A CASTLE ON THE NORTH COAST OF SAROS GULF: A PRELIMINARY ASSESSMENT OF ARCHAEOLOGICAL RESEARCH IN MECIDIYE AND ITS SURROUNDINGS

Yıl 2023, Sayı: 33, 111 - 128, 31.12.2023

Ahmet Yaraş , Gamze Üsküplü Akgül , Hasat Akgül

https://doi.org/10.22520/tubaar.1310460

Öz

Mecidiye is located on the northern shore of the Saros Gulf, in the most dominant position to the bay, and is one of the most significant castle structures of the region due to its strategic location. No detailed scientific excavation or research project has been carried out for the castle so far. Especially the northern shores of the Gulf are extremely unknown from an archaeological point of view. Archaeological excavation permission was obtained from the ministry in 2022 and scientific studies were initiated by us for the first time in line with this permission. Thanks to the surface finds unearthed in Mecidiye Castle and its immediate surroundings, it is going to be possible to reveal new and significant results regarding the archeology of the region in the near future.
In recent years, a serious and distorted construction has occurred on the northern shores of the Gulf of Saros, where sufficient scientific studies have not been carried out until today. It has been determined that various illegal excavations have been carried out in the immediate vicinity, especially in Mecidiye Castle. In addition, quarries have been opened in the region and their activities are continuing at great speed, and this seriously threatens the historical and ecological integrity of the Saros Gulf, as in all Thrace.
As a result of the preliminary studies, we carried out in the region, it was determined that the thin and long narrow plain in the northeast-southwest direction in the south of Mecidiye village was a significant bay in Antiquity, but it was filled with alluvium brought by the streams over time. An uknown settlement at the northeast end of this bay that has not been localized so far has been determined. Required applications have been made for this settlement and Ortatepe to be registered by the Edirne Regional Board of Conservation of Cultural Heritage.
To date, claims have been made that the northern shores of the Gulf of Saros may have been used from the 4th century AD to the Middle Ages, and different researchers repeated this suggestion. Within the scope of this study, partial research on toponymy and dating, especially in Mecidiye Castle, are evaluated. Moreover, 3D modeling of the castle was made with photogrammetric studies, the traces of the slope and settlement layers of the walls were determined within the framework of the modeling, and the architecture of the castle was documented in detail. The surface finds of the Mecidiye Castle and the new settlements on the Northern Saros coast which have never been known until the recent preliminary research, and new archaeological data from there, reveal that it is possible to suggest an eaerlier date, as there are new archaeological data that can be dated to the Hellenistic Period. Mecidiye Castle was used as a front post of İbrice, which was the most important port of the region, and as a fortification point, especially against the trouble that may come from the sea. The correlative presence of similar and early period finds in Mecidiye Castle and Harman Tepe, Orta Tepe, Ayazmabayırı Tepe and İbrice Harbor around it, also connects these settlements chronologically.

