New Contributions to Anatolian Prehistory: İnhisar Gedikkaya Cave (14500-4500 BC)

Yıl 2024, Cilt: 88 Sayı: 311, 1 - 43, 02.04.2024

Deniz Sarı

https://doi.org/10.37879/belleten.2024.001

Öz

Gedikkaya cave is situated about 1 km southeast of Inhisar district in Bilecik province. The Cave was occupied in several distinct periods during the Epipalaeolithic, Neolithic, and Chalcolithic periods. A few items from the Hellenistic period show that residents from the nearby settlement occasionally visited the cave. According to calibrated radiocarbon dating results, the oldest cultural layer derives from 14500 BC in the Epipalaeolithic period, and the most recent to 4500 BC in the Middle Chalcolithic Period. Artifacts dating to the Epipalaeolithic period suggest links between European Upper Palaeolithic Period cultural entities and the Pre-Pottery Neolithic cultures of Anatolia and the Levant. The sparse late Neolithic findings seem to indicate the short-term occupation of the cave in a period that coincides with the so-called ‘8.2-kiloyear event’, in which global cooling peaked. With its architectural features, the first half of the Chalcolithic suggests somewhat more settled populations or perhaps transhumance. Findings from the Neolithic period and Chalcolithic period reveal interactions between communities from the Aegean and Mediterranean and those of the Caucasus and south-eastern Anatolia. The inhabiting phases in Gedikkaya coincide with periods of “cultural breaks” due to reasons still not fully determined but largely associated with climatic events. Therefore, the cave was settled during the processes of interregional human mobility due to various reasons such as shelter, search for a new place, security, and accommodation.

Anahtar Kelimeler

Gedikkaya Cave, Anatolia, Epipaleolithic, Neolithic, Chalcolithic, Prehistoric cultural interactions

Anadolu Tarih Öncesi Dönemlerine Yeni Katkılar: İnhisar Gedikkaya Mağarası (MÖ 14500-4500)

Öz

Gedikkaya Mağarası, Bilecik ili İnhisar ilçesinin yaklaşık 1 km güneydoğusunda, Gedikkaya Mevkii’nde yer alan Gedikkaya Nekropolü içerisinde bulunmaktadır. Mağara, Epi-paleolitik, Neolitik ve Kalkolitik olmak üzere üç farklı dönemde yerleşime sahne olmuştur. Bunun yanı sıra düzensiz bir şekilde Hellenistik Dönem’e ait az sayıda ele geçen malzeme; mağaranın yer aldığı kayalık tepenin eteklerinde yer alan yerleşim yerinin sakinlerinin zaman zaman belli amaçlarla mağarayı ziyaret ettiğine işaret etmektedir. Karbon 14 yaş tayini analizlerinin sonuçlarına göre mağarada bugüne dek bilinen ilk yerleşim Epi-paleolitik Dönem’e denk gelen MÖ 14500’lere aittir. Mağaranın iskân edildiği en geç tarih ise Orta Kalkolitik Dönem’e denk gelen MÖ 4500’lerdir. Mağaradaki Epi-paleolitik Dönem buluntuları Avrupa Üst Paleolitik Dönem kültür öğeleri ile Anadolu ve Doğu Akdeniz’in Çanak Çömleksiz Neolitik kültürleri arasında bağlantılar olduğunu düşündürmektedir. Neolitik Dönem sonuna ait bulgular burada kısa süreli bir yerleşime işaret etmektedir; söz konusu kontekstlere ait tarihler, 8.2 ka olarak bilinen iklim olayına ve küresel soğumanın zirve yaptığı sürece denk gelmektedir. Kalkolitik Dönem’in ilk yarısı Gedikkaya’da mimarisi ile daha uzun süreli fakat sezonluk iskânın olduğu bir zaman dilimidir. Neolitik ve Kalkolitik Dönem buluntuları şaşırtıcı bir şekilde Balkanlar, Kafkaslar, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu gibi uzak bölge kültürleriyle ortak öğeler içermektedir. Gedikkaya’daki iskân büyük oranda iklim olayları ile ilişkilendirilen ama yine de tam olarak kesinleşmemiş sebeplere bağlı “kültürel kırılmaların” olduğu dönemlere denk gelmektedir. Dolaysıyla barınma, yeni yer arayışı, güvenlik ve konaklama gibi çeşitli sebeplere bağlı bölgeler arası insan hareketliliğinin yaşandığı süreçlerde mağarada yerleşilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gedikkaya Mağarası, Anadolu, Epi-paleolitik, Neolitik, Kal- kolitik, Tarihöncesi kültürel etkileşimler

Kaynakça

• Aksan, Mete - Ateş, Güler - Aydın, Yavuz - Erbil, Eşref - Ludwig, Bernhard - Mania, Ulrich - Pirson ,Felix - Taşkıran, Harun, “Ballık Mağarası (Dikili İlçesi) Kazısı”, 42. Kazı Sonuçları Toplantısı, C 2, Ankara 2022, s. 357-365.
