MURAT HÖYÜK ERKEN TUNÇ ÇAĞI ANTROPOMORFİK FİGÜRİNLERİ

Yıl 2020, Sayı: 27, 0 - 0, 31.12.2020

Abdulkadir Özdemir , Serhan Mutlu

https://doi.org/10.22520/tubaar2020.27.006

Cited By: 3

Öz

Bu makale, Bingöl’ün ilk sistemli arkeolojik kazısı olma özelliği gösteren Murat Höyük Erken Tunç Çağı tabakasından
ele geçen ve bu çalışmaya konu olan pişmiş toprak antropomorfik figürinleri tanıtır. Murat Höyük, Doğu
Anadolu Bölgesi, Bingöl İli Solhan İlçesinde, Murat Nehri kenarında yer almaktadır. Höyük, Kalehan Genç Enerji
A.Ş. tarafından yapılan Aşağı Kaleköy Barajı su tutma havzası içinde kaldığından, Elazığ Müzesi Müdürlüğü kazı
başkanlığında ve bilimsel bir heyet tarafından 2019 yılında kurtarma kazı çalışmaları yapılarak tamamlanmıştır. 2019
yılında yapılan bu arkeolojik kazılar sonucunda I. Tabaka: Orta Çağ, II. Tabaka: Orta Demir Çağ, III. Tabaka: Erken
Demir Çağ ve IV. Tabaka: Erken Tunç Çağ olmak üzere dört kültür tabakası tespit edilmiştir. Murat Höyük, Doğu
Anadolu kronolojisine göre Erken Tunç Çağı III’e (MÖ 2500-2200) tarihlenmektedir. Erken Tunç Çağı’na tarihlenen
Murat Höyük IV. Kültür katından toplam beş (5) adet pişmiş toprak figürin ele geçmiştir. Bunlardan üçü sağlam
ikisinde ise kırıklar vardır. Arkeolojide uzun yıllardır tartışılan figürin, idol, heykelcik tanımlarına son yıllarda eklenen
antropomorfik (insansı) terimi Murat Höyük buluntuları için kullanılacaktır. Yerleşmede antropomorfik figürinlerin
tespit edildikleri yerlerin ve kültür katının özellikleri doğrultusunda, uzun süredir cinsiyet tanımı veya ana
tanrıça gibi dinsel anlamlar yüklemek yerine insan-figürin-mekân ilişkisine odaklı çalışma yapılması amaçlanmıştır.
İnsan-mekân ilişkisi göz önüne alınarak anlamları ve işlevlerine yönelik bağlamsal açıdan yapılacak değerlendirmeler
ile Murat Höyük antropomorfik figürinlerinin bölge literatürüne önemli katkılar sunması öngörülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Erken Tunç Çağı, Antropomorfik Figürin, Murat Höyük

