OSMANLI POSTA TEŞKİLATI YAPILARININ KÜLTÜREL MİRAS DEĞERLERİ BAĞLAMINDA İNCELENMESİ

Yıl 2023, , 149 - 178, 14.07.2023

Betül Gelengül Ekimci , Ece Güler

https://doi.org/10.22520/tubaked.1026803

Öz

Tanzimat Dönemi’nde (1839-1876) Posta Nezareti’nin kurulmasıyla inşa edilen posta binaları yeni işlev içeren, Avrupai stil ve teknikte inşa edilen sembol yapılar olduğu gibi mevcut eski konak ve binalara yerleştirilen örnekler de içermektedir. Öte yandan söz konusu yapılar posta hizmetlerinin kamu kullanımına açılması sayesinde toplum tarafından hızla benimsenmiştir. 21. yüzyılda ön plana çıkan dijital teknolojilerin yaygın kullanımıyla birlikte anlamı ve işlevi değişen tarihi posta binaları için koruma çalışmalarının başlatılması giderek önem kazanan konular arasında yer almaktadır. Ancak Osmanlı Posta Teşkilatı kültür mirasının bütününü ele alan kapsamlı bir araştırma bulunmamaktadır. Mirasın takdir edilmesi ve bakımı kültürel miras değerleriyle yakından ilgilidir. Yapıların korunabilmesi ve sürekliliği her şeyden önce onları kültür mirası yapan değerleri belirleyerek koruma ölçütlerinin geliştirilmesini gerektirir. Hâlihazırda “kültürel miras değerleri” kavramı, belirli bir nesnenin somut ve/veya somut olmayan içsel değerlerini içeren bir dizi yeni değer; toplumsal ve sosyal değerleri içeren daha geniş bir terimdir. Bu makalede 19. yüzyılda Osmanlı’da iletişim alanında gerçekleşen değişimle birlikte kamusal alanda görünür olmaya başlayan posta teşkilatı yapıları ve bu yapıların yeni ve daha geniş bağlamıyla kültürel miras değerleri açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kültürel Miras, Kültürel Miras Değeri, Osmanlı Posta Teşkilatı, Kültür Varlığı, Koruma.

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

HERITAGE VALUES AND OTTOMAN POST OFFICES CULTURAL HERITAGE

Öz

Post office structures built during Tanzimat Era (1839-1876) are important public structures involving a new function. These structures include symbolic ones built in European style and technique thus reflecting Tanzimat ideology as well as ones established on old mansions and buildings. On the other hand, these structures were quickly embraced by the society due to opening of postal services in the public. The launch of conservation studies of the historical post office buildings whose function and meaning changed with the extensive use of digital tehcnologies in the 21st century is among the issues of increasing importance. However, a comprehensive research, which incorporates all of the Ottoman Post Office Organisation cultural heritages, does not exist. Appreciation of heritage and its maintenance are closely associated with cultural heritage values. Conservation and sustainability of structures above all require development of scales of conservation through identification of values that make them cultural heritages. Currently, the term “values of cultural heritage” is a wide-ranging one that incorporates a series of new values encompassing concrete and/or abstarct internal as well as communal and social values. This article explains the Ottoman post office buildings of the 19th century, which became visible in the public after transformation in communication, and expresses their values as cultural heritage in this new and comprehensive sense.

Anahtar Kelimeler

Cultural Heritage, Cultural Heritage Value, Ottoman Post Office, Cultural Heritage Preservation.