• Akyol, Şemsettin - Nergiz, Şafak - Özdogan, Eylem, “Earliest occupation at aşağı pınar: layer 7”, Anadolu Araştırmaları-Anatolian Research, S. 26, 2022, s. 27–40.
• Algül Altınbilek, Çiler - Kaycı, Orkun - Balcı, Semra, “A New Epipalaeolithic Site in the Central Taurus Mountains: Eşek Deresi Cave (Mersin/Turkey)”, ArchéOrient - Le Blog, 18 Şubat 2022, (Çevirimiçi)] https://archeorient.hypotheses.org/17313 Atakuman, Çiğdem - Erdoğu, Burçin - Gemici, Hasan Can - Baykara, İsmail - Karakoç, Murat, Biagi Paolo - Starnini, Elisabetta - Guilbeau, Denis - Yücel, Nejat - Turan, Didem - Dirican, Murat, “Before the Neolithic in the Aegean: The Pleistocene and the Early Holocene record of Bozburun - Southwest Turkey”, The Journal of Island and Coastal Archaeology, Vol. 17/No. 3, 2020, s. 323-355.
• Aykurt, Ayşegül – Ayengin, Nurperi, “Karain Mağarası B Gözü Erken Kalkolitik Çağ Seramiği”, Işın Yalçınkaya’ya Armağan, Studies in Honour of Işın Yalçınkaya, ed. Harun Taşkıran-Metin Kartal- Kadriye Özçelik-M. Beray Kösem-Gizem Kartal, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara 2011, s.47-66.
• Aykurt, Ayşegül - Ayengin, Nurperi, “Karain Mağarası Orta Kalkolitik Dönem Seramiği” Belleten C 86/S. 305, 2022, s. 1-37.
• Ayobi, Rania, “Les objets en terre du Levant néolithique avant l’invention de la céramique: cuisson intentionnelle ou accidentelle? ”, Syria 91, 2014, s. 7-34.
• Baird, Douglas, “Pınarbaşı: From Epi-Paleolithic camp site to Sedentarising Village in central Anatolia”, The Neolithic in Turkey. Central Turkey, ed. Mehmet Özdoğan, Nezih Başgelen, Peter Kuniholm, Arkeoloji ve Sanat Yayınevi, İstanbul 2012, s. 181-218.
• Baird, Douglas - Fairbairn, Andy - Jenkins, Emma, - Martin, Louise - Middleton, Caroline, - Pearson, Jessica - Asouti, Eleni - Edwards, Yvonne - Kabukcu, Ceren - Mustafaoğlu, Gökhan - Russell, Nerissa, - Jacobsen, Geraldine - Wu, Xiaohong - Baker, Ambroise - Elliott, Sarah, “Agricultural origins on the Anatolian plateau”, Proceedings of the National Academy of Sciences, 2018.
• Bar-Yosef, Ofer - Belfer-Cohen, Anna, “The Levantine Upper Palaeolithic and Epipalaeolithic”, ed. Elena A. Garcea, South-eastern Mediterranean peoples between 130,000 and 10,000 years ago, Oxbow Books, Oxford 2010, s. 144-167.
