EVALUATION OF SIONI-TYPE POTTERY IN THE SOUTH CAUCASUS IN THE CONTEXT OF ARCHAEOLOGICAL EXCAVATIONS IN TUMBUL TEPE

Yıl 2024, Sayı: 34, 9 - 24, 28.06.2024

Veli Bahshaliyev , Nezahat Ceylan

https://doi.org/10.22520/tubaar.1407621

Cited By: 1

Öz

As a result of archaeological research conducted in the Southern Caucasus, including Azerbaijan, a number of settlements belonging to the Late Chalcolithic period were discovered. A research has shown that the Late Chalcolithic culture in Azerbaijan has its own characteristics, and the “Ovçular Tepe culture” and “Leyla Tepe culture” were formed here. But despite this, many of Caucasian scholar’s studies generally named the Late Chalcolithic culture of the Southern Caucasus sometimes the Sioni Culture, sometimes Sioni-Tsopi Culture, sometimes Sioni ceramics, and sometimes Sioni-type monuments in textbooks. Recently, this culture has been named the Sioni-Tsopi-Ginchi Culture. According to all these facts it can be said that the Sioni Culture has become the synonym of the Late Chalcolithic culture of the Southern Caucasus. The investigation of Late Chalcolithic monuments located in the Southern Caucasus shows that they differ from each other in terms of their architecture and ceramics. The period and characteristic features of the Sioni Culture also are not fully defined. Ceramics belonging to the second group in the Tumbul Tepe settlement are similar to Sioni ceramics in some of their characteristics. However, researches show that this type of ceramics was not a separate culture, but a part of the Late Chalcolithic culture. We believe that the reason for such diversity of ceramics is related to their functional purpose. Even if it is possible to call a group of Late Chalcolithic monuments in the Southern Caucasus the Sioni-Tsopi-Ginchi Culture, it is not correct, in our opinion, to attribute this to all the monuments of the Southern Caucasus. It should be noted that this type of ceramics, distributed in different periods and monuments of different characteristics, differs from each other due to local characteristics. This shows that they do not spread from one center.

Anahtar Kelimeler

Southern Caucasus, Nakhchivan, Sioni culture, Tumbul Tepe, Late Chalcolithic Age, ceramics.

Proje Numarası

AMEA NB 2023

TUMBUL TEPE’DE YAPILAN ARKEOLOJİK KAZILAR BAĞLAMINDA GÜNEY KAFKASYA’DA SİONİ TİPİ ÇANAK ÇÖMLEĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

Güney Kafkasya’da, Azerbaycan’da yapılan arkeolojik araştırmalar sonucunda Geç Kalkolitik döneme ait çok sayıda yerleşim keşfedilmiştir. Araştırmalar, Azerbaycan’ın Geç Kalkolitik Kültürü’nün kendine has özellikleri olduğunu, burada “Ovçular Tepe Kültürü” ile “Leyla Tepe Kültürü”nün oluştuğunu göstermiştir. Ancak tüm bunlara rağmen, Kafkasya araştırmalarıyla ilgilenen pek çok bilim insanı, Güney Kafkasya’nın Geç Kalkolitik Kültürü’nü, bazen genel olarak Sioni Kültürü, bazen Sioni-Çopi Kültürü, bazen Sioni çanak çömleği, bazen ise ders kitaplarında Sioni tipi yerleşimler olarak adlandırmaktadır. Son zamanlarda bu kültüre Sioni-Çopi-Ginçi Kültürü adı verilmiştir. Sioni Kültürü’nün Güney Kafkasya’nın Geç Kalkolitik Kültürü’yle eş anlamlı hale geldiği söylenebilir. Güney Kafkasya’da bulunan Geç Kalkolitik yerleşimlerinin incelenmesi, bunların mimari ve çanak çömleklerin özellikleri açısından birbirlerinden farklılık gösterdiğini ortaya çıkarmıştır. Sioni Kültürü’nün dönemi ve karakteristik özellikleri de tam olarak tanımlanmamıştır. Tumbul Tepe yerleşiminde ikinci gruba ait çanak çömlek bazı özellikleri itibariyle Sioni çanak çömleğine benzemektedir.
Ancak araştırmalar bu tür çanak çömleğin ayrıca bir kültür değil, Geç Kalkolitik Çağ kültürün bir parçası olduğunu gösteriyor. Çanak çömleklerin bu kadar çeşitli olmasının nedeninin işlevsel amaçlarıyla ilgili olduğunu düşünüyoruz. Güney Kafkasya’daki bir grup Geç Kalkolitik yerleşimini Sioni-Çopi-Ginçi Kültürü adlandırmak mümkün olsa bile bunu Güney Kafkasya’nın tüm yerleşimlerine bağlamak bizce doğru değildir. Farklı dönemlerde ve farklı özelliklerdeki yerleşimlerde dağılım gören bu tür çanak çömleğin yerel özelliklerden dolayı birbirlerinden farklılık gösterdiğini belirtmek gerekiyor ki, bu da onların tek bir merkezden yayılmadıklarını kanıtlıyor.