Proje Numarası

-

Kaynakça

• (1913). Le Béton Armé, (180).
• (2015). Research highlights: İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Mimari Restorasyon Bölümü özel sayısı. https://gcris.iyte.edu.tr/handle/11147/6390.
• (H.1303/M. 1887). Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye (Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnâmesi) . D0246713030000004. İSAM Kütüphanesi.
• Ahunbay, Z. (1994). Birinci Derece Anıtlarda Değerlendirme ve Restorasyon Sorunları. Arredamento Dekorasyon, 87-90.
• Ahunbay, Z. (2009). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon (5. baskı). Yem Yayınları.
• Anonim. (2009). İstiklal Harbi’mizde PTT. PTT Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Avrami, E. & Mason, R. (2019). Mapping the Issues of Values. E. Avrami, S. Macdonald, R. Mason & D. Myers (Eds.), Values in Heritage Management: Emerging Approaches and Research Directions (s. 9-33). Getty Publications.
• Bachelard, G. (2013). Mekânın Poetikası. (A. Tümertekin, Çev.). Kesit Yayıncılık.
• Batur, A. (Ed.). (2003). M. Vedad Tek: Kimliğinin İzinde Bir Mimar. Yapı Kredi Yayınları.
• Bektaş, G. (2020) . Bir Rumeli Kentinin Modernleşmesi: Üsküp 1839-1912. METU JFA, 37 (1), 169-198.
• CE. (2005). Council of Europe. Framework Convention on the Value of Cultural Heritage for Society (Avrupa Konseyi Toplum İçin Kültürel Mirasın Değeri Çerçeve Sözleşmesi), Treaty Series-No.199. Faro. https://www.coe.int/en/web/conventions/fulllist/-/ conventions/treaty/199
• Davison, R. H. (1990). Essays in Ottoman and Turkish History, 1774-1923. University of Texas Press.
• De la Torre, M. (2002). Assessing the Values of Cultural Heritage: Research Report. Los Angeles, CA: Getty Conservation Institute.
• Demir, T. (2005). Türkiye’de Posta Telgraf ve Telefon Teşkilatının Tarihsel Gelişimi (1840-1920). PTT Genel Müdürlüğü.
• Eryazıcıoğlu, E. & Cengiz, H. (2018). İnsan Hakları Odaklı Bir Kültürel Miras Sistemi İçin Değerlendirme Modeli. Megaron Dergisi, 13 (4), 636-650.
• Gönül, A. & Durak, S. (2018). Bir Osmanlı Kenti Üsküp’ün Tanzimat’tan XX. Yüzyıla Fiziksel Değişim Süreci. Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, 7 (1), 87-110.
• Gönül, A. (2017). Erken Dönem Osmanlı Kentlerinden Bursa ve Üsküp’ün Kentsel ve Mimari Gelişiminin XIV. Yüzyıldan Günümüze Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi].
• Güven Bezaz, Y. (2006). Haberleşme ve Tarihçesi. https://www.haberis.org.tr/uploads/files/kitaplar/ pttkitap.pdfMattinson, D. (2006). The Value of Heritage: What does the Public Think?. K. Clark (Ed.), Capturing the Public Value of Heritage: The proceedings of the London conference (s. 86-91). English Heritage.
• Hut, D. (2015). İstanbul Haberleşme Tarihi. C. Yılmaz (Ed.), Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi Ansiklopedisi, (s.536-560). İBB Kültür A.Ş.
• ICOMOS Australia. (2013). The Burra Charter: The Australia ICOMOS Charter for Places of Cultural Significance. Burwood: Australia ICOMOS. http:// australia.icomos.org/wp-content/uploads/The- Burra-Charter-2013-Adopted-31.10.2013.pdf
• ICOMOS. (1965). International Charter for the Conservation and Restoration of Monuments and Sites (The Venice Charter 1964). https://www. icomos.org/charters/venice_e.pdf
• ICOMOS. (1994). The Nara Document on Authenticity. Paris: ICOMOS. https://www.icomos.org/charters/ nara-e.pdf
