reasons for the spread of gambling malady, which deeply affected social life in Istanbul during the Constitutional Monarchy period and the measures taken by the Ottoman State against gambling. Although the Second Constitutional Period chronologically constituted a short period of time, it was a historically striking process in which many shocks lived in economic and social terms. The problems encountered in this period were the results of the wars from the 19th century onward, land losses, political tensions related to the constitutional management, libertarian environment, socio-economic crises, non-paid salaries, immigration, and the state of being open to European cultural and physical influence. The social, economic, and political tensions experienced during this period influenced the society deeply, and disintegration appeared in the social structure. Increased actions such as drinking alcohol, gambling, debauchery, and prostitution during this period indicate the existence of social decay. During the Second Constitutional Period, the gambling malady reached a shaking dimension to the social and moral structure of the society, the family structure was damaged, and the spread of gambling among the civil servants, in particular, undermined the reputation of the state. Gambling, which became a common illness, forced the Ottoman governments to take preventive measures, but the legal regulations and the preventive police measures failed to prevent gambling. İstanbul, the capital city of the Ottoman Empire, has been the city that felt the existing problems and tensions the most deeply. This city was while experiencing the pains of transformation to become a western-style capital since the second half of the 19th century also hosted to a western lifestyle. In this respect, nightlife was enlivened, and clubs, bars, restaurants, casinos, and hotels formed the new places of entertainment. The traditional pattern of the capital of the Ottoman State was degenerated, and drinking alcohol, gambling, and debauchery became common in coffeehouses and other places. The primary sources of this study are the documents from the Ottoman Archives of the Presidency. Moreover, periodicals published during this period were used as sources in this study as well.

Anahtar Kelimeler

Gambling, Ottoman Empire, Second Constitutional Period, Anti-Gambling Measures, Coffeehouse