Anahtar Kelimeler

Eastern Thrace, Northern Aegean, Saros Gulf, İbrice, Toponym

SAROS KÖRFEZİ KUZEY KIYISINDA BİR KALE: MECİDİYE VE ÇEVRESİNDEKİ ARKEOLOJİK ARAŞTIRMALAR HAKKINDA ÖN DEĞERLENDİRME

Öz

Saros Körfezi’nin kuzey kıyısında, körfeze en hâkim konumda yer alan Mecidiye, stratejik konumu nedeniyle bölgenin en önemli kale yapılarından biridir. Kale hakkında bugüne kadar bilimsel anlamda detaylı bir kazı ve araştırma projesi yapılmamıştır. Körfezin özellikle kuzey kıyıları arkeolojik açıdan son derece bilinmezdir. 2022 yılında bakanlıktan gelen arkeolojik kazı izni doğrultusunda ilk kez bilimsel çalışmalar tarafımızca başlatılmıştır. Mecidiye Kalesi ve yakın çevresindeki yüzey buluntuları sayesinde, bölge arkeolojisine dair yakın gelecekte çok önemli yeni sonuçlar ortaya koymak mümkün olacaktır.
Bugüne kadar yeterli bilimsel çalışmanın yapılmadığı Saros Körfezi’nin kuzey kıyılarında son yıllarda ciddi ve çarpık bir yapılaşma süreci yaşanmaktadır. Mecidiye Kalesi başta olmak üzere yakın çevresinde de çok sayıda kaçak define kazısı tespit edilmiştir. Ayrıca bölgede açılan ve faaliyetlerine büyük bir hızla devam eden taş ocakları, tüm Trakya’da olduğu gibi Saros Körfezi’nin tarihi ve ekolojik bütünlüğünü de ciddi anlamda tehdit etmektedir.
Bölgede yaptığımız ön çalışmalar sonucunda, Mecidiye köyünün güneyindeki, kuzeydoğu-güneybatı doğrultulu ince ve uzun dar ovanın Antik Çağ’da önemli bir koy olduğu ancak zaman içinde derelerin getirdiği alüvyonla dolduğu anlaşılmıştır. Bu koyun en kuzeydoğu ucunda, bugüne kadar lokalizasyonu yapılmamış ve henüz bilinmeyen bir yerleşme olduğu saptanmıştır. Söz konusu yerleşmenin tescil edilmesine yönelik başvurular Edirne Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü’ne yapılmıştır.
Bugüne kadar, Saros Körfezi’nin kuzey kıyılarının MS 4. yüzyıldan Orta Çağ’a kadar kullanılmış olabileceğine dair iddialar ortaya konmuş olup bunlar farklı araştırmacılar tarafından tekrarlanmıştır. Bu araştırmada, özellikle Mecidiye Kalesi’nde toponomi ve tarihlendirme ile ilgili yapılan kısmı araştırmalar değerlendirilmiş, fotogrametrik çalışmalarla kalenin 3D modellemesi yapılmış, modelleme çerçevesinde surların eğim ve yerleşim katmanlarının izleri tespit edilmiş ve kalenin mimarisi detaylı bir şekilde belgelenmiştir. Mecidiye Kalesi’nin yüzey buluntuları ve Kuzey Saros kıyılarındaki ön araştırmalar sonucu bölgede bugüne kadar hiç bilinmeyen yeni yerleşimlerin ve yeni arkeolojik verilerin varlığı Hellenistik Dönem ve daha erken tarihlerde yerleşime sahne olduğunu ortaya koymuştur. Mecidiye Kalesi’nin, İbrice’nin bir ön karakolu, özellikle denizden gelebilecek tehlikelere karşı bir tahkimat noktası olarak kullanılmış olduğu düşünülmektedir. Birbirine bağlantılı olarak Mecidiye Kalesi ve çevresindeki Harman Tepe, Orta Tepe, Ayazmabayırı Tepe ve İbrice Limanı’nda erken dönem ve benzer buluntu örneklerinin olması yerleşmeleri kronolojik olarak birbirine bağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Doğu Trakya, Kuzey Ege, Saros Körfezi, İbrice, Toponomi

