Yuan Hanedanı’nın Annesi: Çabi Hatun

Yıl 2022, Cilt: 86 Sayı: 307, 843 - 860, 07.12.2022

Burak Çelik

https://doi.org/10.37879/belleten.2022.843

Öz

Toluy oğlu Kubilay Han’ın ikinci eşi Çabi Hatun, Çingiz Hanedanı içindeki en önemli ailelerden biri olan Dey Seçen sülalesinden, “imparatorluğun dayısı” lakaplı Alçi Noyan’ın kızıydı. Zekâsı, becerikliliği, tutumluluğu, çalışkanlığı ve merhameti sayesinde 1240’lı yıllardan itibaren ön plana çıktı ve Kubilay’ın en değer verdiği eşi hâline geldi. Kocasının Moğol İmparatorluğu’nun güçlü bir üyesi olma sürecinde onun en yakın danışmanlarından biri olan Çabi Hatun, Möngke Han’ın ölümü sonrasında Kubilay’a verdiği tavsiyeleriyle taht mücadelesinde önemli bir avantaj elde etmesini sağladı. Kubilay’ın küçük kardeşi Arık Buka’nın saf dışı bırakılmasında da büyük bir etkisi olan Hatun, 1260 yılında Yuan Hanedanı’nın imparatoriçesi sıfatını elde etti. Kubilay Han’ın ilk dört oğlu, Dorçi, Cimgim, Mangkala ve Nomogan’ı dünyaya getirdi. Ailesinin meşhurluğu ve kişisel melekeleri ile öne çıkan Çabi Hatun, ailesinin Şamanist olmasına rağmen erken dönemde Tibet Budizmi’ni benimsedi. Kubilay Han’ın da bu dine girmesinde büyük bir rol oynayan Çabi Hatun, Tibet Budizmi’ni Yuan Hanedanlığı’nın resmî dinî olmasını sağladı. Öldüğü 1281 yılına kadar devletin siyasi, askerî, idari ve mali bütün konularında cesur bir şekilde Kubilay Han tarafından dikkate alınan görüşlerini belirtti.

Anahtar Kelimeler

Çabi Hatun, Yuan Hanedanı, Kubilay Han, Moğol İmparatorluğu, Tibet Budizmi

The Mother of Yuan Dynasty: Chabi Khatun

Öz

The second wife of Tolui’s son Khubilai Khan, Chabi Khatun, was the daughter of Alchi Noyan, nicknamed “the uncle of the empire”, from the Dei Secen family, one of the most important families in the Chinggis Dynasty. With her intelligence, resourcefulness, frugality, hard work and compassion, she came to the fore from the 1240s and became Khubilai’s most valued wife. Chabi Khatun, who was one of closest advisers of her husband during the process of his becoming a powerful member of the Mongol Empire, helped him to gain a significant advantage in the struggle for the throne with the advice she gave to Khubilai after Möngke Khan’s death. The Khatun, who had a great influence on the elimination of Khubilai’s younger brother Arıq Buqa, obtained the title of empress of the Yuan Dynasty in 1260. She gave birth to Khubilai Khan’s first four sons, Dorchi, Cimgim, Mangqala and Nomogan. Chabi Khatun, who stood out with fame of her family and personal talents, inherited Tibetan Buddhism in the early period, even though her family was of Shamanist. However, Chabi Khatun, who played a major role in Khubilai Khan’s conversion to this religion, made Tibetan Buddhism the official religion of the Yuan Dynasty. Until her death in 1281, she boldly expressed her views on all political, military, administrative and financial issues of the state, which were taken into account by Khubilai Khan.