• Baysal, Emma L., “Anadolu ve Levant Epi-paleolitiği ışığında direkli mağarası kişisel süs eşyaları”, Anadolu 42, 2016, s. 137-154.
• Balossi Restelli, F., “Yumuktepe Early Ceramic Production: Dark Versus Light Coloured Wares and the Construction of Social Identity”, The Emergence of Pottery in West Asia, ed. Akira Tsuneki - Olivier Nieuwenhuyse - Stuart Campbell, Oxbow Books, Oxford 2017, s. 83-96.
• Bastert-Lamprichs, Katrin, “The Pottery”, Ancient Kura 2010–2011: the First Two Seasons of Joint Field Work in the Southern Caucasus. Archäologische Mitteilungen aus Iran und Turan 44, eds. Bertille Lyonnet- Farhad Guliyev - Barbara Helwing - Tevekkul Aliyev - Svend Hansen - Guram Mirtskhulava, Berlin 2012, s. 71-82.
• Bastert-Lamprichs, Katrin, “Das neolithische Aruchlo: die Keramik der Kampagnen 2012–2014”, The Kura Projects: New Research on the Later Prehistory of the Southern Caucasus, ed. Barbara Helving - Katrin Bastert-Lamprichs, D. Reimer Berlin 2018, s. 233-246.
• Bıçakçı, Erhan - Godon, Martin - Çakan, Yasin Gökhan, “Tepecik Çiftlik”, The Neolithic in Turkey - Central Turkey, ed. Mehmet Özdoğan, Nezih Başgelen, İstanbul 2012, s. 89-134.
• Caymaz, Tayfun, “Yeni Veriler Işığında Orta Batı Anadolu Kalkolitik Çağ Kültürü”, Ege Üniversitesi Arkeoloji Dergisi, S. 18, 2013, s. 39-112.
• Çevik, Özlem - Abay, Eşref, “Neolithization in Aegean Turkey: Towards a More Realistic Reading”, Anatolian Metal VII, Der Anschnitt, Beiheft 31, Bochum 2016, s. 186-198.
• Çevik, Özlem, “What follows the Late Neolithic occupation in Central-Western Anatolia? A view from Ulucak”, Communities in Transition: The Circum-Aegean Area During the 5th and 4th Millennia BC, eds. Søren Dietz, Fanis Mavridis, Žarko Tankosić, Turan Takaoğlu, Oxbow Books, Oxford 2018, s. 506-512.
• Çevik, Özlem - Vuruşkan, Osman - Sivil, Çoşkun, “Ulucak Höyük (MÖ 6850- 5460)”, İzmir Araştırmaları Dergisi, S. 12, 2020, s. 11-39.
• Çilingiroğlu, Çiler - Dinçer, Berkay - Uhri, Ahmet - Gürbıyık, Cengiz - Baykara, İsmail - Çakırlar, Canan, “New Palaeolithic and Mesolithic sites in the eastern Aegean: the Karaburun Archaeological Survey Project”, Antiquity, Vol. 90/No. 353, 2016.
• Çilingiroğlu, Çiler - Dinçer Berkay- Uhri Ahmet- Baykara İsmail - Çakırlar Canan. “A possible Late Pleistocene forager site from the Karaburun Peninsula, western Turkey”, Antiquity Vol. 92/No.362, 2018.
• Demirel, Mustafa - Kartal, Gizem - Erbil, Eşref – Ağırsoy, Zeynep B. – Erdem, İsmet B. – Perçin, Pınar – Bal, Burcu C. – Mutlu, Murat – Kartal, Metin, “Kızılin Kazıları (II) 2018 Sezonu”, 41. Kazı Sonuçları Toplantısı, C 3, ed. Adil Özme, Ankara 2019, s. 221-236.
• Efe, Turan, “Neolitization in Inland Northwestern Anatolia”, How Did Farming Reach Europe? BYZAS 2, ed. Clemens Lichter, Ege Yayınları, İstanbul 2005, s. 107-115.