Anahtar Kelimeler

Güney Kafkasya, Nahçıvan, Sioni Kültürü, Tumbul Tepe, Geç Kalkolitik Çağ, çanak çömlek

Etik Beyan

Özgün mekale olup plagiat içermez

Destekleyen Kurum

Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi

Proje Numarası

AMEA NB 2023

Teşekkür

Kazılarda emeği geçen her kese

Kaynakça

• Abedi, A., Khatib, Shahidi H., Chataigner, Ch., Niknami, K., Eskandari, N., Kazempour, M., Pirmohammadi, A., Hoseinzadeh, J., ve Ebrahimi Gh. (2014). Excavation at Kul Tepe of (Jolfa), North-Western Iran, 2010: First Preliminary Report. Ancient Near Eastern Studies, 51, 33-165.
• Acar, G.Z. (2021). Naxçıvan və Şərqi Anadolunun Son Eneolit mədəniyyəti. Tusi.
• Алиев, Н., ve Нариманов, И. (2001).Kультура северного Азербайджана в эпоху позднего энеолита. Aгрыдаг.
• Титов, В.С., Эрдели , И., ve Габори, М. (Eds).(1980). Археология Венгрии (Каменный век). Наука.
• Бахшалиев, В.Б. (2013). Протокуро-аракская керамика Нахчывана. Российская археология, 3, 105-107.
• Бахшалиев, В.Б. (2014). Новые энеолитические памятники на территории Нахчывана. Российская археология, № 2, 88–95.
• Бахшалиев, В.Б. (2016). Новые данные о поселении Кюльтепе I в Нахчыване. Российская археология, 3, 38-41.
• Бахшалиев, В.Б. (2019). Археологические исследования поселения Нахчывантепе. Российская археология, 2, 96-109. https;//doi.org/ 10.31857/S086960630005448-1.
• Бахшалиев, Э.В., ve Бахшалиев, В.Б. (2021). Неолитический слой поселения Нахчывантепе. Российская археология, 2, 186-196. https;//doi. org/ 0.31857/S086960630015375-1.
• Бахшалиев, В.Б. (2022). Археологические раскопки на поселении Кюльтепе I. Российская археология, 1, 139-152. https;//doi.org/ 10.31857/ S0869606322010032
• Baxşəliyev, V., Chaterine, M., ve Aşurov, S. (2010). Ovçulartəpəsi. Elm.
• Baxşəliyev, V., Chaterine, M., Hamon, C., Aliyev, N., Dessaint, Ph., ve Sanz, S. (2012). Duzdağın qədim duz mədənləri. Əcəmi.
• Baxşəliyev, V.B. (2012). Zirincli Eneolit dövrünə aid yaşayış yerlərindən biridir. Naxçıvan Müəllimlər İnstitutunun Xəbərləri, 1, 68-72.
• Bakhshaliyev, V. (2022). Archaeology of Nakhchivan in the light new discoveries. Ajami.
• Badalyan, R., Harutyunyan, A., Chataıgner, Ch., Le Mort, F., Brochıer, J., Balasescu, A., Radu, V., ve Hovsepyan, R. (2010). The Settlement of Akhnashen-Khatunarkh, A Neolitic Site in the Ararat Plain (Armenia): Excavation results 2004- 2009. TUBA-AR, 13, 185-218.
• Derin, Z., ve Caymaz, T. (2017). The Chalcolithic period at Yeşilova Höyük. Soren Dietz, Fanis Mavridis, Žarko Tanosic and Turan Takaoğlu (Eds.), Communities in transition the Circum Aegean area during the 5 th and 4th millennia BC, 499-505.
• Джафаров, Г.Ф. (2000). Азербайджан в конце IV и начале I тысячелетий до н.э. Элм.
• Джапаридзе, О. (1989). На заре этнокультурной истории Кавказа. Издательство Тбилисского Университета.
• Camps, G., ve Rostan, E. (1982). Les poteries a perforations en ligne a proposdu facies terrinien du Chalcolithique corse. Bulletin de la Societe Prehistorique française, 79, 8, 240-249.
• Connor, S., ve Sagona, A. (2007). Environment and society in the late prehistory of southern Georgia, Caucasus. In Bertille Lyonnet (Ed.), Les Cultures du Caucase (VI-III millenaires avant notre ere): Leurs Relations avec le Proche-Orient, 21–36.
• Черленок, Е.А. (2013). Археология Кавказа (мезолит, неолит, энеолит). Учебно-методическое пособие. Издательский Центр «Академия».
• Emre, E. (2017). MÖ 5. ve 4. Bin yıl Nahçıvan Mangaly Kapları. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi. Sosial Bilimler Enstitüsü.
• Esin, U. (1993). The relief decorations on the Prehistoric pottery of Tülintepe in Eastern Anatolia. M. Frangipane, H. Hauptmann, M. Liverani, P. Matthiae and M. Mellink (Ed.), Between the Rivers and over the Mountains, 105-122.
