ANKARA’DAKİ SİNEMA ve TİYATRO MEKANLARI İÇİN ENVANTER ÇALIŞMASI

Yıl 2023, , 105 - 148, 14.07.2023

Büşra Kul Harmankaya , Neriman Şahin Güçhan

https://doi.org/10.22520/tubaked.1151818

Öz

Tiyatro ve sinemalar, günümüz modern yaşamındaki önemli eğlence ve kültürel etkinlik alanları olarak karşımıza çıkar. Türkiye’de 20. yüzyılda inşa edilmiş birçok tiyatro ve sinema salonu da, yapıldığı dönemin yaşam tarzı ve mimari anlayışını yansıtmakladır. Ancak kentsel dönüşümler ile değişen kültürel ve eğlence alışkanlıklarına bağlı olarak, birçok yapı işlevini kaybetmiş, halkın ilgisinden uzaklaşmış, bakımsızlık ve yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır.
Ankara, 1920’lerden günümüze değin barındırdığı, 200’ün üzerindeki sinema ve tiyatro mekanı ile kentleşme ve kültür politikalarının birlikte okunabildiği önemli bir örnektir. Bir dönem işlevini sürdüren bu mekanlar, kent belleğinde önemli bir yer edinmiştir. Maalesef yapıların bir çoğu bugün yıkılmış veya işlevini değitirmiş olup; yapıların büyük çoğunluğunun varlığı bile uzmanlar tarafından bilinmemektedir.
Farklı disiplinler tarafından oluşturulan kaynaklarda, yapılara ilişkin kısmi olarak çeşitli içerikte bilgiye ulaşmak mümkündür. Ancak yapılarıa ilişkin temel verilerin, sistematik olarak bir araya getirildiği bir çalışma bulunmamaktadır. Bu amaçla, literatürdeki boşluğu doldurmak için, literatür araştırması, saha çalışması ve Ankara Büyükşehir Belediyesi arşivindeki veriler bir araya getirilerek, yapılara ilişkin temel bilgiler bir katalog şeklinde derlenmiştir. Çalışmanın devamında ayrıca envanter ile toplanan veriler üzerinden genel değerlendirmelere yer verilmiş, bu kapsamda bu mekanların ortaya çıkmasını şekillendiren dönemin önemli ekonomik, kültürel ve kenlentleşme politikaları dikkate alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ankara Sinema Mekanları, Ankara Tiyatro Mekanları, Tiyatro ve Sinema Envanteri, Ankara’da sinema ve tiyatro yapılarının tarihi, eğlence- kültür ve performans mekanları

Teşekkür

The authors wish to thank T. Elvan Altan, A. Nuray Bayraktar, A.Güliz Bilgin Altinöz for their valuable guidance and support for this study which is a product of preliminary survey for the ongoing doctoral dissertation studies. The authors also thank Ankara Metropolitan Municipality, Kültür ve Turizm Bakanlığı- Sinema Genel Müdürlüğü, Burçak Evren, Mimarlar Odası Genel Merkez, Aylin Kosavaeri (Emekliblogspot), M.Cihangir Kul, M.Fatih Harmankaya for their cooperation during the study.

AN INVENTORY STUDY FOR THE CINEMA AND THEATRE SPACES in ANKARA

Öz

Theatre and cinema buildings have been significant recreation, entertainment and cultural activities of daily modern life. Many theatre and cinema halls that were constructed in Turkey in 20th century, reflect the life style and the design approaches of the period. With transformation of cities, urban policies, changing cultural and entertainment habits, many of them have lost their function, are away from attention, face maintenance problems and under danger of destruction.
Ankara stands out as an important case, where urbanization and cultural politics can be read together over 200 theatre and cinema spaces through 1920’s till up to present day. These spaces had continued their functions for a period and gained a significant place in the memory of citizens. Unfortunately, many of the buildings are already demolished or changed in function. The vast majority of these structures are not known even by experts.
In sources, it is possible to find partial information in various content about these spaces created by different disciplines. However, there is no study that systematically brings together the data about these buildings. To fill the gap in the literature, this study aims to prepare an inventory including basic knowledge like a catalogue about these theatre and cinema spaces, by combining data from literature research, fieldwork and Ankara Metropolitan Municipality archive. In this study a general assessment is also made by using the data collected in inventory, considering important economic, cultural and urbanization policies that shape the emergence of these spaces.

