Yeniden Erken Tunç Çağı’nda Karia

Yıl 2022, Sayı: 30, 11 - 30, 30.06.2022

Umay Oğuzhanoğlu

https://doi.org/10.22520/tubaar2022.30.001

Öz

Anadolu’nun güneybatısında yer alan Karia, prehistorik dönem araştırmaları açısından kısmen ihmal edilmiş bir bölgedir. Bununla birlikte, az sayıdaki arkeolojik verinin derlenmesi ile Erken Tunç Çağı hakkında bazı genel değerlendirmeler yapmak mümkündür. Bu makale, tüm bu verileri genel olarak değerlendirip, Erken Tunç Çağı’ndaki değişimini ve Karia’nın çevresindeki bölgelerle etkileşimlerini anlamayı hedeflemektedir. Bölgedeki Erken Tunç Çağı mezarlıklarında, çoğunlukla özellikle mezar kabı olarak üretilmiş pithosların kullanıldığı, çoklu gömmelerin yapıldığı, mezarların yerini işaretleyen mezar belirteçlerinin var olduğu ve mezar başında bazı içki ritüellerinin yapıldığı görülmektedir. Seramikte, Erken Tunç Çağı II’de yeni özellikler ortaya çıkar. ETÇ II sonunda Karia tipi tek kulplu tankardlar ile ilk çift kulplu kadehlerin de repertuvara eklenmesi, Anadolu genelinde yaygınlaşmaya başlayan yeni bir içki kültürünün buraya da ulaşmış ve yerel olarak uyarlanmış olduğu gösterir. Karia topluluklarının çevre kültürlerle Kalkolitik Çağ’da var olan ilişkileri Erken Tunç Çağı’nda giderek yoğunlaşır. Bunun sebebi, Ege, Anadolu ve Yakındoğu arasında Erken Tunç Çağı’nda kurulan geniş bir ilişkiler ağının içerisinde Karia’nın da yerini almasıdır. Bunun en önemli göstergelerinden biri de Karia mezarları içindeki gelişkin zanaatkarlık gösteren metal buluntulardır. Tüm bu veriler, bölgede uzak mesafe ilişkiler kurmayı bilen, hem ürün hem de olasılıkla teknoloji transferini sağlayan elitlerin, en azından Erken Tunç Çağı başından itibaren var olduğunu göstermektedir. Ayrıcalıklı bir sınıfın oluşması ve toplum tarafından kabul edilmesi için geçen adaptasyon süreciyle ilgili Kristiansen ve Larsson (2005) tarafından oluşturulan “intecontextual” arkeolojinin bazı önerileri mevcuttur. Buna göre, özellikle uzak mesafeli seyahatler, bu seyahatlerin mitleştirilmesi, prestij nesneleriyle kuşatılmış yeni bir giyim-kuşam ve içki ritüelleriyle statünün pekiştirilmesi önemlidir. Karia Erken Tunç Çağı mezarlıklarında, mezarlar içerisindeki iğne, hançer ve spirallerin, geniş bir coğrafyada yaygınlaşmaya başlayan kişisel kuşam eşyası olmaları, mezar başındaki içki ritüelleri, Anadolu’da elitler arasında yaygınlaşan içki ritüellerine ait kapların burada da taklit edilmesi, çoklu gömmelerin ve mezar belirteçlerinin yeni oluşan bir “yönetici” soy bağı ile olası ilişkisi gibi unsurları görmek mümkündür. Kalkolitik Çağ’da başlayan uzak mesafe seyahatlerin etkisiyle başlayan bu süreç, Erken Tunç Çağı’nda yukarıda sayılan unsurlarla pekiştirilmiş olmalıdır. Karia, çok geniş bir alana yayılan bir “dünya-sistem” içerisindeki unsurlardan, Yakın Doğulu bir kentleşme sürecinin tüm unsurları yerine, elitler, prestij nesneleri ve üst düzey zanaat bilgisi gerektiren objelerin tüketimi gibi öğeleri ve bunlarla bağlantılı ritüelleri adapte etmiş görünmektedir.