Anahtar Kelimeler

Chabi Khatun, Yuan Dynasty, Khubilai Khan, Mongol Empire, Tibetan Buddhism

Kaynakça

• Alaaddin Ata Melik Cüveynî, Tarih-i Cihan Güşa, çev. Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
• Alan, Hayrunnisa, “Muizzü’l-Ensab’ın Timurlu Teşkilat Tarihi Bakımından Değeri”, Belleten, C 78/S. 282, 2014, s. 527-546.
• Anonim, Muızz al-Ansb f Šarat al-Ansb, Bibliothèque nationale de France. Département des Manuscripts, Persan 67.
• Atwood, Christopher P., Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire, Fact On File Inc., New York 2004.
• Buell, Paul D., Historical Dictionary of the Mongol World Empire, The Scarecrow Press, Lanham, Maryland and Oxford 2003.
• Cleaves, Francis Woodman, “Aldar cab ~ Cab aldar,” HJAS 18, nos. 1-2 (June, 1955), s. 221-233.
• Cleaves, Francis Woodman, “The Biography of the Empress Cabi in the Yuan shih”, Harvard Ukranian Studies, C 3/S. 4, 1979-1980, s. 138-150.
• Durak, Neslihan, “Çingizli Hatunları I: Sorgaktani Beki”, Turkish Studies, C 3/S. 1, (2008), s. 251-258.
• Chimeddorj, Ganjıdmaa, 17. Yüzyıl Moğol Müverrihi Sagan Seçen’in, “Had-un Ündüsün-ü Erdeni-yin Tobçı” (Hanların Menşei Hakkında Hazınelerının Tarıhı) IV. Bölüm Eserının Tercümesı ve Değerlendırmesı”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2017.
• Gömeç, Saadettin Yağmur, “Çingiz-Nâmeler Üzerine Bir İnceleme: Çingiz Han’ın Soyu ve Mogol Tarihinin İlk Devirleri”, Belleten, C 82/S. 294, 2018, s. 407-481.
• Howort, Henry H. History of the Mongols From the 9th to the 19th Century Part III the Mongols of Persia, Yale University Press, New York 1888.
• Jing, Anning, “The Portraits of Khubilai Khan and Chabi by Anige (1245-1306), a Nepali Artist at the Yuan Court”, Artibus Asiae, C 54/S. 1-2, 1994, s. 40-86.
• Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, haz. Ahmet B. Ercilasun-Ziyat Akkoyunlu, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
• Khamidova, CH. I., “Rashid al-Din, Shu’ab-i Panjganah. 2. The Mongols and Turks (3)”. Zolotoordynskoe obozrenie=Golden Horde Review, Vol. 5/No. 4, (2017), s. 846-861
• Lao, Yan-shuan, The Chung-t’ang shih-chi of Wang Yün: An Annotated Translation with an Introduction, Harvard University, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Cambridge 1962.
• May, Timothy, The Mongol Empire A Historical Encyclopedia Volume I, ed. Timothy May, ABC-CLIO, Santa Barbara 2017.
• Nanjing (NJ), “The Foundations Laid in the Six Dynsties” http://english. nanjing.gov.cn/gynj/history/201403/t20140325_1946038.html. (Erişim Tarihi:11/08/2020).
• Nicola, Bruno de, Women in Mongol İran The Khatuns, 1206-1335, Edinburgh University Press, Edinburgh 2017.
• Ögel, Bahaeddin, Sino Turcıca, Çingiz Han’ın Türk Müşavirleri, IQ Kültürsanat Yayınları, İstanbul 2002.
• Pelliot, Paul, Notes on Marco Polo I, Impimerie Nationale Librairie AdrienMaisonneuve, Paris 1959.
• Räsänen, Martti, Materialien zur Lautgeschichte der Türkischen Sprachen, Studia Orientalia, Helsinki 1949.
• Reşîdu’d-din Fazlullâh Hemedanî, Câmi’u’t-Tevârîh Cildi Sevvom, neşr. Muhammed Rûşen-Mustafâ Mûsevî, I-IV, Neşr-i Elburz, Tahran (1373/1994).
• Reşîduddin Fazlullah Hemedanî, The Successors of Genghis Khan, trans. John Boyle, Columbia University Press, New York and London 1971.
• Reşîdüddin Fazlullah Hemedanî, Şu’ab-ı Pençgâne Kitâb-i Nesebnâme-i Mülük, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmed, Yazma nr. 2937.
• Rossabi, Morris, Kubilay Han, çev. Özgür Özol, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015.
• Roux, Jean Paul, Türklerin ve Moğolların Eski Dini, çev. Aykut Kazancıgil, İşaret Yayınları, İstanbul 1998.
• Rybatzki, Volker, Die Personennamen und Titel der Mittelmongolischen Dokumente, Eine lexikalische Untersuchung, Publications of the Institute for Asian and African Studies 8, Helsinki 2006.
• Topaloğlu, Murat, Din ve Siyaset İlişkisi Bağlamında Çin’de Tibet Budizmi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2018.
• Zhao, George Qingzhi, Marriage as Political Strategy and Cultural Expression, Mongolian Royal Marriages from World Empire to Yuan Dynasty, Peter Lang Publishing, New York 2008.