Balkan Savaşları Esnasında Alman Salib-i Ahmer (Kızılhaç) Cemiyeti’nin İstanbul ve Edirne’de Yürüttüğü Sağlık Çalışmaları

Yıl 2021, Cilt: 85 Sayı: 302, 155 - 192, 16.04.2021

Muttalip Şimşek

https://doi.org/10.37879/belleten.2021.155

Öz

1864’te imzalanan Cenevre Sözleşmesi’yle birlikte cephelerde askerî sağlık hizmetlerinin mükemmel bir şekilde yapılması anlayışı gelişmeye başlamış ve Avrupa’nın farklı ülkelerinde birbiri ardına Kızılhaç cemiyetleri kurulmuştu. Bunlardan birisi de Alman Kızılhaç teşkilatıdır ve bu kuruluş sadece Almanya’da değil dünyanın farklı bölgelerinde meydana gelen savaşlarda din ve milliyet ayrımı yapmaksızın cephelerde sağlık çalışması yürütmüştür. Alman Kızılhaçı özellikle Trablusgarp Savaşı (1911- 12), Balkan Savaşları (1912-13) ve Birinci Dünya Savaşı (1914-18) esnasında doktor, hemşire ve hastabakıcılardan oluşan ekiplerle Osmanlı cephelerinde hizmet etmiştir. Bu çalışmada, öncelikle Alman Salib-i Ahmer Cemiyeti’nin Balkan Savaşları’nın başlamasıyla birlikte hem Osmanlı Devleti’ne, hem de Balkan ülkelerine sağlık ekibi göndermek için nasıl bir seferberlik yürüttüğü açıklanacaktır. Daha sonra, sağlık ekiplerinin Almanya’daki üniversitelerde görev yapan tecrübeli doktorların idaresi altında uzman sağlık personeliyle birlikte İstanbul ve Edirne’de yürüttükleri çalışmalar detaylı bir şekilde değerlendirilecektir. Bunların yanında, Türk askerinin cephede oldukça zor şartlarda savaşmasına bağlı olarak ortaya çıkan kangren vakaları ve diğer ağır hastalıklara karşı verdiği mücadele ve Alman sağlık ekibinin Hilal-i Ahmer Cemiyeti’yle birlikte bu alanda yürütmeye çalıştığı hizmetler ortaya konacaktır. Ayrıca, Alman sağlık ekiplerinin kayıtları ışığında, tedavi edilen hastalara dair sayısal bilgiler verilerek, salgın hastalıklarla mücadele ve Ayastefanos (Yeşilköy) Karantina Merkezi’nin çalışmaları da burada detaylı bir şekilde değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Balkan Savaşları, Alman Salib-i Ahmer Cemiyeti, İstanbul, Edirne

Healthcare Activities of the German Red Cross in Istanbul and Edirne during the Balkan Wars

Öz

Together with the Geneva Convention signed in 1864 the understanding of perfect military healthcare services on the fronts began to develop and Red Cross Societies were established one after another in different countries of Europe. One of them is the German Red Cross Societies and this organization carried out health activities on the fronts without distinction between religion and nationality in wars that took place not only in Germany but also in different parts of the world. The German Red Cross served on the Ottoman fronts, especially during the Tripoli War (1911-12), the Balkan Wars (1912-13) and the First World War (1914-18), together with teams of doctors, nurses and caregivers. In this study, firstly with the beginning of the Balkan Wars, it will be explained how the German Red Cross carried out a campaign to send healthcare teams both to the Ottoman Empire and to the Balkan countries. Afterwards, the activities put into practice by the healthcare teams in Istanbul and Edirne with expert health professionals under the supervision of experienced doctors working in universities of Germany will be evaluated in detail. In addition to this, the fight against gangrene cases and other serious diseases caused by the difficult conditions in which the Turkish soldiers were fighting on the front and the services that the German health professionals tried to carry out in this field together with the Red Crescent Society will be revealed. Additionally, in the light of the records written by the German medical teams numerical information about the treated patients will be given. Finally, fighting against the epidemics and the activities of the San Stefanos (Yeşilköy) Quarantine Center will also be discussed in detail here.

