Urartu Kentleri’nden Kırsala Yansımalar: Bingöl-Murat Höyük ve Murat Tepe’den Çömlekçi İşaretleri ve Kırmızı Perdahlı Çanak Çömlekler

Yıl 2022, Sayı: 31, 85 - 96, 15.01.2023

Harun Danışmaz , Abdulkadir Özdemir

https://doi.org/10.22520/tubaar2022.31.006

Öz

Bu çalışmada Doğu Anadolu bölgesindeki Murat Höyük ve Murat Tepe’de yapılan kazılarda elde edilmiş, daha önce yayınlanmamış kırmızı perdahlı Urartu çanak çömleği ile çömlekçi işaretleri değerlendirilmiştir. Bu sayede Urartu kentlerinden kırsal bölgelere olan kültürel etki hakkında daha tutarlı bilgiler edinilmiştir.
Murat höyük ve Murat Tepe adını aldığı Murat nehrinin kuzeydoğu kıyısında nehrin doğuya doğru menderes yaptığı noktada yer alır. Burada iki yerleşme yan yana bulunmaktadır. Murat Tepe’de yapılan kazılarda Ortaçağ ve Orta Demir Çağına tarihlenen iki yapı katı ortaya çıkarılmıştır. Bitişiğindeki Murat Höyükte ise Ortaçağ, Orta Demir, Erken Demir ve İlk Tunç çağına tarihlenen tabakalar belgelenmiştir. Her iki yerleşmede az miktarda çömlekçi işaretleri ve kırmızı perdahlı çanak çömlek malzemesi ortaya çıkarılmıştır. Araştırmalar çömlekçi işaretleri ve kırmızı perdahlı çanak çömleğin çoğunlukla Urartu kentlerindeki elit/saraylı kısım tarafından kullandığını ortaya çıkarmaktadır. Benzer malzemenin Urartu kentlerinin uzağında kırsal bir bölgede yer alan Murat Höyük ve Murat Tepe’de ortaya çıkarılması, krallığın kültürel etkisi hakkında önemli bilgi sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Urartu, Murat Höyük, Murat Tepe, Çömlekçi işaretleri, Kırmızı perdahlı çanak çömlek

Reflections of Urartian Cities in Rural Areas: Potters’ Marks and Red Burnished Wares from Murat Höyük and Murat Tepe in Bingöl, Turkey

Öz

This study discusses previously unpublished examples of Urartian red burnished pottery and potters’ marks found during excavations at Murat Höyük and Murat Tepe in East Anatolia. Findings discussed in this study provide tangible evidence for the cultural influence of Urartian cities on rural areas.
Murat Höyük and Murat Tepe are located on the northeast bank of the Murat River, at the point where the river meanders east. The two adjacent sites derive their name from this river. Excavations at Murat Tepe revealed two settlement levels dating to the Medieval Period and the Iron Age. At nearby Murat Höyük, Medieval, Middle Iron Age, Early Iron Age and Early Bronze Age levels were documented. A few examples of potters’ marks and red burnished ware sherds were found at both sites. In general, current research suggests that red burnished ware and ceramic vessels bearing potters’ marks were used in elite and palatial contexts in Urartian cities. Therefore, the attestation of these assemblages at rural sites such as Murat Höyük and Murat Tepe in a remote region away from Urartian cities, provides significant information on the kingdom’s cultural influence on rural areas.