Anahtar Kelimeler

Karia, Erken Tunç Çağı, “Intercontextual” Arkeoloji, Elitler, İçki Törenleri

THE EARLY BRONZE AGE IN CARIA REVISITED

Öz

Caria, located in the southwest of Anatolia, is a partly neglected region in terms of prehistoric studies. However, it is possible to make some general evaluations about the Early Bronze Age by compiling the current archaeological data. This article aims to understand the change in the Carian Early Bronze Age and the interactions with the surrounding regions. In the Early Bronze Age cemeteries in the region, specifically produced pithoi as burial vessels were used, multiple burials were made, there are grave markers marking the location of the graves, and some drinking rituals were performed at the graveside. In ceramics, new features appear in the Early Bronze Age II. The appearance of the Carian one-handled tankards and the first two-handled cups at the end of EBA II indicates that a new drinking culture, which began to spread throughout Anatolia, reached here and was adapted locally. The relations of Carian communities with the surrounding cultures in the Chalcolithic period gradually intensified in the Early Bronze Age. Caria took its place in a wide network of relations established between the Aegean, Anatolia and the Near East in the Early Bronze Age. One of the most important indicators of this fact is the metal finds in Carian tombs showing advanced craftsmanship. Elites who knew how to establish long-distance relations and how to provide both product and possibly technology transfer existed in the region at least from the beginning of the Early Bronze Age. There are some suggestions of "intecontextual" archaeology created by Kristiansen and Larsson (2005) regarding the adaptation process for the formation of an elite group and its acceptance by the society. Accordingly, long-distance travels, mythologizing these travels, to reinforce the status with a new dress-up and drinking rituals surrounded by prestige objects are important patterns. Personal items of a new clothing/ornament such as pins, daggers and spirals, the graveside drinking rituals, the imitation of the vessels belonging to the new Anatolian drinking ceremonies, multiple burials and grave markers as a probable marker of a new elite lineage are important element in Carian Early Bronze Age cemeteries. This process, which started with the effect of long distance travels in the Chalcolithic period, must have been reinforced by the above-mentioned elements in the Early Bronze Age. Caria seems to have adapted elements such as elites, prestige objects and the consumption of objects requiring high level of craftsmanship, and associated rituals, instead of the whole package of a Near Eastern urbanization process, within a very wide-ranging "world-system".