Teşekkür

Bakanlığımız, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün E-51337267-160.02.02-2873093 sayılı, 02.09.2022 tarihli ve 29115 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarıyla İlgili Olarak Müzeler Tarafından Yapılacak Kazı ve Sondaj İzin Belgesi gereğince, Edirne ili, Keşan ilçesi, Mecidiye köyü, G17-d4 pafta (1/10000), 1686 parselde, Kale Boğazı mevkide yer alan kaledeki araştırma, kazı ve belgeleme çalışmaları, Edirne Müze Müdürü Sn. Şahan Kırçın başkanlığında, Trakya Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Yaraş’ın bilimsel danışmanlığında yürütülmüştür. Mecidiye Kalesi Kazı Projesi, Edirne Valisi Sn. Kürşat Kocabıyık’ın çabaları sonucu Edirne Valiliği ve Edirne İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Sn. Kemal Soytürk ve Edirne Müze Müdürü Sn. Şahan Kırçın’ın desteğiyle, Keşan Belediyesi, Keşan Ticaret Odası, Keşan Borsası, Mecidiye köyü muhtarlığı ve Mecidiye halkının katkıları ile gerçekleşmiştir. Katkılarından dolayı yukarıda andığımız tüm kişi, kurum ve kuruluşlara teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Beksaç, E. (2012). Kuzeybatı Anadolu ve Trakya’da erken kültistik kaya (kaya oyma ve megalit) anıtları ve kült alanları projesi Edirne Kırklareli yüzey araştırması 2011. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 30(1), 41-50.
• Beksaç, E. ve Nurengin Beksaç, Ş. (2017). Kuzey Batı Anadolu ve Trakya’da erken kültistik kaya (kaya oyma megalitik) anıtlar ve kült alanları projesi Edirne ve Kırklareli illeri yüzey araştırması ve bağlantılı kült alanları çalışmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 34(1), 609-622.
• Choiseul-Gouffier, M. G. F. A. (1842). Voyage pittoresque dans l’Empire Ottoman atlas. 2. Baskı.
• Çaylak Türker, A. (2014). The Byzantine castle in Akbaş on Thracian Chersonessos. Turkish Studies - International Periodical for The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(8), 1-11.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, K.6-G.28, Miladi 07-09-1564.; K.6- G.934, Miladi 27-03- 1565.
• Dikbaş, A. (2001). Saros Körfezi kuzeyi’nin (Yaylaköy- Mecidiye; Edirne İli) jeolojisi ve neojen çökellerinin stratigrafisi [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Ginalis A., Heher D., Külzer A., Preiser K. J. ve Simeonov G. (2019). Harbours and landing places on the Balkan coasts of the Byzantine Empire (4th To 12th centuries). İçinde L. Werther, H. Müller ve M. Foucher (Ed.), European Harbour Data Repository, Jena.
• Hasdağlı, İ. (2017). Bir deneme parçası ışığında Doğu Thrakia’da attika taklidi siyah firnisli seramik üretimi. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 7(13), 42-66.
• Karaca, E. (2016). Arkaik, Klasik ve Hellenistik Dönem’de Doğu Thrakia [Yayınlanmış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Karaca, E. (2019). Milattan önce birinci binde Doğu Trakya. Homer Kitabevi.
• Kurtuluş, İ. H. (1997). Trakya bölgesi Kırklareli Edirne Tekirdağ Çanakkale illerinde Türk dönemi kaleleri, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 14(2), 31-54.
• Kurtuluş, İ. H. (1999). Trakya’nın Trak dönemi kaleleri. İlgi, 96, 22-27.
• Kurtuluş, İ. H. (2020). Edirne il sınırları içindeki kalelerin tespit ve değerlendirmesi [Yayınlanmış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Kurtuluş, İ. H. (2021a). Edirne kaleleri. Arkeoloji ve Sanat Tarihi Yayınları.
• Kurtuluş, İ. H. (2021b). Keşan kaleleri. İçinde F. Çalik Orhun ve B. Ocak (Ed.), Keşan Araştırmaları, Keşan’ın Kurtuluşunun 100. Yılına Armağan (s. 17- 36). Trakya Üniversitesi.
