Türk Diplomatik Belgeleri Işığında Japonya’nın Mançurya’yı İşgali ve Mançukuo Devleti’nin Kuruluşu (1931-1933)

Yıl 2023, Cilt: 87 Sayı: 309, 685 - 724, 08.08.2023

Ufuk Erdem

https://doi.org/10.37879/belleten.2023.685

Öz

Japonya, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ciddi bir modernleşme sürecine girmiştir. Hızlı bir değişim ve dönüşüm gösteren ülke, Batılı devletlerde başarılması yüzyıllar süren teknolojik, ekonomik, askerî ve sosyal gelişmeleri kısa bir sürede tamamlamıştır. Ancak Japonya gerçekleştirdiği hızlı gelişim sonucunda artık sınırlarına sığamaz hâle gelmiştir. Özellikle artan nüfusuna yeni yerleşim sahaları temin etmek, sanayileşen ve gelişen ekonomisi için hammadde ve pazar bulma çabası ülkeyi yayılmacı politikalara yöneltmiştir. Emperyalist bir yapıya bürünen bu yayılmacılık, Japonya’yı Çin ve bir başka yayılmacı kuvvet olan Rusya ile karşı karşıya getirmiştir. Her iki ülkeye karşı giriştiği savaşlardan zaferle ayrılan Japonya Asya’nın en büyük güçlerinden biri hâline gelmiştir. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra ise konumunu daha da perçinleyerek dünya siyasetine yön veren büyük devletler arasına girmiştir. Mevcut durumunu güçlendirerek korumak isteyen Japonya genişlemeye devam ederek Mançurya’yı işgal etmiştir. Kendisine ait toprakların bir bahaneyle işgal edilmesine karşı çıkan Çin ise Milletler Cemiyetine başvurmuştur. Cemiyet bölgedeki olayların araştırılması için uluslararası bir komisyon görevlendirmiştir. Japonya ise işgaline farklı bir görünüm kazandırmak amacıyla Mançurya’da Mançukuo adında bir devlet kurdurmuştur. Milletler Cemiyeti işgalin sonlandırılması ve bölgenin eski statüsüne dönmesine yönelik kararlar alınca Japonya bu kararları tanımayarak Cemiyetten ayrıldığını ilan etmiştir. Türkiye ise yurt dışı temsilcilikleri aracılığıyla bir taraftan Uzak Doğu’daki gelişmeleri ve bu gelişmelerin dünya siyasetine yansımasını takip ederken diğer taraftan da barışın sağlanması için çaba göstermiştir. Ayrıca Japonya güdümündeki Mançukuo Devleti’nin tanıyıp tanımama konusunda da politika belirlemeye çalışan Türkiye, bu devletin kurduğu ilişkiler ve mevcut yapısı hakkında detaylı bilgiler toplamaya çalışmıştır

Anahtar Kelimeler

Japonya, Çin, Türkiye, Mançurya, Mançukuo, Milletler Cemiyeti

Japan’s Occupation of Manchuria and the Establishment of the Manchukuo State in the Light of Turkish Diplomatic Documents (1931-1933)

Öz

Since the second half of the 19th century, Japan has entered a serious modernization process. The country, which has undergone a quick change and transformation has completed all the technological, economical, military, and social developments, which lasted centuries for the western countries to achieve. However, it was unable to fit within its boundaries by the end of that rapid development. In particular, providing new settlements for its growing population; finding raw materials and markets for its industrializing and developing economy prompted the country to have expansionist policies. This expansionism turning into an imperialistic structure brought Japan up against China and Russia, another expansionist power. Japan became the biggest power of Asia after emerging victorious in the wars waged against the two countries. After the First World War, it strengthened its position even further and became one of the great powers directing world politics. Japan, which wanted to keep its ground strengthening, invaded Manchuria as per its interests. China, which objected to the occupation of its own lands under false pretenses, resorted to the League of Nations. The League of Nations appointed an international commission to investigate the cases in the region. Meanwhile, Japan had a new state, named Manchukuo, founded in Manchuria to put a different complexion on its occupation. The League of Nations decided upon the termination of the occupation and the reinstatement of the region; Japan disclaimed these decisions and declared its withdrawal from the League. Türkiye followed the developments in the Far East and their repercussions on world politics via its representatives in foreign countries while it endeavored to allocate peace. Moreover, Türkiye, which tried to determine a policy about whether to recognize Manchukuo directed by Japan or not, attempted to gather detailed information about its relations and current structure.