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Babıali Evrak Odası Evrakı (BEO),
• Dahiliye Emniyet-i Umȗmiye Emniyet Şubesi Evrakı (DH.EUM.EMN.),
• Dahiliye Emniyet-i Umȗmiye Evrak Odası Kalemi Evrakı (DH.EUM.VRK.),
• Dahiliye Emniyet-i Umȗmiye Tahrirat Kalemi Evrakı (DH.EUM.THR.),
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umȗmiye Kısm-ı Adli Kalemi (DH.EUM.KADL.),
• Dahiliye Nezareti Hukuk Evrakı (DH.H.),
• Dahiliye Nezareti İdare Evrakı (DH.İD.),
• Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH.MKT.),
• Divan (Beylikçi) Kalemi Defterleri (A.DVN.),
• Maarif Mektubi Kalemi (MF.MKT.),
• Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD.),
• Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y.PRK.ASK.),
• Yıldız Perakende Evrakı Mâbeyn Başkitâbeti (Y.PRK.BŞK.),
• Yıldız Resmi Maruzat (Y.A.RES.).
• Resmî Yayınlar
• “Ceza Kanunnâme-i Hümâyunu” 28 Zilhicce 1274/9 Ağustos 1858, Düstur, Tertip I, C I, Matbaa-yı Amire, 1289.
• Düstur, Cȗz-i Rabi, Maarif Nezaret-i Celilesinin Ruhsatıyla, Matbaayı Amire, İstanbul 1295.
• “Polis Nizamnâmesi”, Düstur, Tertip I, Mütemmim, Hilal Matbaası, 15 Muharrem 1269-8 Recep 1325, Dersaadet Zilkade 1335.
• Telif Eserler ve Süreli Yayınlar
• Ahmed Lütfi, Mir’at-ı Adalet Yahud Tarihçe-i Adliye-i Devlet-i Aliye, Naşiri: Kitapcı Ohannes, Matbaa-i Nişan Berberyan, İstanbul 1304.
• Akgündüz, Ahmet, Mukayeseli İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yay., Diyarbakır 1986.
• “Alem-i İslamı Tehdit Eden Marazlardan: Kumar”, Sebilürreşad, C 11, S. 275, Kanunuevvel 1329/Aralık 1913-Ocak 1914, s. 236.
• “Altıncı Daire-i Belediyenin Nazar-ı Dikkatine”, Servet-i Fȗnun, No: 149, 28 Teşrinievvel 1324/10 Kasım 1908, s. 2.
• Aydın, Mehmet Akif, “Osmanlı Ceza Hukuku”, İslam Ansiklopedisi, C 7, Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, İstanbul 1993, s. 478-482.
• Aysal, Necdet, “Kırım Savaşı’ndan Lozan Barış Antlaşması’na Osmanlı Dış Borçlarının Tarihsel Gelişim Süreci (1854-1923)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi (Lozan Antlaşması Özel Sayısı), S. 53, (2013), s. 1-28.
• Ayverdi, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, C 2, Kubbealtı Lugati, 4. bs., İstanbul 2011.
• Bardakoğlu, Ali, “Kumar”, İslam Ansiklopedisi, C 26, Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, İstanbul 2002, s. 364-367.
• Bezaz, Yurda Güven, Geçmişten Günümüze Haberleşme ve PTT Tarihi, Türkiye Haber-İş Sendikası Yay., Ankara (2007?).
• Çetinkaya, Canan - Kasalak, Kadir, “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Piyangoculuk”, Sobider Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 2, S. 5, (Aralık 2015), s. 467-481.
• Çetinkaya, Canan, Osmanlı’nın Son Dönemleri ve Cumhuriyetin İlk Yıllarında Şans Oyunları, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Isparta 2015.
• Demir, Tanju, “Salih Zeki ve Ecnebi Postaneleri’nin Kaldırılması Konusundaki Görüşleri”, Osmanlı Bilim Araştırmaları, C VII/1 (2005), s. 169-185.
• Demirtaş, Mehmet, “Osmanlıya Gelen Kırım ve Kafkasya Göçmenlerinin Sorunları”, Bilig, S. 57, (Bahar 2011), s. 17-44.
• Dikici, Ali, “II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Miras Kalan İç Güvenlik Anlayışı ve Polis Teşkilatı”, Türk İdare Dergisi, S. 479, (Aralık 2014), s. 91-122.
• Faroqhi, Suraiya, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam Ortaçağ’dan Yirminci Yüzyıla, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 4. bs., İstanbul 2002.
• “Gazinolarda Kumar”, Tanin, No: 102, 30 Teşrinievvel 1324/12 Kasım 1908, s. 4.
• Gündüz, Mustafa, II. Meşrutiyet’in Klasik Paradigmaları, İçtihad, Sebilü’r Reşad ve Türk Yurdu’nda Toplumsal Tezler, Lotus Yayınları, Ankara 2007.
• Halil Fahreddin, “Bizde Ahlak”, Sebilürreşad, 30 Ağustos 1328 (12 Eylül 1912), C 9, Adet: 28-210, s. 31.
• Işın, Ekrem, İstanbul’da Gündelik Hayat, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.
• “İşte Şimdi Soruyoruz”, Sabah, No: 6872, 30 Teşrinievvel 1324/12 Kasım 1908, s. 1.
• Kurnaz Şahin, Feyza, “I. Dünya Savaşı ve Sonrasında Kumarın Yaygınlaşması ve Osmanlı Devleti’nin Aldığı Tedbirler”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (SEFAD), S. 41, (Yaz 2019), s. 405-426.
• “Memnȗiyet”, Sabah, Yirmi İkinci Sene, No: 7647, 24 Kanunuevvel 1326/6 Ocak 1911, s. 2.
• “Musahabe Kumar Meselesi”, Servet-i Fȗnun. C 53, No: 1373, 27 Kanunuevvel 1333/27 Aralık 1917, s. 342.
• Osmanlı Belgelerinde Kırım Savaşı (1853-1856), Yay. Haz. Kemal Gurulkan vd., Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2006.
• Öner, Senem, Çeviri Yoluyla Kanun Yapmak: 1858 Tarihli Osmanlı Ceza Kanunu’nun 1810 Tarihli Fransız Ceza Kanunu’ndan Çevrilmesi, (Basılmamış Doktora Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2013.
• Öztürk, Yeter, XIX. Yüzyıl Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Devleti’nde İçki ve Yasakları, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ordu 2017.
• Pamuk, Şevket, Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme 1820-1913, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2. bs., İstanbul 1994, s. 1-7.
• Pamuk, Şevket, Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1999.
• Pamuk, Şevket, Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, İletişim Yayınları, 8. bs., İstanbul 2013.
• Quataert, Donald, Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş 1881-1908, İletişim Yay., İstanbul 2017.
• “Sârık”, Servet-i Fȗnun, No: 149, 28 Teşrinievvel 1324/10 Kasım 1908, s. 4.
• “Silah Atmak Yasaktır”, Tanin, Üçüncü Sene, No: 841, 24 Kanunuevvel 1326/6 Ocak 1911, s. 5.
• Şahin, Gürsoy, İngiliz Seyahatnamelerinde Osmanlı Toplumu ve Türk İmajı, Gökkubbe Yayınları, İstanbul 2017.
• Şentop, Mustafa, “Tanzimat Dönemi Kanunlaştırma Faaliyetleri Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C 3, S. 5, (2005), s. 647-672.
• Tabakoğlu, Ahmet, Osmanlı Mali Tarihi, Dergah Yayınları, İstanbul 2016.
• Tabakoğlu, Ahmet, Türkiye İktisat Tarihi, Dergah Yayınları, 11. bs., İstanbul 2012.
• TDK Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, 11. bs., Ankara 2011, s. 1524.
• “Tifo Hastalığı”, Servet-i Fȗnun, No: 150, 29 Teşrinievvel 1324/11 Kasım 1908, s. 3.
• Toprak, Zafer, Türkiye’de Milli İktisat 1908-1918, Doğan Kitap, İstanbul 2012.
• Tuncel, Metin, “Yalova”, İslam Ansiklopedisi, C 43, Türkiye Diyanet Vakfı Yay. İstanbul 2013, s. 306-308.
• Tunç, Şafak, Osmanlı Payitahtında Kahvehane ve Kahvehane Kültürünün Yeri, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2014.
• Tunçay, Mete, Türkiye’de Piyango Tarihi ve Milli Piyango İdaresi, Milli Piyango İdaresi Yayını, Ankara 1993.
• Türk Hukuk Lügati, haz.: Türk Hukuk Kurumu, Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü Yayınları, 3. bs., Ankara 1991, s. 206-207.
• Varlı, Arzu - Koraltürk, Murat, “II. Meşrutiyet’ten Erken Cumhuriyet’e Milli İktisadın Sürekliliği ve İzmir İktisat Kongresi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi (ÇTTAD), C IX/20-21, (Bahar-Güz 2010), s. 127-142.
• Yakut, Kemal - Yetkin, Aydın, “II. Meşrutiyet Dönemi’nde Toplumsal Ahlak Bunalımı: Fuhuş Meselesi”, Kebikeç, Yıl 16, S. 31, (2011), s. 275-307.
• Yolal, Mesut, Osmanlı Devleti’nde Şans Oyunları ve Kumar (1800-1923), (Basılmamış Doktora Tezi), Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep 2018.