Anahtar Kelimeler

The Ottoman Empire, The Balkan Wars, The German Red Cross, Istanbul, Edirne

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• Cumhurbaşkanlığı, Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bâb-ı Ali Evrak Odası (BEO), 4100/307451; 4104/307794; 4120/308941; 4120/308994; 4123/309205; 4157/311758; 4180/313467; 4183/313678.
• Dâhiliye Nezareti İdare Evrakı (DH.İD), 47/16; 164/1.
• Dâhiliye Nezareti Siyasi Kısım Evrakı (DH.SYS), 112/7.
• Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH.ŞFR), 419/56.
• Hariciye Nezareti Londra Sefareti (HR.SFR.3..), 664/60; 692/21.
• Hariciye Nezareti Siyasi Kısım Evrakı (HR.SYS), 112/7; 2025//4; 2025/5; 2026/1.
• İrade Taltifat (İ..TAL), 483/16; 483/29; 483/16.
• Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT), 1182/43; 1182/79.
• Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV), 177/104.
• Kızılay Arşivi (KA)
• 18/52; 94/28; 94/35; 256/100.
• Politisches Arschiv des Auswärtigen Amtes Berlin-PAAA (Alman Dışişleri Bakanlığı Siyasal Arşivi)
• R. 12364; 12378; 12379; 12380; 12466; 12476; 12479; 12493.
• Araştırma, İnceleme Eserler ve Raporlar
• Akgün Karal, Seçil - Murat Uluğtekin, Hilal-i Ahmer’den Kızılay’a, Ankara 2002.
• Akyüz, Doruk, “Balkan Savaşlarında Bir Siper Savaşı Örneği: Birinci Çatalca Muharebesi”, Bir Asır Sonra Balkan Savaşları, haz. Mustafa Çalık, Cedit Neşriyat, Ankara 2015, s. 75-91.
• Andonyan, Aram, Balkan Harbi Tarihi, çev. Zaven Biberyan, Sander Yayınları, İstanbul 1975.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, C II/Kısım 2, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1983.
• Beşikçi, Mehmet, “Balkan Harbi’nde Osmanlı Seferberliği ve Redif Teşkilatının İflası”, Bir Asır Sonra Balkan Savaşları, haz. Mustafa Çalık, Cedit Neşriyat, Ankara 2015, s. 45-74.
• Çapa, Mesut, “Balkan Savaşı’nda Kızılay (Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti)”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 1, Ankara 1990, s. 89-115.
• Dağlar, Oya, “Balkan Savaşları’nda İnsancıl Hukuk İhlallerine İki Örnek Olay: Alman Kızılhaç Ekiplerinin Karşılaştıkları Engeller ve Mısır Kızılay Vapuruna El Konması”, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S. 2, 2007, s. 235-257.
• Dinçer, Serdar, Birinci Dünya Savaşı’nın 100. Yılında Alman Dışişleri Belgelerinde Krupp’un Bitmeyen Balkan Savaşı, Sürgün ve Soykırım, Favori Yayınları, Ankara 2014.
• Dreyer, Lothar (Dr.), “Die III. Hilfsexpedition nach Konstantinopel, Chirurgische Beobachtungen in dem Lazarett des Ägyptischen Roten Halbmonds in Beylerbey und in dem Lazarett in Stambul”, Beiträge zur Kriegsheilkunde, Aus den Hilfsunternehmung der Deutschen Vereine vom Roten Kreuz Während des ItalienischTürkischen Feldzuges 1912 und des Balkankriegs 1912-13, Hrsg: Central-Komitee der Deutschen Vereine vom Roten Kreuz, Springer Verlag, Berlin 1914, s. 596-633.
• Erickson, Edward J., Defeat in Detail: Ottoman Army Operations in the Balkans, 1912- 1913, Westport, Connecticut: Praeger, London 2003.
• Frik, Feridun, “Alman Kızılhaçının Trablus ve Balkan Harplerindeki Sıhhi Yardım Hizmetleri Eserinden Memleketimize Ait Notlar”, Dirim, 30/8, Ağustos 1955, s. 344-351.
• Frik, Feridun, “Alman Kızılhaçının Trablus ve Balkan Harplerindeki Sıhhi Yardım Hizmetleri Eserinden Memleketimize Ait Notlar”, Dirim, 30/9, Eylül 1955, s. 388-392.
• Geißler, W. (Dr.), “Die III. Hilfsexpedition nach Konstantinopel, Die Colerabekämpfung in San Stefano”, Beiträge zur Kriegsheilkunde, Aus den Hilfsunternehmung der Deutschen Vereine vom Roten Kreuz Während des ItalienischTürkischen Feldzuges 1912 und des Balkankriegs 1912-13, Hrsg: Central-Komitee der Deutschen Vereine vom Roten Kreuz, Springer Verlag, Berlin 1914, s. 633-660.
• Göksoy, Ertuğrul, “Alman Profesör Kirschner’in 1912-1913 Balkan Harbi Sırasında Edirne’deki Gözlemleri”, 38. Uluslararası Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı, ed. N. Sarı - A. H. Bayat - Y. Ülman - M. Işın, XXVI/146, C III, s. 1453-1456.
• Hall, Richard C., Balkan Savaşları 1912-1913 I. Dünya Savaşı’nın Provası, çev. M. Tanju Akad, Homer Kitabevi, İstanbul 2003.