• Efe, Turan, The Salvage Excavations at Orman Fidanlığı: A Chalcolithic Site in Inland Northwestern Anatolia, TASK, İstanbul 2001.
• Efe, Turan - Gatsov, Ivan - Nedelcheva, Petranka, “The Neolithic Settlement of Keçiçayırı near Seyitgazi, Eskişehir”, Neolithic in Turkey. Western Turkey and İstanbul, ed. Mehmet Özdoğan-Nezih Başgelen-Peter Kuniholm, Archaeology and Art Publications, İstanbul 2012, s. 227-236.
• Ekmen, Gülden, “İnönü Mağarası Kazıları Işığında Kalkoliti̇k Çağ’da Batı Karadeni̇z Bölgesi̇”, TÜBA-AR 26, 2020, s. 45-4.
• Erbil Eşref - Kartal Gizem - Ağırsoy Zeynep Beyza, “A New Settlement from the Epi-Palaeolithic Period: The Operational Sequence and Techno-Typology of the Knapped Stone Industry at the Kızılin Site (Antalya, Turkey)”, Lithic Technology Vol. 46/Issue 2, 2021, s. 143-163.
• Erdoğu, Burçin - Korkut, Taner - Takaoğlu, Turan - Atıcı, Levent - Kayacan, Nurcan - Guilbeau, Denis - Ergun, Müge - Doğan, Turhan, “Late Pleistocene and Early Holocene Finds from the 2020 Trial Excavation at Girmeler, Southwestern Turkey”, Anatolica, Vol. 47, 2021, s. 299-320.
• Erek, Merih Cevdet, “Güneybatı Asya ekolojik nişi içinde Direkli Mağarası Epi- paleolitik buluntularının değerlendirilmesi”, Anadolu S. 38, 2012, s. 53-66.
• Erek, Merih Cevdet, “Direkli Cave: The Significance of Fire and Female Figurines in the Paleo-Landscape during the Epi-paleolithic Period”, Seleucia Ad Calycadnvm S. IV, 2014, s. 151-164, resim 3-4.
• Fidan, Erkan - Sarıaltun, Savaş - Doğan, Turhan - Fidan, Sezer, Seçer - İlkmen, Erhan, “Radiocarbon Datinf Evidence and Cultural Sequencing in Chronology of Neolithic Settlement at Bilecik
• Bahçelievler from Northwet Anatolia”, Mediterranean Archaeology and Archaeometry, Vol. 22/No.3, 2022, s. 133-148.
• Gatsov, Ivan, “Epipalaeolithic/ Mesolithic, Neolithic Periods Chipped-Stone Assemblages from Southern Bulgaria and Northwest Turkey: Similarities and Differences”, TÜBA-AR 4, 2001, s. 102-103.
• Gatsov, Ivan - Özdoğan, Mehmet, “Some Epi-Paleolithic Sites From NW Turkey: Ağaçlı, Domalı and Gümüşdere”, Anatolica, S. XX, 1994, s. 97-120.
• Gerritsen Fokke, A. - Özbal, Rana, “Barcın Höyük and the PreFikirtepe Neolithisation of the Eastern Marmara Region”, Anatolian Metal VII, 2016, s. 199-208.
• Guliyev, Farhad - Yoshihiro, Nishiaki, The Starting Point of Civilization: the Early Village of Goytepe, Azerbaycan Milli İlimler Akadamisi (AMEA), Baku 2012.
• Güldoğan, Emre, İstanbul İli Yüzey Araştırmaları 2018-2019, Beykoz, Beykoz Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul 2020.
• Güleç, Erksin - Baykara İsmail, “Üçağızlı Mağarası Üst Paleolitik Dönem Ahmarian Taş Alet Kültürü”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C 54/S. 1, 2014, s. 149-170.
• Günel, Sevinç, “New Contributions Regarding Prehistoric Cultures in Meander Region: Çine-Tepecik”, , Western Anatolia Before Troy. Proto-Urbanisation in the 4th Millennium BC?, ed. Barbara Horejs - Mathias Mehofer, Wien 2014, s. 83-103.