Anahtar Kelimeler

Ankara Cinema Spaces, Ankara Theatre Spaces, Inventory for cinema and theatre buildings, History of cinema and theatre buildings in Ankara, entertainment - culture and performance spaces

Kaynakça

• Ağaoğlu A., 1961, “Meydan sahnesi”, Ajans Türk Matbaası, Ankara
• Aksel Gürün, B., 2009, “Impact of Shoppıng Centers On The Fragmentatıon Of The Cıty Center”, Doctoral dissertation , Middle East Technical Unıversity the Graduate School of Natural and Applied Sciences, Ankara
• Akgüç, Ö.i 1991, Toplumsal Davranışlarda Gerçeği Arayış , Bağlam Yayınları, İstanbul
• Altaban, Özcan; 1998, “Cumhuriyetin Kent Planlama Politikaları ve Ankara Deneyimi”, in 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık İçinde, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, pp. 41-64
• And, M., 1970, “100 soruda Türk Tiyatrosu Tarihi”, Gerçek Yayinevi, İstanbul
• And, M., 1973, “50 Yılın Türk Tiyatro Tarihi”, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul
• And, M., 2015, “Başlangıcından 1983’e Türk Tiyatro Tarihi”, İletişim, Ankara.
• Ankara Büyükşehir Belediyesi. ,2006, 2023 Başkent Ankara Nazım İmar Planı Plan Açıklama Raporu, Etüdler ve Müdahale Biçimleri. Ankara: Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar ve Şehircilik Dairesi Başkanlığı
• Aydan Sat, N., Gürel Üçer Z. A., Varol, Ç., Yenigül, S. B., “Sürdürülebilir Kentler İçin Çok Merkezli Gelişme:Ankara Metropoliten Kenti İçin Bir Değerlendirme”, Ankara Araştırmaları Dergisi. 2017; 5(1): 98-107
• Aydin o. , Özgür e. M., 2009, “Ankara’nin Kentsel Gelişiminin Uzaktan Algilama Ve Coğrafi Bilgi Sistemleriyle Ölçülmesi”, e-Journal of New World Sciences Academy, cilt.4, sa.4, ss.215-242
• Aydın, S., Emiroğlu, K., Türkoğlu, Ö., & Özsoy, E.D., 2005, “Küçük Asyanın Bin Yüzü: Ankara”, Dost Kitabevi, Ankara.
• Bademli, R., 1994, “Ankara’da Kent Planlama Deneyi ve Ulaşılan Sonuçlar”, Batur,E. (Ed.) Ankara Ankara, pp. 161-169. Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Bakker,G., 2008, Entertainment Industrilialised:The Emergenceof International Film Industry, 1890-1940, Cambridge Studies in Economic History, Cambridge University Press, Newyork.
• Balmumcu, Ş.,“Sergievi”, Arkitekt, Vol. 4, pp. 97-107, İstanbul.
• Bilgin, İ., 1992, “Konut Üretiminin Karşılaştırmalı Analizi”, YTÜ Mimarlık Fakültesi Eğitim ve Kültür Derneği Yayınları, İstanbul, pp.83
• Bozdoğan, S., & Akcan, E., 2012, "Housing in the Metropolis”, Turkey: Modern Architectures in History, London: Reaktion Books
• Bozyiğit, A.,E. , 2000, “Eski Ankara Sinemaları”, Kebikeç,,No: 9/2000, 171-175pp.
• Cengizkan, Ali, 2004, Ankara’nın İlk Planı: 1924-25 Lörcher Planı: Kentsel Mekan Özellikleri, 1932 Jansen Planı’na ve Bugüne Katkıları, Etki ve Kalıntıları. Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı - Arkadaş Yayıncılık
• Demirakın,N.I.,2019, Bülent Arel’in Ankara Yılları (1940-1965): Müzik, Radyo ve Siyaset, Ankara Araştırmaları Dergisi, Cilt: 7 Sayı: 2, sf.323
