VAN MÜZESİ’NDE BULUNAN İSLAMİ DÖNEM SIRLI SERAMİKLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, Sayı: 30, 117 - 142, 30.06.2022

Gülsen Baş , Güler Yılmaz

https://doi.org/10.22520/tubaar2022.30.006

Öz

Bu çalışmada Van Müzesi’nde bulunan İslami döneme ait tek renk sırlı, sgraffito ve sıraltı bezeme tekniğinde üretilmiş; kâse, tabak, çanak, tepsi, hokka, ilaç kabı (alberallo), küp ve testiler ele alınmıştır. İncelenen eserler içerisinde çok az örnek Van Kalesi ve Eski Van Şehri kazılarında gün ışığına çıkartılmıştır. Seramiklerin büyük bir bölümü ise satın alma ve hibe yoluyla müzeye kazandırılmıştır. Selçuklu, Beylikler, Osmanlı, Safevi ve Kaçar dönemlerine ait olan eserler; malzeme, teknik, form ve bezeme nitelikleri bakımından incelenerek, dönemler arasındaki benzerlik ve farklılıklar üzerinde durulmuştur. Tekniklerine göre gruplandırılan seramikler; hamur, form ve süsleme özelliklerine göre değerlendirilerek bir tarihlendirme önerisinde bulunulmuştur. İncelenen kapların ait oldukları dönemlerin üslupsal çizgilerine yakın özellikler sergilediği gözlenmektedir. Tek renk sırlı kaplardan hokkalar ve ilaç kaplarının 12.-13. yüzyıla; kâse, küp, tepsi ve testilerin ise 17.yüzyıldan 20. yüzyıla kadar süreklilik gösteren bir üslupsal görünüme sahip oldukları düşünülmektedir. Sgraffito tekniğindeki seramiklerin 13.-14. yüzyıla, sıraltı bezeme örneklerin ise 15.-20. yüzyıl zaman aralığına tarihlendirilebilecek bazı niteliklere sahip olduğu gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Van Müzesi, Seramik, Selçuklu, Osmanlı, Kaçar, Safevi, İlaç

AN EVALUATION ON THE ISLAMIC PERIOD GLAZED CERAMICS IN THE VAN MUSEUM

Öz

Abstract
In this study, bowl, plate, bowls, tray, inkwells, medicine containers (albarello), jar and jugs produced with monochromatic glazed, sgraffito and underglaze decoration techniques belonging to the Islamic period in the Van Museum are discussed. Very few examples among the works examined were unearthed during the excavations of Van Castle and the Old City of Van. A large part of the ceramics was brought to the museum through purchases and grants. The works belonging to the Seljuk, Principalities, Ottoman, Safavid and Qajar periods were examined in terms of material, technique, form and decoration, and the similarities and differences between the periods were emphasized. The ceramics grouped according to their techniques were evaluated according to their dough, form and ornamental characteristics and a dating proposal was made. It is observed that the examined containers exhibit features close to the stylistic lines of the periods they belong to, with their qualities. It is thought that inkwells and medicine containers from monochrome glazed containers have a stylistic appearance from the 12th-13th century, while bowls, jars, trays and jugs have a continuous stylistic appearance from the 17th to the 20th centuries. It has been observed that the ceramics in the Sgraffito technique have some characteristics that can be dated to the 13th-14th century, and the underglaze decoration samples to the 15-20th century.