• György Lengyel - Annamária Bárány - Sándor Béres - Ferenc Cserpák - Mihály Gasparik - István Major - Mihály Molnár - Adam Nadachowski - Adrián Nemergut - Jiří Svoboda - Alexander Verpoorte - Piotr Wojtal - Jarosław Wilczyński, “The Epigravettian chronology and the human population of eastern Central Europe during MIS2”, Quaternary Science Reviews, Vol. 271, 2021,
• Hansen, Sven, “Arukhlo: Neolithic Settlement and Ritual Place in Georgia, Southern Caucasus”, Presented at the 81st Annual Meeting of the Society for American Archaeology, Vancouver, British Columbia, 2017.
• Hodder, Ian (ed.), Excavating Çatalhöyük: South, North and KOPAL Area Reports from the 1995-99 Seasons, British Institute at Ankara, 2007.
• Kartal, Metin, Konar-Göçerlikten Yerleşik Yaşama Geçiş Epi-Paleolitik Dönem Türkiye’de Son Avcı-Toplayıcılar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2009.
• Kartal, Metin, “Kuzey ve Orta-Batı Türkiye’de Epi-paleolitik Erken Neolitik Buluntular ve Güneybatı Anadolu İle Olan Yontmataş Karşılaştırmalar”, ed. Harun Taşkıran, Metin Kartal, Kadriye Özçelik,
• Makbule Beray Kösem, Işın Yalçınkaya’ya Armağan / Studies in Honour of Işın Yalçınkaya, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara,2011, s. 167-179.
• Karul, Necmi, “The Beginning of the Neolithic in Southeast Anatolia”, Documenta Praehistorica, Vol. 47, 2020, s. 76-95.
• Karul, Necmi, “Karahantepe Çalışmalarına Genel Bir Bakış”, Arkeoloji ve Sanat Vol. 169, 2022, s. 1-8.
• Karul, Necmi, Aktopraklık, Tasarlanmış Prehistorik Bir Köy, Ege Yayınları, İstanbul 2017.
• Karul, Necmi, “Kuzeybatı Anadolu’da Anahatlarıyla Neolitik-Kalkolitik Dönemler”, Haberler 28, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları, İstanbul 2009, s.1-8.
• Kozlowski, Stefan, “Nemrik 9, a PPN Neolithic Site in Northern Iraq”, Paléorient, Vol. 15/No. 1, 1989, s. 25–31.
• Kuniholm, Peter - Başgelen, Nezih - Özdoğan, Mehmet (ed.), The Neolithic in Turkey: the Tigris Basin, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2011.
• Lázničková-Galetová, Martina, “The Symbolism of Breast-Shaped Beads from Dolní Věstonice I (Moravia, Czech Republic)”, Quaternary International Vol. 503 (Part B), 2019, s. 221-232.
• Marciniak, Arkadiusz – Lech, Czerniak, “Social Transformations in the Late Neolithic and the Early Chalcolithic Periods in Central Anatolia.” Anatolian Studies, Vol. 57, 2007, s. 115-130.
• Mellars, Paul, “The earliest modern humans in Europe”, Nature 479, 2011, s. 483-485
• Mellaart James, Çatal Höyük: A Neolithic Town in Anatolia, Thames and Hudson, 1967.
• Nazik, Lütfi - Törk, Koray - Acar, Cangür - Özel, Emrullah - Mengi, Hamdi - Aksoy, Bekir - Tuncer, Kadir - Güner, İ. Noyan - Ekmekçi, Mehmet - Başal, Aylin, Orta Sakarya Havzasının (Eskişehir ve Bilecik doğusu) Doğal Mağaraları, MTA Raporu, Derleme No:10420, Ankara 2001.
• Otte, Marcel - Yalçınkaya, Işın - Leotard, Jean Marc – Kartal, Metin - Bar- Yosef, Ofer - Kozlowski, Janusz - Bayón, Ignacia L. - Marshack, Alexander, “The Epipaleolithic of Öküzini Cave (SW Anatolia) and its mobility art”, Antiquity, Vol. 69/No. 266, 1995, s. 931-944.