• Gülçur, S., ve Marro C. (2012). The view from the north: comparative analysis of the Chalcolithic pottery assemblages from Norşuntepe and Ovçular Tepesi. After the Ubaıd: Interpreting Change from the Caucasus to Mesopotamia at the Dawn of Urban Civilization (4500-3500 BC), 305-352.
• Khademi, N.F., Abedi, A., Glascock, M. D., Eskandari, N., ve Khazaee, M. 2013. Provenance of prehistoric obsidian artifacts from Kul Tepe, Northwestern Iran using X-ray fluorescence (XRF) analysis. Journal of Archaeological Science, 40, 1956-1965.
• Hauptmann, H. (1979). Die Grabungen aus dem Norsuntepe, 1973. In Keban Project 1973 Activities, METU, Ankara: Keban Project Publications, I, 6, 61-78.
• Heidenreich, R. (1935-36). Vorgeschichtliches in der Stadt Samos. Die Funde. Athenische Mitteilungen, 60-61, 125-201.
• Kiguradze, T. (2000). The Chalcolithic-Early Bronze transition in the Eastern Caucasus. C. Marro et H. Hauptmann (Ed.). Chronologies des Pays du Caucase et de l’Euphrate aux IVème-IIIème millénaires, 321- 328.
• Kiguradze, T., ve Sagona, A. 2003. On The Origine Of The Kura-Araxes Cultural Complex. In A. T. Smith and K. Rubinson (Eds). Archaeology in the Borderlands: Investigations in Caucasia and Beyond, 38–94.
• Kuliyeva, Z., ve Bahşeliyev, V. (2018). Nahçıvan’ın Kalkolitik Çağ Kültürü (Azerbaycan). TUBA-AR, 23, 29-52. https;//doi.org/ 10.22520/tubaar.2018.23.002.
• Lyonnet, B., Guliyev, F., Helwing, B., Aliyev, T., Hansen, S., ve Mirtskhulava G. (2012). Ancient Kura 2010– 2011: The first two seasons of joint field work in the Southern Caucasus. Archäologische Mitteilungen aus Iran an Turan, 44, 1-190.
• Özfırat, A., ve Marro, C. (2007). 2004 Yılı Van, Ağrı ve İqdır İlleri Yüzey Araştırması. Türk Arkeoloji ve Etnografi Dergisi, 7, 1-20.
• Marro, C., ve Özfirat, A. (2005). Pre-classical Survey in Eastern Turkey. Third preliminary Report: The Dogubeyazit region. Anatolia Antiqua, XIII, 319- 356.
• Maziar, S. (2010). Excavations at Kohne Pasgah Tepesi, the Araxes Valley, the Northwest Iran: First Preliminary Report. Ancient Near Eastern Studies, 47, 165-193.
• Müseyibli, N. (2007). Böyük Kəsik eneolit yaşayış məskəni. Nafta-Press.
• Müseyibli, N. (2020). Leylatəpə mədəniyyəti. Elm və Təhsil.
• Мунчаев, Р. М., ve Амиров, Ш. Н. (2015). Лейлатепинская культура и Кавказ. Кавказ как связующее звено между Восточной Европой и Передним Востоком: диалог культур, культура диалога (к 140-летию Александра А. Миллера), 128-131.
• Мунчаев, Р.М. (1975). Кавказ на заре бронзового века. Наука.
• Менадбе, М., ve Кигурадзе, Т. (1981). Археологические памятники села Сиони. Мецниереба.
• Nowicki, K. (2014). Final Neolithic Crete and the Southeast Aegean. De Gruyter, Germany.
• Нариманов, И.Г. (1987). Культура древнейшего земледельческо-скотоводческого населения Азербайджана. Элм.
• Нариманов, И.Г., Ахундов, Т.И., ve Алиев, Н.Г. (2007). Культура Лейлатепе. Elm.
• Palumbi, G. (2007). Preliminary Analysis on the Prehistoric Pottery from Aratashen (Armenia). Bertille Lyonnet (Ed.). Les Cultures du Caucase (VIIIIème millénaires avant notre ère). Leurs Relations avec le Proche-Orient, 63-76.
• Palumbi, G. (2015). The Role Of Pastoral Communıtıes Of The Upper Euphrates Regıon In The Expansıon Of The Kura-Araxes Culture. Internatıonal Symposium On East Anatolia South Caucasus Cultures, 78-88.
• Seyidov, A, Baxşəliyev, V., ve Mahmudova, V. (2010). Xələc. Elm.
• Sampson, A. (1984). The Neolithic of the Dodecanese and Aegean Neolithic. The Annual of the British School at Athens , 79, 239-247.
• Sampson, A. (1988). The Neolithic Settlement at Yali, Nissiros. Euboiki Arxaiothilos Etaireia.