ZONGULDAK/ÇAYCUMA’DA ÇANTI TEKNİĞİNDE İNŞA EDİLMİŞ BİR CAMİ: AKÇAHATİPLER KÖYÜ CAMİ

Yıl 2022, , 55 - 70, 15.12.2022

Arif Mısırlı

https://doi.org/10.22520/tubaked2022.26.003

Öz

Ahşap, Anadolu’nun kuzey kesimlerinde, yüzyıllar boyunca başlıca geleneksel yapı malzemesi olmuş ve farklı türde yapılarda kullanılmıştır. Karadeniz Bölgesi’nde kullanılan ahşap yığma yapım sistemi olarak tanımlanan “çantı tekniği” ile inşa edilmiş camiler; bölgede yoğun olarak görülmekle birlikte, ahşap malzemenin bozulmasına bağlı olarak yok olma tehlikesi altında olan kültür varlıkları arasındadır. Bu çalışma kapsamında çantı yapım tekniği ve Anadolu’da çantı cami geleneği ele alınmakta olup Batı Karadeniz Bölgesi’nde yer alan Çaycuma Akçahatipler Köyü Camisi incelenmiştir. Çalışmanın amacı, çantı cami örneklerinden biri olan Çaycuma Akçahatipler Köyü camisinin mimari analizinin yapılarak hem tarihsel anlamda yakın hem de mimari özellikleri benzer örneklerle karşılaştırılmalı incelenmesiyle döneminin özelliklerini ortaya koymaktır.
Literatür araştırması ve kişilerle görüşme gibi nitel araştırma yöntemlerinin alan çalışması ile desteklendiği bu çalışmada fotoğraf, yerinde ölçüm, çizim ve gözlemlere dayalı bulgular ile Çaycuma Akçahatipler Köyü Camisi’nin mekânsal ve cephe analizi yapılmış; strüktürel özelliklerine değinilmiştir. Yapı mihrap duvarına dik kuzey-güney aksı doğrultusunda gelişen dikdörtgen harimli, revaksız bir planlama göstermektedir. Yapının köşe bağlantıları, genel duruma uygun olarak, kurtboğazı geçme tekniği kullanılarak inşa edilmiştir. Yapı özellikle anıtsal ölçüleri ile dikkat çekerken, Batı Karadeniz Bölgesi’de yer alan ve günümüze kadar korunmuş bir çantı cami örneği sunması bakımından önem taşımaktadır. Bu çalışma yapının görünürlüğünün arttırılması ve koruma altına alınmasını sağlamak açısından öncül bir belgeleme çalışmasıdır. Ayrıca köyde çantı yapım sisteminin yalnız camilerde değil konut mimarisinde kullanıldığı da bilinmektedir. 7000 yıllık ahşap yapım geleneğinin bir ürünü olan “çantı” yapım sisteminin Akçahatipler Köyü’nde farklı işlevlere hizmet eden yapılarda kullanımı ile tarihsel süreklilik açısından da son derece önem arz ettiği belirtilebilir.

Anahtar Kelimeler

Ahşap, çantı tekniği, Çaycuma, ahşap cami, belgeleme

A MOSQUE BUILT WITH THE ÇANTI TECHNIQUE IN ZONGULDAK/ÇAYCUMA: AKÇAHATİPLER VILLAGE MOSQUE

Öz

Wood has been the main traditional building material for centuries in the northern parts of Anatolia and has been used in different types of buildings. Mosques built with the “çantı technique”, which is defined as the wooden masonry construction system used in the Black Sea Region; although it is seen intensely in the region, it is among the cultural assets that are in danger of extinction due to the deterioration of the wooden material. Within the scope of this study, the çantı construction technique and the çantı mosque tradition in Anatolia are discussed, and the Çaycuma Akçahatipler Village Mosque, located in the Western Black Sea Region, has been examined. The study aims to reveal the characteristics of the period by making an architectural analysis of the Çaycuma Akçahatipler Village mosque, which is one of the examples of çantı mosques, and by examining both historically close and architectural features comparatively with similar examples.
In this study, qualitative research methods such as literature research and interviews with individuals were supported by fieldwork. With the findings based on photography, on-site measurements, drawings and observations, spatial and facade analysis of Çaycuma Akçahatipler Village Mosque were made and its structural features were mentioned. The building shows a rectangular plan without a portico, developing in the direction of the north-south axis perpendicular to the mihrab wall. The corner connections of the building were constructed using the “kurtboğazı” technique, by the general situation. While the building draws attention with its monumental dimensions, it is important in terms of presenting an example of a çantı mosque located in the Western Black Sea Region and preserved until today. This study is a preliminary documentation study to increase the visibility of the structure and ensure that it is protected. It is also known that the “çantı” construction system is used not only in mosques but also in residential architecture in the village. It can be stated that the “çantı” construction system, which is a product of the 7000-year-old wooden construction tradition, is also extremely important in terms of historical continuity, with its use in buildings serving different functions in Akçahatipler Village.