• Özçelik, Kadriye, “Türkiye de Üst Paleolitik Dönem Çeşitli Yaklaşımlar ve Problemler”, Apad-1 Anadolu Prehistorya Araştırmaları Dergisi (Journal of Anatolian Prehistoric Research) 1, 2015, s. 123-138. Özbaşaran, Mihriban - Cutting, Marion, “Orta Anadolu’da Neolitiğin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi (Asıklıhöyük-Çatalhöyük)”, 12000 Yıl Önce “Uygarlığın Anadolu’dan Avrupa’ya Yolculuğunun Başlangıcı” Neolitik Dönem, Yapı ve Kredi Yayınları, İstanbul 2007.
• Özdoğan, Mehmet - Başgelen Nezih - Kuniholm Peter (ed.), The Neolithic in Turkey the Euphrates Basin, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2011.
• Özdogan, Mehmet, “The Beginning of Neolithic Economies in Southeastern Europe: An Anatolian Perspective”, Journal of European Archaeology, Vol. 5/Issue 2, 1997, s. 1-33.
• Özdoğan, Mehmet, “Marmara Denizi ve Neolitik Yaşam Biçiminin Anadolu’dan Avrupa’ya Aktarımı”, TINA Denizcilik Arkeolojisi Dergisi, S. 10, 2018, s. 9-30.
• Özdoğan, Mehmet, “Neolithic Sites in the Marmara Region: Fikirtepe, Pendik, Yarımburgaz, Toptepe, Hoca Çeşme and Aşağı Pınar”, The Neolithic in Turkey: Northwestern Turkey and Istanbul, ed.
• Mehmet Özdoğan - Nezih Başgelen - Peter Kuniholm, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2013, s. 167-269.
• Özdogan, Mehmet - Gatsov, Ivan, “The Aceramic Neolithic Period in Western Turkey and in the Aegean”, Anatolica XXIV, 1998, s. 209-232.
• Özdoğan, Mehmet- Özdoğan, Aslı Erim, “Çayönü: a Conspectus of Recent Work”, Paléorient, Vol. 15/1, 1989, s. 65-74.
• Özdoğan, Aslı Erim, “Çayönü”, The Neolithic in Turkey: the Tigris Basin, ed. Peter Kuniholm - Nezih Başgelen - Mehmet Özdoğan, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2011, s. 185-269.
• Özdoğan, Aslı Erim - Nurcan Yalman, “Katkılı Kil Kaplar ve Çanak Çölek: Çayönü Çanak Çömleksiz ve Çanak Çömlekli Neolitik Buluntuları Üzerinden Bir Yorum”, TÜBA-AR 7, 2004, s. 67-92.
• Özdoğan, Eylem - Yurtdaş, Erge - Nergiz, Şafak - Azeri, Hazal - Kelpetin, Zeynep - Birol, Özge - Zidarov, Peter, “Manyas Gölü Doğu Kesim Yüzey Araştırmaları, Arkeoloji ve Sanat, S. 164, 2020, s. 1-20.
• Özdoğan, Eylem, “The Sayburç reliefs: A narrative scene from the Neolithic”. Antiquity, Vol. 96/Issue 390, 2022, s. 1599-1605.
• Özdöl Kutlu, Serap, “Reconsidering the Late Neolithic Pottery of the Anatolian Plateau: Current Evidence from Çatalhöyük”, TÜB-AR 17, 2014, s. 25-48.
• Özkaya Vecihi - Çoşkun, Aytaç, “Körtik Tepe”, The Neolithic in Turkey: the Tigris Basin, eds. Peter Kuniholm - Nezih Başgelen - Mehmet Özdoğan, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2011, s. 89-127.
• Peschlow-Bindokat, Anneliese - Gerber, Christoph, “The Latmos-Beşparmak Mountains Sites with Early Rock Paintings in Western Anatolia”, The Neolithic in Turkey: Western Turkey, eds. Peter Kuniholm - Nezih Başgelen - Mehmet Özdoğan, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2012, s. 67-115.