Anahtar Kelimeler

Caria, Early Bronze Age, Intercontextual Archaeology, Elites, Drinking Rituals

Kaynakça

• AKARSU, B. M. 2013. Batı Anadolu’da İlk Tunç Çağı Mezarlık Geleneği (Selçuk University, Unpublished PhD Thesis), Konya.
• ANLAĞAN, T., 2005. “Sadberk Hanım Müzesi Karia Koleksiyonu”, Antik Dekor 87: 116-119.
• ÅSTRÖM, P. 1988. “Relations between Cyprus and the Dodecanese in the Bronze Age” Archaeology in the Dodecanese (Ed. S. Dietz/I. Papachristodoulou), Copenhagen: 76-79.
• BENT, J. T. 1888. “Discoveries in Asia Minor”, The Journal of Hellenic Studies 9: 82-87.
• BOYSAL, Y. 1979. “Lagina Kazıları”, Türk Tarih Kongresi 8, Cilt 1: 389-390.
• BRAUDEL, F. 1972. The Mediterranean and the Mediterranean World in the Age of Philip II (Transl. S. Reynolds), London.
• BRAUDEL, F. 2007. Bellek ve Akdeniz Tarihöncesi ve Antikçağ (Transl. A. Berktay), Istanbul.
• BROODBANK, C. 2016. Orta Deniz’in Yapımı, Başlangıçtan Klasik Dünya’nın Doğuşuna Kadar Akdeniz’in Tarihi (Transl. E. Kılıç), Istanbul.
• CARTER, T./ CONTRERAS, D. A. / CAMPEAU, K. / FREUND, K. 2016. “Spherulites and Aspiring Elites: The Identification, Distribution, and Consumption of Giali Obsidian (Dodecanese, Greece)”, Journal of Mediterranean Archaeology 29.1: 3-36.
• ÇEVIK, Ö. 2005. Arkeolojik Kanıtlar Isığında Tarihte İlk Kentler ve Kentleşme Süreci: Kuramsal bir Değerlendirme, Istanbul.
• DOKSANALTI, E. M. 2020. “Knidos/Cnidus”, Karialılar Denizcilerden Kent Kuruculara/The Carians from Seafarers to City Builders, (Eds. O. C. Henry/A. Belgin-Henry), İstanbul: 390-405.
• DOUMAS, C. 1977. Early Bronze Age Burial Habits in the Cyclades, Studies in Mediterranean Archaeology, Vol. 48, Göteborg.
• EFE, T. 2007. “The theories of the ‘Great Caravan Route between Cilicia and Troy: The Early Bronze Age III period in inland western Anatolia” Anatolian Studies 57: 47–64.
• FIDAN, E. 2012. “İç Kuzeybatı Anadolu İlk Tunç Çağı Gözlü Süs İğneleri (Toggle Pin)”, Colloquium Anatolicum XI: 179-204.
• FRANGIPANE, M. 2010. “Different Models of Power Structuring at the Rise of Hierarchical Societies in the Near East: Primary Economy versus uxury and Defence Management”, Development of Pre-state Communities in the Anecient Near East (Ed. D. Bolger/L.C. Maguire), Oxbow, 2010: 79-86.
• GERBER, C. 2014. “Iasos, the Carian chalcolithic and its relations with Northern Central Anatolia”, Western Anatolia before Troy Proto-Urbanisation in the 4th Millennium BC? Proceedings of the International Symposium held at the Kunsthistorisches Museum Wien, Vienna, Austria, 21‒24 November, 2012 (Eds. B. Horejs/M. Mehofer), Vienna: 105-124.
• GÜLSEVEN, E. 2002. Milas Müzesi Eski Tunç Çağı Kapları (Muğla University, Unpublished Master Thesis), Muğla.
• GÜNEL, S. 2014a. “Çine-Tepecik 2012 Yılı Kazıları”, Kazı Sonuçları Toplantısı 35/2: 111-123.
• GÜNEL, S. 2014b. “New Contributions Regarding Prehistoric Cultures in the Meander Region: Çine-Tepecik”, Western Anatolia before Troy Proto-Urbanisation in the 4th Millennium BC? Proceedings of the International Symposium held at the Kunsthistorisches Museum Wien, Vienna, Austria, 21‒24 November, 2012 (Eds. B. Horejs/M. Mehofer), Vienna: 83-103.
• GÜNEL, S. 2021. “Çine-Tepecik’in Kültürel Gelişiminde Kentleşme Sürecini Anlamak”, Anadolu Araştırmaları 24: 117-144.
• HERODOTUS. The Histories (transl. A. D. Godley), Cambridge, 1920.
• JOUKOWSKY, M. S. 1986. Prehistoric Aphrodisias: an Account of the Excavations and Artifact Studies, Providence.
• KADISH, B. 1969. “Excavations of Prehistoric Remains at Aphrodisias, 1967”, AJA 73: 49- 65.