Anahtar Kelimeler

Urartu, Murat Höyük, Murat Tepe, Potters’ marks, Red burnished pottery

Kaynakça

• AYVAZİAN, A. 2006. Urartian Glyptic: New Perspectives, (Unpublished PhD thesis, University of California), Berkeley.
• AYYILDIZ, N. 2006. Van-Yoncatepe Çanak Çömlek Parçalarının Değerlendirilmesi, (Unpublished Master thesis, Istanbul University), Istanbul.
• BELLİ, O. 2011. “2009 Yılı Van-Yoncatepe Sarayı, Nekropolü ve Aşağı Kenti Kazıları”, Kazı Sonuçları Toplantıları, 32/1: 446-472.
• BELLİ, O. AND SALVİNİ, M. 2006. “Pithoi with cuneiform and hieroglyphic inscriptions from Upper Anzaf Fortress”, Studi Micenei Ed Egeo- Anatolici, 48: 55-72.
• BURNEY, C. 1957. “Urartian fortresses and towns in the Van region”, Anatolian Studies, 7: 37-53.
• BURNEY, C. 1966. “A first season of excavations on the Urartian citadel of Kayalıdere”, Anatolian Studies, 16: 55-111.
• BURNEY, C. 1973. “Excavations at Haftavān Tepe 1971: third preliminary report”, Iran, 11: 153-72.
• ÇAVUŞOĞLU, R/ÖZDEMİR, A/ÖZDEMİR, A. 2021. “Urartian Metalwork Discovered at Murat Höyük Bingöl Province”, Anatolica, 47: 259–276.
• ÇİFÇİ, A/GÖKÇE, B. 2020. “‘I Have Made A Highway of Biainili’: Transportation and Road Networks in the Territories of the Urartian Kingdom”, Altorientalischen Forschungen, 48/2: 221-232.
• DERİN, Z. 1999. “Potters' marks of Ayanis citadel, Van”, Anatolian Iron Ages 4: Proceedings of the Fourth Anatolian Iron Ages Colloquium held at Mersin, 19-23 May 1997, (Eds. A. Çilingiroğlu/R. J. Matthews), British Institute of Archaeology at Ankara, London: 81-100.
• DİNÇOL, A. M/DİNÇOL, B. 2011. “Urartu Yazısı ve Dili / Urartian writing and language”, Urartu: Doğu'da Değişim / Transformation in the East, (Eds. K. Köroğlu/E. Konyar), Yapı Kredi Yayınları, Istanbul: 172-185.
• DUYAR, J. 2007. Yukarı Anzaf Kalesi’nde Ortaya Çıkarılan İşaretli ve Ölçekli Çanak Çömlek Parçalarının Değerlendirilmesi, (Unpublished master thesis, Istanbul University, Istanbul.
• ERDEM, A.Ü. 2013. “Potters marks in Urartu on the basis of new evidence from Ayanis Fortress”, Iranica Antiqua, 48: 193-220.
• ERDEM, A.Ü/KONYAR, E. 2011. “Urartu Çanak Çömleği / Urartian pottery”, Urartu: Doğu'da Değişim/Transformation in the East, (Eds. K. Köroğlu/E. Konyar), Yapı Kredi Yayınları, Yapı Kredi Yayınları, Istanbul: 268-285.
• ERZEN, A. 1976. “Çavuştepe Kazısı 1975 Çalışmaları”, Belleten, XL/160: 710-14.
• KLEIN, J. J. 1974. “Urartian hieroglyphic inscriptions from Altintepe”, Anatolian Studies, 24: 77-94.
• KÖROĞLU, K. 2011. “Urartu: Krallık ve Aşiretler/Urartu: The Kingdom and Tribes”, Urartu: Doğu'da Değişim / Transformation in the East, (Eds. K. Köroğlu/E. Konyar), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul: 12-51.
• KROLL, S. 1976. Keramik urartäischer Festungen in Iran. Archäologische Mitteilungen aus Iran, Dietrich Reimer Verlag, Berlin.
• KROLL, S. 1979. “Gefassmarken in Urartäischer Hieroglyphen-schrift und Keilschrift aus Bastam”, Bastam I: Ausgrabungen in den Urartäischen Anlagen, 1972-1975, (Ed. W. Kleiss), Gebr. Mann Verlag, Berlin: 221-228.
• LEHMANN-HAUPT, C.F. 1931. Armenien Einst und Jetzt Reisen und Forschungen II, B. Behrs Verlag/Friedrich Feddersen, Berlin and Leipzig.
• MARTIROSYAN, A.A. 1974. Argistichinili, Akademija Nauk Armjanskoj SSR, Erevan.
• MUSCARELLA, O.W. 2013. “Excavations at Agrab Tepe, Iran”, Archaeology, Artifacts and Antiquities of the Ancient Near East, (Ed. T. Schneider), Brill, Leiden and Boston: 109-159.
• ÖZDEMİR, A/ÖZDEMİR, A/KILINÇ, Z. 2019. “Murat Tepe’den Urartu Kemer Parçası”, Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, 6/12: 53-63.
• ÖZDEMİR, A. 2021. “Murat Tepe Urartu Dönemi Yerleşimi”, Murat Nehri Kıyısında Bir Urartu Yerleşimi MURAT TEPE, (Eds. A. Özdemir/Z. Kılınç), Ege Yayınları, İstanbul: 47-84.
• ÖZDEMİR, A/ ÖZDEMİR, A. 2021. “Murat Höyük: Kazı Çalışmaları ve Tabakalanması”, Erken Tunç Çağı’nda MURAT HÖYÜK, (Eds. A. Özdemir/Z. Kılınç/E. Demir), Ege Yayınları, İstanbul: 27-44.
• PAYNE, M. 2005. Urartian Measures of Volume, Peeters Press, Louvain.
• PIOTROVSKY, B. B. 1952. Karmir-blur II. Izdatel'stvo Akademii Nauk Armjanskoj SSR, Erevan.
• SAĞLAMTIMUR, H. 1994. Van Dilkaya Kazılarından Çıkan Demir Çağ Çanak Çömleği. (Unpublished Master thesis, Ege University), İzmir.
• SALVINI, M. 1995. Geschichte und Kultur der Urartäer, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt.
• SCHULER, E. 1972. “Urartäische Inschriften aus Bastam II”, Archäologische Mitteilungen aus Iran, 5: 117-134.
• SEVİN, V. 1988. “The oldest highway: between the regions of Van and Elazığ in Eastern Anatolia”, Antiquity, 62/236: 547- 551.
• SEVİN, V. 1987. “Malatya-Elazığ-Bingöl İlleri Yüzey Araştırması, 1985”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 4: 279-300.
• SIVI, Ü. 2018. Van/Çavuştepe Kalesi 2014 ve 2015 Yılları Urartu Dönemi Çanak Çömlekleri, (Unpublished Master Thesis, Van Yüzüncü Yıl University), Van.
• TARHAN, M. T/SEVIN, V. 1976-77. “Van Bölgesinde Urartu Araştırmaları (I): Askerî ve Sivil Mimariye Ait Yeni Gözlemler”, Anadolu Araştırmaları, 4-5: 273-345.
• UZUN, A/UZUN, S. 2001. “Taşhaneden Aşhaneye: Taş Pilekiler”, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2: 149-168.
• VAN LOON, M.N. 1966. Urartian Art: Its Distinctive Traits in the Light of New Excavations, Nederlands Historisch- Archaeologisch Instituut. Istanbul.