Anahtar Kelimeler

Van Museum, Ceramics, Seljuk, Ottoman, Qajar, Safavid, Medicine Container

Kaynakça

• AKGÜN (KARAMAĞARALI), N. 1991. “Ahlat Seramikleri”, 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi, 1. Cilt, İstanbul, 35-46.
• ATASOY, N/ RABY J. 1989. İznik Seramikleri, Alexandrıa Press, London.
• ALTUN A/ CARSWELL J/ ÖNEY G. 1991. Sadberk Hanım Müzesi Türk Çini ve Seramikleri. Seçil Ofset, İstanbul.
• BAŞ, G. 2012. Bitlis Kalesi Kazısı Sırlı Seramikleri (2004-2012),: Pegem Akademi Yay. Ankara.
• BİLİCİ, S. 2006. “Sırlı Seramik Sanatı”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi (Mimarlık ve Sanat), Cilt 2, Ankara, 513-524.
• BULUT, L. 2007. “Samsat Kazısı Buluntuları”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 173-197.
• BORAN, A./ KULAZ, M. 2000. “Eski Van Hüsrev Paşa Külliyesi Kazısından Çıkan Seramik Buluntular”, IV. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Van, 31-40.
• CROWE, Y. 2007. “The Safavid Potter at the Crossroad of Styles”, Forthcoming in: Iran and the World in the Safavid Age. 1-10.
• CROWE, Y. 2008. “Safevi Seramik ve Çinileri”, Louvre Koleksiyonlarından Başyapıtlarla İslam sanatının 3 Başkenti: İstanbul, İsfahan, Delhi. Kitap Yayınevi, İstanbul, 75-79.
• ÇAĞRICI, M. 1997. “Hasene”, TDV İslam Ansiklopedisi, 16. Cilt, 376-377.
• ÇEKEN, M. 2005. “Hasankeyf (1991, 2001-2003 Yılı) Kazı Buluntusu Fırın ve Atölyeleri ile Seramik Malzemeleri”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• ÇEKEN, M. 2007. “Kubad Abad Sarayı Kazısı Selçuklu Seramikleri”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 111-119.
• ÇOBANOĞLU, A./ DENKNALBANT ÇOBANOĞLU A./ KONYAR, H. B. 2016. "Eski Van Şehri Kazı Alanında Bulunan Keramikler ve Çiniler," XX. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Sakarya, Türkiye, 138-159.
• ÇORAKLI, B. 2011. “Çini ve Seramiklerde İnsan Yüzlü Güneş”, Uluslararası Güzel Sanatlar Sempozyumu 20-22 Ekim 2021, Konya, 80-85.
• ÇORUHLU, Y. 2002. Türk Mitolojisinin Anahatları, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• ÇORUHLU, Y. 2007. “Timurlu Çini ve Keramik Sanatında Hayvan Figürleri”, Emir Timur ve Mirası Uluslararası Sempozyumu, 271-306.
• DOĞER, L. 2008. “İzmir Agorası Kazılarından 17.-19. Yüzyıl Seramik Buluntuları Üzerine Bazı Gözlemler”, Sanat Tarihi Dergisi, XVII/I, 23-54.
• FEHÉRVARİ, G. 2000. Ceramics of the Islamıc World in the Tareq Rajab Museum, New York, London.
• FINDIK ÖZKUL, N. 2001. İznik Roma Tiyatrosu Kazı Buluntuları (1980-1992) Arasındaki Osmanlı Seramikleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• FINDIK ÖZKUL, N. 2008. Hasankeyf Seramikleri (2004-2006), Çardaş. Ankara.
• GÜRHAN GÖK, S. 2007. Akşehir Taş Medrese Müzesi’ndeki Türk Dönemi Seramikleri (2000 2001 Anıt Meydan’da Yapılan Kurtarma Kazısı Seramikleri (Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir.
• GÜRHAN GÖK, S. 2008. “Beylikler Dönemine ’ne Ait Sgraffito Teknikli ve Tek Renk Sırlı Kaplar (Manisa Gülgün Hatun Hamamı Buluntuları)”, Sanat Tarihi Dergisi, XVII/2, 59-83.
• GOLOMBEK L./ MASON B. R./ PROCTOR P. 2001. “Safavid Potters’ Marks and the Question of Provenance”, Iran, Vol. 39, 207-236.
• KARAMAĞARALI, B./ YAZAR, T. 2007. “Ani Kazısı Buluntuları”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 120-131.
• KARAMAĞARALI, N. 2007. “Ahlat Sırlı Seramikleri”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 135-153.
• KONYAR, E. 2012. “Van-Tuşpa Aşağı Yerleşmesi Van Kalesi Höyüğü Kazıları”, 33. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3. Cilt, 409-428.
• KONYAR, E./ AVCI, C. 2015. “Eski Van Şehri Kalesi ve Höyüğü Kazıları 2013 Çalışmaları”, 36. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, 265-286.
• KONYAR, E, vd., 2016. “Eski Van Şehri, Kalesi ve Höyüğü 2014 Yılı Kazı Çalışmaları”, 37. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, 573-590.
• KONYAR, E. 2018. Yüksek Yaylanın Başkenti Van-Tuşpa, Homer Kitapevi, İstanbul.
• LANE, A. 1938. “Medieval Finds at Al Mina in North Syria”, Archaeologıa, LXXXVI, 19-78.
• REDFORD, S. 1995. “Medieval Ceramics From Samsat, Turkey”, Archéologie Islamique, 5, 55-80.
• TARHAN, T. 1988. “Van Kalesi ve Eski Van Şehri Kazıları 1987”, X. Kazı Sonuçları Toplantısı, 369-428.
• TARHAN, T. M./ SEVİN, V. 1990. “Van Kalesi ve Eski Van Şehri Kazıları-1988”, XI. Kazı Sonuçları Toplantısı I, Ankara, 355-375. TARHAN, T. M./ SEVİN, V. 1993. “Van Kalesi ve Eski Van Şehri Kazıları 1990 Yılı Çalışmaları”, Belleten, 220, LVII, 843-861.
• TURAN, O. 2001. Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, Ötüken, İstanbul. TURAN, H., “Şîr ü Hûrşîd Tasvirinin Kökeni ve İçeriğine Dair Düşünceler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 51, Ağustos 2017, 445-475.
• RİİS, P.J./ POULSEN V. 1957. Hama Fouılles Et Recherches De La Fondatıon Carlsberg 1931-1938, Fondatıon Carlsberg, Copenhague.
• SCHIMMEL A. 2011. Sayıların Gizemi, Çev. Mustafa Küpüşoğlu, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• YILMAZ, G. 2010. “Edirne Zindanaltı Kurtarma Kazılarında Bulunan Erken Osmanlı Seramikleri- II”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, Sayı 10, 39-55.
• YILMAZ, G. 2012. Edirne Müzesi Osmanlı Seramikleri Zindanaltı Buluntuları, Edirne.
• YILMAZ, G. 2016. Urmiye Müzesi'nde Bulunan İslam Dönemine Ait Sırlı Seramikler (Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitü, Yayımlanmamış Doktora Tezi).