• KADISH, B. 1971. “Excavations of Prehistoric Remains at Aphrodisias, 1967”, AJA 75: 121-140.
• KARA, O. 2013. Karia Bölgesi Tunç Çağı Yerleşimleri, (Selçuk University, Unpublished PhD Thesis), Konya.
• KAZIL, E. 2004. Yatağan Ovası ve Çevresinin Arkeolojik Araştırması (Selçuk University, Master Thesis), Konya.
• KESKIN, L./YILDIZ M. 2016. “The Early Bronze Age in Southwest Anatolia: A Preliminary Report of the Studies on Materials from Local Museums”, The International Journal of Humanities&Social Studies 4/6:196-204.
• KOUKA, O. 2008. “Diaspora, Presence or Interaction? The Cyclades and the Greek Mainland form the Final Neolithic to Early Bronze II”, Horizon/Όρίζωυ: A Colloquium on the prehistory of the Cyclades, Cambridge, 25th-28th March 2004, Cambridge: 311–319.
• KOUKA, O./MENELAOU, S. 2018. “Settlement and Society in Early Bronze Age Heraion: Exploring Stratigraphy, Architecture and Ceramic Innovation After Mid-3rd Millennium BC”, Pottery Technologies and Sociocultural Connections between the Aegean and Anatolia during the 3rd Millennium BC, (Eds. E. Alram-Stern/B. Horejs), Vienna: 119-142.
• KRISTIANSEN K./LARSSON, T. B. 2005. The Rise of Bronze Age Society: Travels, Transmissions and Transformations, New York.
• LEVI, D. 1963. “Le Due Primi Campagne di Scavo a Iasos (1960-1961)”, Annuari della Scuola Archeologica di Atene e delle Missioni Italiane in Oriente XXXIX/XL: 505-571.
• LOVE, I. C. 1970. “A Preliminary Report of the Excavations at Knidos, 1969”, AJA 74/2: 149-155.
• MARKETOU, T. 1990. “Asomatos and Seraglio: EBA Production and Interconnections” Hydra 7: 40-48.
• MARKETOU, T. 2009. “Rhodes and Cyprus in the Bronze Age: old and new evidence of contacts and interactions”, Cyprus and the East Aegean: intercultural contacts from 3000 to 500 BC. An international archaeological symposium held at Pythagoreion, Samos, October 17th-18th 2008 (Ed. V. Karageorghis/O.Kouka), Nicosia: 48-58.
• MELLINK, M. J. 1967. “Excavations at Karataş-Semayük in Lycia, 1966”, AJA 71: 251-267.
• MELLINK, M. J. 1993. “The Anatolian South Coast in the Early Bronze Age: The Cilician Perspective”, Between the Rivers and Over the Mountains Archaeologica Anatolica et Mesopotamica Alba Palmieri Dedicata (ed. M. Frangipane) : 495-508.
• MASSA, M./PALMISANO, A. 2018. “Change and continuity in the long-distance exchange networks between western/central Anatolia, northern Levant and northern Mesopotamia, c.3200–1600 BCE”, Journal of Anthropological Archaeology 49: 65-87.
• MOMIGLIANO, N. 2012. Bronze Age Carian Iasos Structures and Finds from the Area of the Roman Agora (c. 3000 -1500 BC), Roma.
• MOUNTJOY, P.A. 1998. “The East Aegean-West Anatolian Interface in the Late Bronze Age: Mycenaeans and the Kingdom of Ahhiyawa”, Anatolian Studies 48: 33-67.
• OĞUZHANOĞLU, U. 2014. “Laodikeia’dan Batı Anadolu Erken Tunç Çağına Yeni Katkılar”, 10. Yılında Laodikeia 2003 2013 Yılları Laodikeia Çalısmaları 3 (Ed. C. Şimşek), İstanbul: 71-86.
• OĞUZHANOĞLU, U. 2019. “Erken Tunç Çağı’nda Stratonikeia”, Stratonikeia Arastırmaları 4: Mimari, Heykel ve Küçük Buluntu Araştırmaları (Ed. B. Söğüt), İstanbul: 1-11.
• OĞUZHANOĞLU, U. in press. “What Happened Between Beycesultan XIII and XII? New Answers from Laodikeia-Kandilkırı Early Bronze Age Levels” Adalya.
• OĞUZHANOĞLU, U. 2015. Laodikeia-Kandilkırı Verileri Işığında Güneybatı Anadolu’da Erken Tunç Çağı 2 ve 3 (Pamukkale University, Unpublished PhD Thesis), Denizli.