• Demirtaş A., 2013, “Yok Edilen Tiyatro Yeni Sahne”, Kebikeç Dergisi Vol.35, pp.244-249
• Devlet Tiyatroları Genel Yıllığı,”1992-1993 Tiyatro Sezonu İstatistik Yıllığı”,Ankara,1994
• Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü, 2007, 60.yılında Küçük Tiyatro ve Köşebaşı,pp:31, Kültür ve Turizm Bakanlığı Devlet Tiyatroları, Ankara.
• Evren, B., 2014, “Türk Sinemasının 100 Yılı”, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• Evren, B., & Karadoğan, A., 2002, “Sinemada Son Adam: Makinist Ramazan Çetin (Ankara Sinemaları Tarihi)”, Dünya Kitle İletişim Araştırma Derneği Yayınları, Ankara.
• Felekoğlu, H. M., 2013, “Kamusal Alanın Gelişimi İçinde Sinemanın Yeri; Ankara Örneği”, Doctoral dissertation, Gazi Üniversitesi Fen bilimleri enstitüsü, Ankara.
• Gökmen, E. & Gür, H. ,2017, “Yazlık Açık Hava Sinemaları: Sinema Mekanlarının Sosyal Bir Alan Olarak İşlevleri” . Erciyes İletişim Dergisi , 5 (2) , 2-18 .
• Kamacı, E. 2009, in “Güneybatı Ankara Koridoru Yenikent Bahçeli Evler Yapı Kooperatifi”, Der. Serap Kayasu, Oğuz Işık, Nil Duruöz, Ebru Kamacı, Gecekondu, Dönüşüm, Kent, Mf Yayınları, Ankara, 2009, s.328.
• Katoğlu, M., 2008, “Cumhuriyet Türkiyesi’nde Eğitim, Kültür ve Sanat”. In Akşin, S.,(Ed.), “Çağdaş Türkiye 1908-1980”, Türkiye Tarihi, Vol. 4, Cem Yayınevi, İstanbul.
• Keleş, R. & Duru, B. (2014). Ankara'nın Ülke Kentleşmesindeki Etkilerine Tarihsel Bir Bakış . Mülkiye Dergisi , 32 (261) , 27-44
• Keyder, Ç., 2013, “İstanbul, Küresel ile Yerel Arasında”, Metis Yayıncılık,İstanbul Küçük Tiyatro Front View General View [Photograph] Ankara Council Archieve (Date-Document No:13.12.1988-2192),Ankara
• Kültür ve eğlence yerleri istatistikleri 1970,1973, Ankara : DİE, 1973
• Kültür İstatistikleri -2013, 2014, TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara
• İstatistik Göstergeler 1923-2011, 2012 , TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara
• Malık, H., 1933, “Türkiye’de Sinema ve Tesisleri”, Hakimiyeti Milliye Matbaası, Ankara
• Medin, B. ,2017. “Değişen Sinema Seyir Kültürünü Sözlü, Yazılı Ve Elektronik Kültür Bağlamında Anlamak” . Selçuk İletişim , 10 (1) , 357-386
• Millet Bahçesi, [Photograph] Ankara Photograph, Postcard ve Gravure Collection, (Inventory ID:1198).KOÇ University VEKAM Library and Archieve,Ankara
• Mortaş, A., 1949, “Büyük Sinema”, Arkitekt, Vol. 01-02, pp. 3-13, İstanbul.
• Mortaş, A., 1952, “'Nur Sinema ve Oteli”, Arkitekt, Vol.5-8, pp.103-106, İstanbul.
• Ozgur, E. M. (2009).” Ankara'nin Kentsel Gelişiminin Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleriyle Ölçülmesi “. Nature Sciences , 4 (4) , 215-242
• Özduru, B. , Varol, Ç. (2009) “Kent merkezlerine yeni bir alternatif: Ankara’daki alışveriş merkezlerinin kentsel ve mekansal gelişime etkileri”, Dünya Şehircilik Günü 33. Kolokyumu Bildiriler Kitabı ,Antalya
• Öztürk, S., 2005, “Erken Cumhuriyet Döneminde Sinema, Seyir, Siyaset”, Elips Kitap,Ankara
• Prudon, T.H.M., 2008, Preservation of Modern Architecture, Hoboken, N.J, Wiley