• Rigaud André, Les bâtons percés: décors énigmatiques et fonction possible, Gallia préhistoire, tome 43, 2021, s. 101-151.
• Roodenberg, Jacob J., - Alparslan-Roodenberg, Songül, “Ilıpınar and Menteşe Early Farming Communities in the Eastern Marmara”, The Neolithic in Turkey: Northwestern Turkey and Istanbul, eds.
• Mehmet Özdoğan- Nezih Başgelen - Peter Kuniholm, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2013, s. 69-91.
• Rosenberg, Michael, “Hallan Çemi”, The Neolithic in Turkey: the Cradle of Civilization, New Discoveries, eds. Nezih Başgelen - Mehmet Özdoğan, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 1999, s. 9-18.
• Roussot, Alain - Ferrier, Jean, “Le Roc de Marcamps (Gironde): quelques nouvelles observations”, Bulletin de la Société préhistorique française. Études et travaux, tome 67/1, 1970, s. 293-303,
• Rupprecht, Karl Heinz, İnhisar Civarındaki Gedikkaya Mağarasında Bulunan Fosforit Zuhurunun Etüdü, MTA Raporu, Derleme No: 02770. Ankara 1960.
• Sarı, Deniz, “Bilecik İli 2017 Yılı Yüzey Araştırmaları”, 36. Araştırma Sonuçları Toplantısı, C 1, Ankara 2019, s. 439-454.
• Sarı, Deniz - Akyol, Şemsettin, “The Early Neolithic pottery of Keçiçayiri and its place in the North-western Anatolian Neolithisation process”, Documenta Praehistorica, Vol. 46, 2019, s. 138-156.
• Sarı, Deniz - Küçükaydın, Harun - Mean, E. - Konuk, Tuba - Şimşek, Tülay - Şahin, Fatma- Arslan, Fadime - Dengiz, Osman - Akyol, Şemsettin, “Gedikkaya Mağarası Kurtarma Kazıları 2019-2020 Yılı Çalışmaları”, 2019-2021 Yılı Kazı Çalışmaları, C 1, ed. Adil Özme, Ankara 2022, s. 7-18.
• Takaoğlu, Turan, “The Late Neolithic in the Eastern Aegean: Excavations at Gülpınar in the Troad”, Hesperia, 75, 2006, s. 289-315.
• Takaoğlu, Turan – Korkut, Taner, “M.Ö. 9. bin Yıl Sonunda Girmeler Mağarası”, Doğudan Batıya: 70. Yaşında Serap Yaylalı’ya Sunulan Yazılar, eds. Aydın Erön - Emre Merdan, Bilgin Yayınevi, Ankara 2019, s. 485-500.
• Schoop Ulf D., Das Anatolische Chalkolithikum, Eine chronologische Untersuchung zur vorbronzezeitlichen Kultursequenz im nördlichen Zentralanatolien und den angrenzenden Gebieten, Verlag, 2005.
• Svoboda, A. Jiří, “Upper Paleolithic Female Figurines of Northern Eurasia”, Petrkovice: the Dolní Věstonice Studies 15, ed. Jiří A. Svoboda, Academy of Scineces, Çek Cumhuryeti, Brno 2008, s. 193-223.
• Türkcan, Ali Umut - Ertemin, Duygu, “Inner Western Anatolian Prehistoric Period Porsuk Culture Kanlıtaş 2018 Final Report”, The Archaeology of Anatolia, Volume IV: Recent Discoveries (2018-2020), eds. Sharon R. Steadman - Gregory McMahon, Cambridge Scholars Publishing, 2021, s. 33-44.
• Weninger, Bernhard Paul - Clare, Lee - Gerritsen, Fokke - Horejs, Barbara - Krauß, Raiko - Linstädter, Jörg - Özbal, Rana - Rohling, J. Eelko, “Neolithisation of the Aegean and Southeast Europe During the 6600-6000 calBC Period of Rapid Climate Change”, Documenta Praehistorica, Vol. 41, 2014, s. 1-31.