Anahtar Kelimeler

Japan, China, Türkiye, Manchuria, Manchukuo, League of Nations

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• United Nations Archives (UNA).
• UNA, COM 294.
• UNA, COM 297.
• UNA, R1854/1A/15744/3892.
• UNA, R1875/1A/33027/39028.
• UNA, R3607/1/207/10059.
• UNA, R3624/1/630/2085.
• UNA, R3624/1/630/2233.
• UNA, R3624/1/630/2313.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA).
• BCA, 30.10.0.0/32.74.14.
• BCA, 30.10.0.0/220.484.2.
• BCA, 30.10.0.0/220.486.14.
• BCA, 30.10.0.0/257.726.2.
• BCA, 30.10.0.0/257.726.6.
• BCA, 30.10.0.0/257.727.6.
• BCA, 30.10.0.0/257.728.6.
• BCA, 30.10.0.0/257.729.21.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türkiye Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi (TDA).
• TDA, 515/7403-392581.
• TDA, 515/7484-43187-1.
• TDA, 515/7524-39771-17.
• TDA, 515/7524-39771-20.
• TDA, 515/7524-39771-26.
• TDA, 515/7524-39771-27.
• TDA, 515/7524-39771-49.
• TDA, 515/7524-39771-53.
• TDA, 515/7524-39771-55.
• TDA, 515/7526-39513-3.
• TDA, 515/7528-39549-12.
• TDA, 515/7528-39549-28.
• TDA, 515/7528-39549-29.
• TDA, 515/7528-39549-30.
• TDA, 515/7528-39549-31.
• TDA, 515/7528-39549-36.
• TDA, 515/7528-39549-37.
• TDA, 515/7528-39549-38.
• TDA, 515/7528-39549-41.
• TDA, 515/7528-39549-43.
• TDA, 515/7403-39260-1.
• TDA, 515/7412-38652-1.
• TDA, 515/7487-38973-1.
• TDA, 515/7487-38969-1.
• TDA, 515/7528-39549-42.
• TDA, 515/7584-43187-1.
• TDA, 515/7487-38966-1.
• TDA, 534/37853-151118-1.
• TDA, 534/37625-151238-3.
• TDA, 534/37625-151239-2.
• TDA, 534/37625-151245-6.
• TDA, 534/37625-151245-7.
• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Akami, Tomoko, “When Democracy in Not Enough: Japan’s information policy and mass politics in diplomatic and economic crisis in the 1930s”, The Asia-Pasific Journal, Vol. 11/No. 1, 14 April 2013, s. 1-29.
• Anzerlioğlu, Yonca, “1931 Türk Hariciye Raporunda Çin-Japon Anlaşmazlığı”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl: 2/S. 4, Güz 2006, s. 207-226.
• Anzerlioğlu, Yonca, “Tokyo Türk Maslahatgüzarının Değerlendirmeleriyle Mançukuo Devleti (1931-1933)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 41, Mayıs 2008, s. 1-16.
• Armaoğlu, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1789-1914), TTK Yayınları, Ankara 1997.
• Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1980), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1989.
• Armaoğlu, Fahir, Amerikan Japon Münasebetlerinin On Yılı 1931-1941, Ajans-Türk Matbaası, Ankara 1957.
• Banbal, Oktay Gökhan, Japon İşgal Döneminde Kore Yarımadası ve Uzak Doğu’nun Siyasi Görünümü, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2015.
• Belge, Murat, Militarist Modernleşme, Almanya, Japonya ve Türkiye, İletişim Yayınları, İstanbul 2012.
• Büyükbaş, Hakkı, “Batı Dünya Egemenliği ve Batı-Dışı Modernleşme: Japon Modernleşmesi ve Uluslararası İlişkiler”, Muhafazakâr Düşünce, Yıl: 4/S. 16-17, Bahar-Yaz 2008, s. 119-140.
• Caprio, Mark E., Japanese Assimilation Policies in Colonial Korea, University Of Washington Press, 2009.
• Chang, David Wen-wei, “The Western Powers and Japan’s Agression in China: The League of Nations ‘The Lytton Report’”, American Journal of Chinese Studies, Vol. 10/No.1i April 2003, s. 43-63.
• Dilek, Mehmet Sait, “Büyük Güçlerin Politikaları ve Briand Kellog Paktı”, Uluslararası İlişkiler, C 10/S. 37, Bahar 2013, s. 145-169.
• Duman, Melih, “Çin-Japon Çatışması ve Türkiye’nin Uzakdoğu’daki Gelişmelere Bakışı (1929-1939)”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, S. 16, Yıl: 2020, s. 33-70.
• Dündar, A. Merthan, Pan-İslamizm’den Büyük Asyacılığa: Osmanlı İmparatorluğu, Japonya ve Orta Asya, Ötüken Yayıncılık, İstanbul 2006.
• Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih, TTK Yayınları, Ankara 1953.