• OĞUZHANOĞLU, U./PAZARCI, S. 2020. “Karia Bölgesi’nde Yeni Bir Erken Tunç Çağı Merkezi: Çapalıbağ”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 37(1) : 195-219.
• ÖZBEY, A. S. 2015. “YEAS-YLİ Kurtarma Kazıları 2013 Yılı Çalışmaları”, Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu 23, 235-52.
• PECORELLA, P. E. 1984. La Cultura Preistorica di Iasos in Caria, Roma.
• RAHMSTORF, L. 2017. “The Use of Bronze Objects in the 3rd Millenium BC/a survey between Atlantic and Indus” (Eds J. Maran/Ph. Stockhammer), Appropriating innovations. Entangled knowledgement in Eurasia, 5000–1500 BCE. Heidelberg, January 15–17, 2015 Oxbow: 184-210.
• RUTTER, J. 1979. Ceramic change in the Aegean Early Bronze Age: The Kastri group, Lefkandi I, and Lerna IV: a theory concerning the origin of Early Helladic III ceramics, University of California, Los Angeles. Institute of Archaeology Occasional paper 5, Los Angeles.
• SAVRAN, G./ERTÜRK M. 2016. “Mugla İli, Milas İlçesi Kamu Yatırım Alanlarında Gerçeklestirilen Kurtarma Kazıları”, Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu 24: 537-554.
• SAVRAN, G. 2017. “Muğla İli, Milas İlçesi YKEÜTAŞ Kurtarma Kazıları 2016 Yılı Çalışmaları”, Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu 26: 103-118.
• SAVRAN, G./ KAÇAR, O. 2019. “Muğla, Milas, YKEÜTAŞ Kurtarma Kazısı 2017 Yılı Çalışmaları”, Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu 27: 149-170.
• SHERRATT, A. 2000. “Envisioning global change: a long-term perspective”, World System History: The social science of long-term change (Eds. R. A. Denemark/J. Friedman/B. K. Gills/G. Modelski), London: 115-132.
• STRABO. Geography (transl. H. L. Jones), Cambridge, 1924.
• ŞAHOĞLU, V. 2005. “The Anatolian Trade Network and the Izmir Region during The Early Bronze Age”, OJA 24(4) : 339–60.
• ŞAHOĞLU, V. 2014. “The depas and Tankard Vessels”, ARCANE Interregional, Vol. I: Ceramics, (Ed. M. Lebeau), Brepols: 289-311.
• ŞAHOĞLU, V./SOTIRAKOPOULOU, P. 2011. Karşıdan Karşıya. MÖ 3. Binde Kiklad Adaları ve Batı Anadolu, İstanbul.
• TIRPAN, A. A. 1997. “Buluntular Işığında Lagina ve Yakın Çevresinin Tarihi Süreci”, Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi 11: 75-98.
• TIRPAN A./GIDER, Z. 2011. “Lagina ve Börükçü 2009 Yılı Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı 32 -2: 374-395.
• TEKIN, H. 2015. Eski Anadolu Madenciliği. Arkeolojik Verilerin Işığı Altında Başlangıcından Demir Çağı’na Kadar, Ankara.
• THUCYDIDES. History of the Peloponnesian War (transl. T. Hobbes) London, 1843.
• TÜTÜNCÜLER-BIRCAN, Ö. 2019. “Batı Anadolu Aşağı Büyük Menderes Havzası ETÇ Köy Yaşamından Kesit: Çakırbeyli-Küçüktepe Höyük”, Doğudan Batıya 70. Yaşında Serap Yaylalı’ya Sunulan Yazılar (Ed. A. Erön/E. Erdan) : 453-464.
• TÜRKTEKI, M. 2013. “The First Use of Wheel-Made Pottery and its Distribution in Western and Central Anatolia.”, SOMA 2012: Proceedings of 16th symposium on Mediterranean archaeology, Florence, Italy, 1-3 March 2012 (Eds. L. Bombardieri/A. d’Agostino/G. Guarducci/V. Orsi/S. Valentini), Oxford: 193-200.
• WALLERSTEIN, I. 2006. World-Systems Analysis. An Introduction. 4th printing, Durham.
• VERMEULE, E. 1964. “The Early Bronze Age in Caria”, Archaeology 17/4: 244-249.
• YAYLALI, S. 2008. “Yatağan Küpasar Erken Tunç Çağı Mezarlığı”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi 126: 1-10.
• YAYLALI, S./AKDENIZ, E. 2002. “Aphrodisias Müzesi’ndeki Karahisar Buluntuları”, Olba VI: 1-40.
• YAYLALI, S./AKKAN, Y./TÜTÜNCÜLER-BIRCAN, Ö./ERDAN, E. 2018. “Çakırbeyli-Küçüktepe Höyük 2015-2016 Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı 39 /1: 113-131.