Anahtar Kelimeler

Wood, çantı technique, Çaycuma, wooden mosque, documentation

Kaynakça

• AYVERDİ, E. H. 1989. Osmanlı Mimarisinin İlk Devri 630-805 (1230-1402). İstanbul. İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü
• BAYHAN, A. A. 2005. “Ordu/İkizce’den Bir Ahşap Cami: Laleli (Eski) Camii”, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 14, 1-22.
• BAYHAN, A. A. 2009. “Ordu’dan Bazı Tarihi Ahşap (Çantı) Camiler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2 (7), 55-84.
• BAYHAN, A. A. 2014. “Ordu/Perşembe’den İki Ahşap Çantı Cami Örneği”, TÜBA-KED, 12/2014, 99-107.
• BAYHAN, A. A. 2019. “Ordu Yöresinde 2017’de Belirlenen Ahşap Çantı Cami Örnekleri”, Akdeniz Sanat Dergisi, 13, 17-35.
• BAYRAKTAR, M. S. 2005. Samsun ve İlçelerinde Türk Mimari Eserleri, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Doktora Tezi, Erzurum.
• CAN, Y. 2003. “Kastamonu ve Sinop Yöresinde Bulunan Ahşap Camiler”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14 (14-15), 117-134.
• CAN, Y. 2004. Samsun Yöresinde Bulunan Ahşap Camiler, İstanbul, Etüt Yayınları.
• CAN, Y. 2013. “Samsun’da Bulunan İki Önemli Ahşap Eser Gökçeli ve Bekdemir Camileri” Samsun Araştırmaları - Mimari ve Kültürel Miras, Efsane, Dil, Sanat, Edebiyat ve Siyaset. 3. Cilt. Editör: Prof. Dr. Cevdet Yılmaz. Samsun. Samsun Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 23-41.
• DEMİR, N. 2004. “Trabzon ve Yöresinde Ahşap Camiler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 29, 1-17.
• DOLU, Y. B. 2015. “Kocaeli ve Çevresinde Çandı (Ahşap Yığma) Teknikle Yapılmış Camiler”, Uluslararası Gazi Akçakoca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, Kocaeli, Kocaeli Belediyesi Yayını, 1685-1701.
• FURTUNA, Ç., ULUSOY BİNAN, D. 2021. “Samsun-Çarşamba’da Çantı Tekniği’nde İnşa Edilmiş Ahşap Camilerin Korunmalarına Yönelik Belgeleme ve Değerlendirme Yaklaşımı”, TÜBA-KED, 23/2021, 11-36.
• KARPUZ, H. 1989. “Doğu Karadeniz Bölgesinde Bazı Ahşap Camiler”, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2 (2), 37-45.
• KARPUZ, H. 1990. “Trabzon’un Çaykara İlçesi Köylerinde Bulunan Bazı Camiler”, Vakıflar Dergisi, 21 (1990), 281-298.
• KUNIHOLM, P. I. 1992. “A 1503 - Year Chronology For The Bronze And Iran Ages: 1990-1991 Progress Report of The Aegean Dendrochronology Project”, VII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Ankara, 121-130.
• KUNIHOLM, P. I. 2004. “Dendrokronoloji Yöntemiyle Tarihlenmiş Osmanlı Anıtları”, Osmanlı Arkeolojisi, Editörler: Uzi Baram ve Lynda Carroll, çev. Bilgi Altınok. İstanbul. Kitap Yayınevi, 100-141.
• KURAN, A. 2012. “Anadolu’da Ahşap Sütunlu Selçuklu Mimarisi”, Selçuklular’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Mimarlık, Yayına Hazırlayanlar: Çiğdem Kafescioğlu, Lucienne Thys-Şenocak, Timur Kuran, İstanbul, İş Bankası Kültür Yayınları, 35-46.
• NEFES, E. 2009. “Giresun’da Yeni Tesbit Edilen Bir Ahşap Camii; Çaldağ Beldesi Melikli Mahallesi Tahtalı Camii”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 9 (3),187-209.
• NEFES, E. 2010. “Samsun’da Ahşap Bir Osmanlı Eseri, Ayvacık/Tiryakioğlu Camii”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28, 151-174.
• NEFES, E. 2012. “Samsun/Çarşamba’da Çantı Tekniğinde İnşa Edilmiş İki Ahşap Cami; Ustacalı Köyü ve Kocakavak Köyü Cami” Vakıflar Dergisi, 38, 155-164.
• NEFES, E., GÜN, R. 2016. “Çorum/İskilip’te Çantı Tekniğinde İnşa Edilmiş İki Cami: Sanayi Marangozlar ve Tavukçuhoca Camileri”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15 (30), 299-309.
• ÖZGÜNER, O. 1970. Köyde Mimari, Doğu Karadeniz, Ankara. ODTÜ Mimarlık Fakültesi.
• ŞAHİN, M. K. 2004. “Samsun-Çarşamba/Yaycılar–Şeyh Habil Köyü Camii”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4 (2). 15-36.
• T.C. SAMSUN VALİLİĞİ, T.C. SAMSUN İL ÖZEL İDARESİ BAŞKANLIĞI. 2011. ‘Samsun’ Ahşap Camiler, Editör: Şenler Yıldız, Ankara, Sincan Matbaası.
• TUNA. C. 2008. Orta Karadeniz Bölgesi Sahil Kesiminde Geleneksel Mimari, İstanbul. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Anadolu Ajansı,16.06.2013, https://www.aa.com.tr/tr/yasam/civisiz-cami-200-yildir-hizmet-veriyor/238255, Erişim Tarihi: 10.11.2021
• Devrek Gazetesi, 25.09.2021, https://www.devrekgazetesi.com/akcahatipler-koyu-merkez-camisi-caycuma, Erişim Tarihi: 16.11.2021
• Milliyet, 06.01.2020, https://www.milliyet.com.tr/galeri/bu-camide-civi-yok-6116343/4, Erişim Tarihi: 10.11.2021
• Pusula, 06.02.2017, http://www.pusulagazetesi.com.tr/arsiv_73089/200-yillik-civisiz-cami-yillara-meydan-okuyor/, Erişim Tarihi: 10.11.2021
• Sabah, 22.09.2020, https://www.sabah.com.tr/turizm/2020/09/22/200-yillik-civisiz-cami-zamana-meydan-okuyor, Erişim Tarihi: 10.11.2021