• Hildebrandt, A. (Dr.), “Die I. Hilfsexpedition nach Adrianopel”, Beiträge zur Kriegsheilkunde, Aus den Hilfsunternehmung der Deutschen Vereine vom Roten Kreuz Während des Italienisch-Türkischen Feldzuges 1912 und des Balkankriegs 1912-13, Hrsg: Central-Komitee der Deutschen Vereine vom Roten Kreuz, Springer Verlag, Berlin 1914, s. 661-681 ve 761-743.
• Kimmle (Dr.), “Die Hilfsexpeditionen des Deutschen Roten Kreuzes nach Tripolitanen (1912) und nach dem Balkan (1912-1913)”, Beiträge zur Kriegsheilkunde, Aus den Hilfsunternehmung der Deutschen Vereine vom Roten Kreuz Während des Italienisch-Türkischen Feldzuges 1912 und des Balkankriegs 1912-13, Hrsg: Central-Komitee der Deutschen Vereine vom Roten Kreuz, Springer Verlag, Berlin 1914, s. 12-31.
• Kirschner (Dr.), “Die II. Hilfsexpedition nach Adrianopel, Chirurgische und sonstige Beobachtungen in Adrianopel”, Beiträge zur Kriegsheilkunde, Aus den Hilfsunternehmung der Deutschen Vereine vom Roten Kreuz Während des ItalienischTürkischen Feldzuges 1912 und des Balkankriegs 1912-13, Hrsg: Central-Komitee der Deutschen Vereine vom Roten Kreuz, Springer Verlag, Berlin 1914, s. 744-754.
• Küçük, Cevdet, “Balkan Savaşı”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 5, İstanbul 1992, s. 23-25.
• Liebert (Dr.), “Die I. Hilfsexpedition nach Konstantinopel”, Beiträge zur Kriegsheilkunde, Aus den Hilfsunternehmung der Deutschen Vereine vom Roten Kreuz Während des Italienisch-Türkischen Feldzuges 1912 und des Balkankriegs 1912-13, Hrsg: Central-Komitee der Deutschen Vereine vom Roten Kreuz, Springer Verlag, Berlin 1914, s. 455-537.
• Luxembourg, Heinrich - Anton Jurasz, “Die II. Hilfsexpedition nach Konstantinopel”, Beiträge zur Kriegsheilkunde, Aus den Hilfsunternehmung der Deutschen Vereine vom Roten Kreuz Während des Italienisch-Türkischen Feldzuges 1912 und des Balkankriegs 1912-13, Hrsg: Central-Komitee der Deutschen Vereine vom Roten Kreuz, Springer Verlag, Berlin 1914, s. 537-596.
• Osman Nuri (Yüzbaşı), Balkan Harbi Hatıratı, haz: Zeynep Kerman, Dergâh Yayınları, İstanbul 2014.
• Öztuna, Yılmaz, Büyük Türkiye Tarihi, C 7, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1978, s. 263- 278.
• Padişah’ın Himayesinde Osmanlı Kızılay Cemiyeti 1911-1913 Yıllığı, haz. A. Zeki İzgöerRamazan Tuğ, Türkiye Kızılay Derneği, Ankara 2013.
• Rıfkı, Ragıb, Balkan Hukûmetlerinin Teşkilât-ı Askeriyesi (Romanya, Bulgaristan, Sırbistan, Yunanistan, Karadağ Ordularına Dair Yeni ve Son Malumatı Havidir), Şems Matbaası, Dersaadet H.1328/R.1330.
• Sabis, Ali İhsan, Balkan Savaşı’nda Neden Bozguna Uğradık, Balkan Savaşı’nda Askerî Yenilgimizin Sebepleri, Alfa Yayınları, İstanbul 2012.
• Seppings-Wright, H. C., Trablusgarp ve Balkan Savaşlarında Hilal Altında İki Yıl, çev. Derin Türkömer, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2013.
• Sezer, Cemal - Metin, Ömer Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin Balkan Savaşlarında Muhacirlere Yardımları, Ankara 2016.
• Şimşek, Muttalip, “Trablusgarp Savaşı’nda Alman Kızılhaç (Salib-i Ahmer) Cemiyeti’nin Çalışmaları, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XXXV, Güz 2019, S. 100, s. 325-352.
• Teilhaber, Felix, “Die II. Hilfsexpedition nach Adrianopel, Beobachtungen und Tätigkeit auf dem Gebiete der Inneren Medizin”, Beiträge zur Kriegsheilkunde, Aus den Hilfsunternehmung der Deutschen Vereine vom Roten Kreuz Während des Italienisch-Türkischen Feldzuges 1912 und des Balkankriegs 1912-13, Hrsg: CentralKomitee der Deutschen Vereine vom Roten Kreuz, Springer Verlag, Berlin 1914, s. 754-759.
• Troçki, Lev, Balkan Savaşları, çev. Tansel Güney, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2019.
• Trotzki, Leo, Die Balkankriege 1912-13, Übersetzt (Aus dem Russisch): Hannelore Georgi und Harald Schbärth, Arbeiterpresse Verlag, Essen 1995.
• Türk, Fahri, Türkiye ile Almanya Arasındaki Silah Ticareti (1871-1914), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2012.
• Yıldırım, Nuran, Savaşlardan Modern Hastanelere Türkiye’de Hemşirelik Tarihi, Vehbi Koç Vakfı, İstanbul 2014.