• Kurtuluş, İ. H. (2021c). Edirne ili, Keşan ilçesi, Mecidiye köyü, İtalyan koyundaki Magarisi Kalesi. İçinde E. Kavalçalan (Ed.), 24. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Kitabı (7-9 Ekim2020) (s. 428-450). Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
• Külzer, A. (2007). Die küstengestade des Golfs von Saros und der thrakischen Chersones von der antike bis zur frühen neuzeit: einige anmerkungen. İçinde K. Belke, E. Kislinger, A. Külzer ve M. A. Stassinopoulou, Byzantina Mediterranea: Festschrift für Johannes Koder zum 65. Geburtstag (s. 353-363). Weimar.
• Külzer, A. (2008). Tabula Imperii Byzantini 12, ostthrakien (Europe). Österreichische Akademie der Wissenschaften.
• Külzer, A. (2008b). Ostthrakien (Eurōpē). TIB/12, Österreichische Akademie der Wissenschaften Philosophisch Historische Klasse Denkschriften (Band 369).
• Külzer, A. (2014). Verkehrsrouten am Melas Kolpos (Saros Körfesi). land- und seeverbindungen im grenzgebiet der thrakischen provinzen rodopē und Eurōpē, Sanat Tarihi Dergisi, XXIII (2), 49-60.
• Özdoğan, M. (1983). Doğu Marmara ve Trakya araştırmaları 1982. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1, 63-68.
• Özdoğan, M. (1987). 1986 Yılı Trakya ve Marmara bölgesi araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 5(2), 157-172.
• Özdoğan, M. (1988). 1987 Yılı Edirne ve Balıkesir illeri yüzey araştırması. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 6, 571-590.
• Piri Reis, (1973) Kitab-ı Bahriyye. Yavuz Senemoğlu (Ed.), Tercüman 1001 Temel Eser 19,
• Sayar, H. M. (2002). Trakya’da epigrafi ve tarihi-coğrafya araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 19(2), 99-110.
• Sayar, H. M. (2003). Trakya’da epigrafi ve tarihi-coğrafya araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 20(2), 51-58.
• Sayar, H. M. (2013). Trakya’da epigrafi ve tarihi-coğrafya araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 30(1), 69-72.
• Soustal, P. (1991). Tabula imperii Byzantini 6, Thrakien (Thrake, Rodope und Haimimontos). Österreichische Akademie der Wissenschaften.
• Talbert, R. J. A. (2000), Barrington atlas of the Greek and Roman world, Princeton University Press.
• Barrinton Atlas (2023, Mayıs 28). https://pleiades.stoa. org/places/501388 - https://omnesviae.org/
• BnF (Bibliothèque nationale de France) Gallica (2023, Mart 28). https://www.bnf.fr
• Barocci, G., 1558 (2023, Mayıs 25). https://gallica.bnf. fr/ark:/12148/btv1b53033790j/f1.item#
• Bellin, J. N., 1772 (2023, Mart 25). https://gallica.bnf.fr/ ark:/12148/btv1b5962811g/f1.item#
• Callol, I.A.M., 1700’ler (2023, Mart 26). https://gallica. bnf.fr/ark:/12148/btv1b531007184/f1.item#
• Fer, N., 1715 (2023, Mart 21). https://gallica.bnf.fr/ ark:/12148/btv1b53036641k/f1.item#
• Gastaldi, G., 1500?-1566 (2023 Mart 12). https://gallica. bnf.fr/ark:/12148/btv1b8442070f/f1.item#
• Hase, J. M., 1743 (2023 Mart 12). https://gallica.bnf.fr/ ark:/12148/btv1b59639559/f1.item#
• Houdan, F., 1780 (2023 Mart 12). https://gallica.bnf.fr/ ark:/12148/btv1b8494366k/f1.item#
• Honoré, G., 1742 (2023 Mart 10). https://gallica.bnf.fr/ ark:/12148/btv1b53100977x/f1.item#
• Klement, A., 1900-1910 (2023 Mart 10). https://gallica. bnf.fr/ark:/12148/btv1b8443667b/f1.item#
• Mercenier, A., 1783 (2023 Mart 10). https://gallica.bnf. fr/ark:/12148/btv1b53100631f/f1.item#
• Moithey, M. A., 1788 (2023 Mart 17). https://gallica.bnf. fr/ark:/12148/btv1b53033751b/f1.item#
• Robert de Vaugondy, D., 1756 (2023 Mart 17). https:// gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b5962795t/f1.item#
• Strabon, Coğrafya, VII (2023 Mayıs 28). http://www. perseus.tufts.edu/
• Titus Livius (Livy). The history of Rome. XXXIII (2023 Mayıs 28). http://www.perseus.tufts.edu/