• Esenbel, Selçuk, “Meiiji Restorasyonu Hakkında Düşünceler”, Meiji Japonyası’na 150. Yılından Bakışlar: Seçilmiş Makaleler, Yay. haz. A. Merthan Dündar, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 2019, s. 51-72.
• Ferrel, Robert H., “The Mukden Incident: September 18-19, 1931”, The Journal of Modern History, Mar., 1955, Vol. 27/No.1, s. 66-72
• Gowen, Robert Joseph, “Great Britain and the Twenty-One Demands of 1915: Cooperation versus Effacement”, The Journal of Modern History, Vol. 43/No. 1, March 1971, s. 76-106.
• Hell, Stefan Matthias, Siam and the League Of Nations: Modernization, Sovereignty, And Multilateral Diplomacy, 1920-1940, River Books, Bangkok 2010.
• Hestler, Anna, The Last Emperor of China, Prisoner of History, FormAsia Book Ltd, Hong Kong 2006.
• Karaca, Erdem, “T.C. Hariciye Nezareti Siyasi Istihbarat Servisi Raporlarında Mançurya Meselesi (1932 - 1933 )”, Sosyal Bilimler Tarih ve Sanat (Bilimsel Araştırmalar Kitabı 2018), ed. Osman Köse, Ankara 2018, s. 205-218.
• L., H., “The Committee of Nineteen and the Sino-Japanese Dispute”, Bulletin of International News, Feb. 2, 1933, Vol. 9/No. 16, s. 3-11.
• L., H., “The League Report and Japan”, Bulletin of International News, Vol. 9/No. 18, 2 March 1933, s. 529-535.
• League of Nations, Appeal By The Chinese Government, Report of The Commission of Enquiry, Geneva 1932.
• Lee, Loyd E., The Wars, Routledge, London 1989.
• Levent, Sinan, Cumhuriyet Gazetesine Göre II. Dünya Savaşı Öncesi Türk Basınında Japonya, (1933-1939), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2009.
• Linkhoeva, Tatiana, “The Russian Revolution and the Emergence of Japanese Anticommunism”, Revolutionary Russia, Vol. 31/No. 2, 2018, s. 261-278.
• Maurer, John H. - Bell, Christopher M., At the Crossroads Between Peace and War: The London Naval Conference of 1930, Naval Institute Press, 2014.
• Nish, Ian, Japan’s Struggle With Internationalism, Japan, China and the League of Nations, 1931-1933, Rountledge, London and New York 2009.
• Ohno, Kenichi, The Economic Development of Japan, GRIPS Development Forum, National Graduate Institute for Policy Studies, Japan 2006.
• Özkaya, Özer, “Japonya’nın Modernleşme Denemesi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C 20/S. 1, Yıl: 1965, s. 293-309.
• Özyürek, Mustafa, “İki Dünya Savaşı Arası Dönemde Silahsızlanma Yolunda Önemli Bir Adım: Washington Deniz Konferansı 1921-1922”, The Journal of Academic Social Ascience Studies, S. 49, Yıl: 2016, s. 391-401.
• Polat, Doğan Şafak, “Kuruluşundan Çöküşüne Milletler Cemiyeti Sistemi”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, C 19/S. 76, s. 1951-1967.
• Puyi, Son İmparator Göklerin Oğlu’ndan Yeni İnsan’a, çev. Leman Çalışkan, Afa Yayınları, İstanbul 1988.
• Seval, Hasan Fatih, “Japon Kalkınmasının Temel Taşı: Meiji Restorasyonu ve Iwakura Heyeti”, İş ve Hayat, C 3/S. 5, 2017, s. 101-118.
• Verlag, Harrassowitz, “China’s International Approach to the Manchurian Crisis, 1931-1933”, Journal of History, Vol. 26/No. 1, 1992, s. 42-77.
• Weland, James, “Misguided Intelligence: Japanese Military Intelligence Officers in the Manchurian Incident, September 1931”, The Journal of Military History, Vol. 58, No. 3, 1994, s. 445-460.
• Yamamoto, Tsutomu David, The Japanese and Japanese Foreign Policy 1927-1933, Yayımlanmamış Doktora Tezi, School of Orient and African Studies, 1981.
• Yılmaz, Nihat, “Weimar Dönemi ve Öncesinde Meydana Gelen Siyasi Çekişmeler ve Ekonomik Krizlerin Alman Sosyal Demokrat Partisi Bağlamında Bir Değerlendirmesi”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C 15/S. 1, 2013, s. 73-87.
• İnternet Kaynakları
• https://www.britannica.com/event/Mukden-Incident.
• https://filmsiniflandirma.ktb.gov.tr/detail/the-last-emperor.
• https://www.oscars.org/oscars/ceremonies/1988.
• https://hansard.parliament.uk/lords/1932-11-02/debates/fdbe0ecc-e236-
• 4dd2-b1f6-4593627c2321/ManchuriaReportOfTheLyttonCommission.