• ICOMOS. (2013). ICOMOS Türkiye Mimari Mirası Koruma Bildirgesi. ICOMOS Türkiye Milli Komitesi. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ ICOMOSTR_tr0784192001542192602.pdf
• İhsan, Ahmed. (1330H). İstanbul Postası. Servet-i Fünûn (1191), 486.
• İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi (İÜNEK), Yıldız Arşivi, 93112.
• İzmir 2 Nolu Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Arşivi, Manisa Akhisar Postanesi Fotoğraf Albümü,16.05.2019 tarihli 11272 sayılı karar eki.
• Kaçar, M. (1987). Osmanlı Telgraf İşletmesi (1854- 1871) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi].
• Karakışla, Y. S. (2008). Dersaadet Telefon Anonim Şirket-i Osmaniyesi, Müslüman Osmanlı Kadın Telefon Memureleri. Türk Telekom.
• Kerimoğlu, Ö. (2018). Büyük Postane İç Donanımı ve Koruma Sorunları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Kültür Üniversitesi].
• Lefebvre, H. (1998). Modern Dünya’da Gündelik Hayat. (I. Gürbüz, Çev.). Metis Yayınları.
• Madran, E. & Özgönül, N. (2005). Kültürel ve Doğal Değerlerin Korunması (N. M. Cengizkan, Ed.). TMMOB Mimarlar Odası.
• Mortaş, A. (1944). Hükümet Konakları. Arkitekt Dergisi, 1944 (1944-11-12) (155-156)), 250-253.
• Özcoşar, İ., Karakaş, A., Öztürk, M. & Ziya, P. (Eds.). (2018). Diyarbakır: Âlimler, Ârifler, Edîpler. Ensar Yayınları.
• Öztel, M. (2011). Osmanlı Devleti’nde Sosyoekonomik Yapısıyla Öne Çıkan Vilayet ve Sancakların Kamu Maliyesindeki Yeri ve Önemi (1325-1327/1909- 1912). Maliye Dergisi, (160), 204-227.
• Saint-Laurent, B. (1996). Bir Tiyatro Amatörü: Vefik Paşa ve 19. Yüzyılın Son Çeyreğinde Bursa’nın Yeniden Biçimlenmesi. P. Dumont & F. Georgeon (Eds.), Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri (s.79-98). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Sak, İ. & Çetin, C. (2004) . XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde Menziller ve Fonksiyonları: Akşehir Menzilleri Örneği. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (16), 179-221.
• Sandalcı, M. (Ed.). (2000). Max Fruchtermann Kartpostalları. Koçbank.
• Sayâr, Z. (1936). Devlet İnşaatında Tip - Plân Usulünün Mahzurları. Arkitekt Dergisi, 1936 (1936-09 (69)), 259-260.
• T.C. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (OA) .
• Taner A. (2019). 1881 Tarihli Osmanlı posta Nizamnamesi. A. Bilgin & B. Çağlar (Eds.), Klasikten Moderne Osmanlı Ekonomisi (s. 347-362). Kronik Kitap.
• Tokmak, E. (2012). Prizren’deki 19. Yüzyıl Osmanlı Dönemi Kamu Yapılarının İncelenmesi ve Prizren Eski Posta ve Telgraf Binası İçin Koruma Önerisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi].
• Turgut, T. (2018). Osmanlı İmparatorluğu Posta Tarihi. Alfa Yayınları.
• UNESCO. (1972). Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage. Paris. https://whc.unesco.org/en/conventiontext/
• Ülkütaşır, M. Ş. (1967). İlk Posta Teşkilatımız Nasıl Kuruldu. Hayat Tarih Mecmuası, (3), 70-72.
• Viñas, S. M. (2013). Contemporary theory of conservation. Studies in Conservation, 47 (1), 25-34. doi:https:// doi.org/10.1179/sic.2002.47.Supplement-1.25.
• Yazıcı, N. (1981). Osmanlı Devleti’nde Posta Teşkilâtı “Tanzimat Devri” [Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara).
• Yurtoğlu, N. (2016). Haberleşme Sektörünün Önemli Bir Teşekkülü: Millî Mücadele Döneminden 1960 Yılına Türkiye‘de Posta, Telgraf ve Telefon (PTT) Teşkilatı (1920-1960). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 32 (93), 47-103.