• Resuloğlu, Ç., 2011, “The Tunali Hilmi avenue, 1950s-1980s: the formation of a public place in Ankara”, Doctoral dissertation, Middle East Technical University, Ankara.
• Sav,A., 2018, “Ankara’da Tiyatro:Ankara Sanat Tiyatrosu”. in Ankara Sanat Tiyatrosu 50+1. Yıl Sempozyumu, pp: 35-48, Kadıköy Belediyesi Kültür Yayınları
• Sey, Y., 1998, Türkiye’de Mimarlık ve Yapı Üretimi, (75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık İçinde), s. 25-40, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Tekeli, İ., 1998, Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde Kentsel Gelişme ve Kent Planlaması, (75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık İçinde), pp. 1-24, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Turgut Gültekin,N., 2013, V. Peyzaj Mimarlığı Kongre Kitabı: Dönüşen Peyzaj, Adana, Türkiye, 14 - 17 Kasım 2013, ss.334-347
• Türk Ocağı, [Photograph] Ankara Photograph, Postcard ve Gravure Collection, (Inventory ID: 2080).KOÇ University VEKAM Library and Archieve,Ankara
• Yavuz, Y.,2009, İmparatorluktan Cumhuriyete Mimar Kemalettin 1870-1927,TMMOB Mimarlar Odası ve Vakıflar Genel Müdürlüü,Ankara, p.297
• Yıldırım, S., 2008, “Critical Evaluatıon of “Adjacent Areas” Concept From Urban Growth Perspective In Turkish Urban Planning: The Case Of Ankara”, Master’s Thesis, Middle East Technical University, Ankara.
• Ankara Kalkınma Ajansı, “Ankara'nın Yıllar İtibarıyla Nüfusu”, Retrieved November December 19.03.2022 from https://istatistik.ankaraka.org.tr/cizelge/2019/1
• AST, 2020, Retrieved April 16, 2022 from , https://www.mimesis-dergi.org/2020/12/ankara-sanat-tiyatrosunun-ayak-sesleri/
• Evolution of Modern Theatrical Production, n.d., Retrieved May 18, 2018, from https://www.britannica.com/art/theater-building/The-evolution-of-modern-theatrical-production
• TÜİK, “Sinema ve Tiyatro İstatistikleri, 2016” ,Retrieved December 17, 2021, from https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Sinema-ve-Tiyatro-Istatistikleri-2019-33622
• TÜİK, “Sinema ve Tiyatro İstatistikleri, 2019” ,Retrieved December 17, 2021, from https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Sinema-ve-Tiyatro-Istatistikleri-2019-33622
• State Theatre, n.d., Retrieved April 16, 2022, from http://www.devtiyatro.gov.tr/ programlar-ankara -dt-hakkinda.html
• Şumnu, U., n.d., “Ankara’da Sivil Mimari Bellek, Nejat Tekelioğlu’nun Sinemalı Apartmanları: Talip ve Başkent (Kavaklıdere)”, Retrieved November 20, 2017, from http://sivilmimaribellekankara.com/media/bulten_yazilari/B%C3%BClten_Nejat%20Tekelio%C4%9Flu%E2%80%99nun%20Sinemal%C4%B1%20Apartmanlar%C4%B1%20Talip%20ve%20Ba%C5%9Fkent%20(Kavakl%C4%B1dere).pdf
• “Zevkli,Zevk Sineması 3 Cadde” Retrieved November December 12,.2021 from , https://emekbahceli.blogspot.com/2014/01/zevkli-sinema.html
• “Başkentte Açık Hava Sinemaları” Retrieved March 2022 from https://www.sabah.com.tr/ankara/2021/09/03/baskentte-acik-hava-sinema-gunleri-kaldigi-yerden-devam-ediyor