Kaynakça

• ALGAZE, G/ EVINS, M.A/INGRAHAM, M.L/ MARFOE, L/YENER, A.K. 1990. Town and Country in Southeastern Anatolia. Vol. II. The Stratigraphic Sequence at Kurban Höyük. (Ed.: Guillermo Algaze). The University of Chicago Oriental Institute Publications Volume 110, Chicago-Illinois.
• ALGAZE, G/GOLDBER, P/HONÇA, D/ MATNET, T/MISIR, A/ROSEN, M.A/SCHLEE, D/ SOMER, L. 1995. “Titriş Höyük A Small Early Bronze Age Urban Center in Southeastern Anatolia: The 1994 Season”. Anatolica 21, 13-64.
• ALKIM, U.B/ALKIM, H/BİLGİ, Ö. 1988. İkiztepe I Birinci Dönem ve İkinci Dönem Kazıları. Türk Tarih Kurumu Basımevi: Ankara.
• ATAKUMAN, Ç. 2017. “Figurines of the Anatolian Early Bronze Age: the assemblage from Koçumbeli-Ankara”. Anatolian Studies 67. British Institute at Ankara, 85-108.
• BAŞARAN-MUTLU, M. 2018. M.Ö. 2. Binyıl Kuzey ege Kültürel iletişim Ağı İçinde Maydos Kilisetepe Höyüğü. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Çanakkale.
• BECHM-BLANCKE, M.R/HOH, M.R/KARG, N/MARSCH, L/PERSCHE, F/WEINER, K.L/VON WICKDE, A/ZIEGELMAYER, G. 1984. “Hassek Höyük”. IstMitt 34. Tübingen, 31-149.
• BİLGİ, Ö. 1975. “Kültepe Kazılarında Bulunmuş Olan İnsan Figürleri”. Belleten 39. Ankara, 201-216.
• BİLGİ, Ö. 2000. “İkiztepe Kazısı 1998 Dönemi Sonuçları”. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu Kazı Sonuçları Toplantısı 21(1). Ankara, 381-396.
• BİLGİ, Ö. 2012. Anadolu’da İnsan Görüntüleri Klasik Çağ Öncesi, İstanbul.
• EFE, T. 2007. “The Theories of the ‘Great Caravan Route’ between Cilicia and Troy: the Early Bronze Age III Period in Inland Western Anatolia”. Anatolian Studies 57, Transanatolia: Brinding Gap between East and West in the Archaeology of Ancient Anatolia, 47-64.
• ESİN, U. 1970. “Tepecik Kazısı 1968 Yılı Ön Raporu”. Keban Projesi 1968 Yaz Çalışmaları. Ortda Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri: 1, Yayın: 1. Türk Tarih Kurumu Basımevi: Ankara, 147-158 (İng. 159-172).
• GEZGİN, İ. 2008. Paleolitik Çağlardan Hıristiyanlığa Kadar Sanatın Mitolojisi, Sel Yayıncılık: İstanbul. GIMBUTAS, M. 1982. The Gods and Goddesses of Old Europe: 7000 to 3500 BC. Myths, Legends and Cult Images. Thames and Hudson: London.
• GOLDMAN, H. 1956. Excavations at Gözlükule, Tarsus II. From the Neolithic through the Bronze Age. Princeton University Press, Princeton.
• GÜNDOĞAN-AYDINGÜN, Ş. 2003. Eski Tunç Çağında Anadolu Pişmiş Toprak Figürin ve İdolleri. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• HARMANKAYA, S. 2002. “Türkiye İlk Tun Çağı Araştırmaları Üzerine Bir Değerlendirme”. (Eds.: Savaş Harmankaya, Burçin Erdoğu). TAY - Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri-4a/4b: İlk Tunç Çağı. TASK Vakfı Yayınları: İstanbul, 7-41.
• HAUPTMANN, H. 1979. “Norşuntepe Kazıları, 1973”. Keban Projesi 1973 Çalışmaları. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri 1, No. 6, Türk Tarih Kurumu Basımevi: Ankara, 43-60 (Alm. 61-78).
• KENYON, K. 1957. Digging up Jericho: the results of the Jericho excavations, 1952 –1956, Frederick A. Praeger, New York.
• KOŞAY, H. Z. 1934. “Türkiye Cumhuriyeti Maarif Vekâletince Yaptırılan Ahlatlıbel Hafriyatı”. Türk Tarih Arkeoloji ve Etnografya Dergisi 2, 3-100.
• KOŞAY, H. Z. 1976. Keban Projesi Pulur Kazısı 1968-1970. Ortadoğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri 3, No. 1, Ankara.
• KOŞAY, H. Z/AKOK, M. 1957. Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Büyük Güllücek Kazısı. 1947 ve 1949’daki Çalışmalar Hakkında İlk Rapor. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• KOŞAY, H. Z/VERY, H. 1964. Pulur Kazısı 1960 Mevsimi Çalışma Raporu. Atatürk Üniversitesi Yayınları No.24 Fen-Edebiyat Fakültesi-Arkeoloji Serisi No.9, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• KÖKTEN, İ. K/ÖZGÜÇ, N/ÖZGÜÇ, T. 1945. “1940 ve 1941 Yılında Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Samsun Bölgesi Kazıları Hakkında İlk Kısa Rapor”. Belleten 9/35, 361-400.
• KULAÇOĞLU, B. 1992. Tanrılar ve Tanrıçalar. Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara
• MELLAART, J. 1967. Çatal Hüyük: a Neolithic Town in Anatolia. Thames and Hudson, London.
• MINA, M. 2007. “Figurines without Sex; People without Gender?”. (Eds.: Sue Hamilton, Ruth D. Whitehouse, Katherine I. Wright). Women in Archaeology, Women in Antiquity. Left Coast Press: Walnut Creek, CA, 263-282.
• MUTLU, S. 2017. Neolitik ve Kalkolitik Dönem Batı Anadolu Antropomorfik Figürinlerinde Cinsiyet ve Sembolizm. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.
• MÜLLER-KARPE, H. 1974. Handbuch der Vorgeschichte III, Kupferzeit. C. H. Beck’sche Verlagbuchhandlung: Munich.
• PRAG, K. 1970. “The 1959 Deep Sounding at Harran in Turkey”. Levant 2, 63-94.
• PUMPELLY, R. 1908. Explorations in Turkestan Expedition of 1904 Prehistoric Civilizations of Anau, Carnegie Institution of Washington, Washington, D. C.
• SCHMIDT, E. F. 1932. Anatolia Through the Ages. Discoveries at Alishar Mound 1927-1929. The University of Chicago Press, Oriental Institute Communications: 11: Chicago.
• STAMPOLIDIS, N. Chr/SOTIRAKAOPOULOU, P. 2011. “Erken Kiklad Döneminde Taş Eserler ve İdoller”. (Eds.: Vasıf Şahoğlu, Peggy Sotirakaopoulou). Karşıdan Karşıya MÖ. 3. Bin’de Kiklad Adaları ve Batı Anadolu. Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi: İstanbul, 64-84.
• ŞAFAK, E. 2000. Çatalhöyük'ün Tanrıçası. (Ed.: Gül Pulhan), Sanat Dünyamız 80, Yapı Kredi Yayınları: İstanbul, 141-143.
• ŞAHOĞLU, V. 2005. “The Anatolian Trade Network and the İzmir Region During the Early Bronze Age”. Oxford Journal of Archaeology, 24(4), 339-360.
• UCKO, P. 1968. Anthropomorphic Figurines of Predynastic Egypt and Neolithic Crete with Comparative Material from the Prehistoric Near East and Mainland Greece. Andrew Szmidla, London.
• TEZCAN, B. 1966. 1964 Koçumbeli Kazısı. Ortadoğu Teknik Üniversitesi Arkeolojik Yayınları Sayı 3, Türk Tarik Kurumu Basımevi: Ankara.
• VAN LOON, M/ GÜTERBOCK, H. G. 1972. “Korucutepe Kazısı, 1970”. Keban Projesi 1970 Çalışmaları. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri 1, No. 3, Türk Tarik Kurumu Basımevi: Ankara, 79-81 (İng. 82-85).