ZELA’DAN BİR GRUP ROMA DÖNEMİ BRONZ FİGÜRİN

Yıl 2023, , 253 - 276, 14.07.2023

Akın Temür

https://doi.org/10.22520/tubaked.1166717

Öz

Çalışma kapsamında Tokat'ın Zile İlçesi'nde bir hafriyat çalışması sırasında bulunan bronz figürinler ele alınmıştır. İncelediğimiz bu eserler arkeolojik bir kazı ya da yüzey araştırmasından çıkmış değildir. Bununla birlikte bu eserleri asıl önemli kılan farklı tanrı ve tanrıçalar ile hayvanlardan oluşan bu figürinlerin, hepsinin bir arada bulunmuş olmasıdır. Farklı tanrıların bir arada bulunması arkeolojik literatürde çok fazla karşılaşılan bir durum değildir. Zira çoğunlukla mezarlarda ve tekil olarak karşılaşılan bu figürinlerin, her biri farklı tanrısal kişiliğe ve dolayısıyla farklı bir kült ve tapınım alanına işaret etmektedir. Birbirleriyle doğrudan ilişkisi olmayan bu kadar figürinin hepsinin bir arada bulunmuş olması, bu bölgede bir heykel atölyesinin varlığına işaret edebilecek önemli bulgular olabileceği gibi, buranın çok farklı tanrı ve tanrıçaların tapınım gördüğü önemli bir kült merkezi olabileceğini de göstermektedir. Söz konusu eserlerin Anadolu’daki önemli bir Roma kenti olan Zela’dan günümüze ulaşabilmeyi başarmış ender örneklerden olması çalışmayı daha da önemli kılmamaktadır. Zira Bronz eserler üzerinde yapılan çalışmalar oldukça sınırlı sayıdadır. Bunun en büyük nedenlerinden biri, bronz figürinlerin terrakottalar gibi kırıldıktan sonra atılmayıp, sürekli olarak eritilerek farklı şekillerde yeniden kullanılmış olmasıdır. Özellikle Hristiyanlığa geçiş süreci birlikte, pagan çağına ait eserlerin hızla yok edilmeye başlandığı Geç Antik Dönem’den sonra, birçok eserin günümüze kadar ulaşamamış olması, bu çalışmayı daha da önemli kılmaktadır. Bu çalışmayla Tokat Müzesi'nden bulunan bronz eserin incelenmesi, çevre illerdeki Müzelerde bulunan örnekler ile çağdaşlarının benzerleriyle karşılaştırma yoluna gidilerek tarihlenmesi ile kentin kültür tarihine yönelik yapılacak araştırmalara bir nebze de olsa katkıda bulunması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Karadeniz, Tokat Müzesi, Zela, Bronz Adak Figürini

A GROUP OF ROMAN PERIOD BRONZE FIGURES FROM ZELA

Öz

Within the scope of the study, bronze figurines found during an excavation work in Zile District of Tokat were discussed. These artifacts we examined did not come out of an archaeological excavation or survey. However, what makes these works more important is the fact that these figures, consisting of different gods and goddesses and animals, were all found together. The presence of different gods in one place is not a very common situation in the archaeological literature. Because each of these figures, which are mostly encountered in tombs and singularly, points to a different divine personality and therefore a different cult and worship area. The fact that all these figures, which are not directly related to each other, were found together, may be important findings that may indicate the existence of a sculpture workshop in this region, as well as show that this place could be an important cult center where many different gods and goddesses were worshiped. The fact that the works in question are rare examples that have survived from Zela, an important Roman city in Anatolia, makes the study even more important. Because studies on bronze works are very limited. One of the biggest reasons for this is that bronze figurines were not thrown away after being broken like terracotta, but were constantly melted and reused in different ways. The fact that many works have not survived to the present day, especially after the Late Antiquity, when the works belonging to the pagan age began to be destroyed rapidly with the transition to Christianity, makes this study even more important.

Anahtar Kelimeler

Black Sea, Tokat Museum, Zela, Bronze Votive Figures

Kaynakça

• ANDREAE, B., 2001, Skulptur des Hellensimus, München.
• BARR-SHARRAR, B., 1990, “How Important Is Provenance Archaeological and Stylistic Questions in the Attribution of Ancient Bronzes”, Small Bronze Sculpture from the Ancient World (Ed. M. True, J. Podany), Malibu, 209-236.
• BIEBER, M., 1915, Die Antiken Skulpturen und Bronzen des Köngl. Museum Fridericianum in Cassel, Marburg.
• BLÜMEL, M. J., 2020, Merkur, Mars, Minerva und Co. - Zur Frage nach dem Einfluss der römischen Religion im germanischen Barbaricum, Inaugural-Dissertation zur Erlangung der Doktorwürde der Philosophischen Fakultät der Rheinischen Friedrich-Wilhelms-Universität, Bonn.
• BOARDMAN, J., 2001, Yunan Heykeli, Arkaik Dönem (Çev. Y. Ersoy), İstanbul.
• BOARDMAN, J., 2005, Yunan Sanatı (Çev. Y. İlseven), İstanbul.
• BOARDMAN, J., 2005, Yunan Heykeli Klasik Dönem (Çev. G. Ergin), İstanbul.
• BORN, H., 1994, “Analytisch-technische Untersuchungen an der großen Bronzestatuette des Attis im Rheinischen Landesmuseum Trier”, Akten der 10. Internationalen Tagung über antike Bronzen, Stuttgart, 155-159.
• BOSCHUNG, D., 2000, “Figürliche Kleinbronzen aus Xanten. Eine konventionelle Bilderwelt und ihre Quellen” KölnerJb 33, 121-129.
• BOUBE-PICCOT, C., 1975, Les bronzes antiques du Maroc: II. Le mobilier Planches, Rabat.
• BURN, L., 1999, The British Museum Book of Greek and Roman Art, London.
• ÇELİKBAŞ, E., 2020, Tokat Müzesi Bronz Eserleri, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara.
• FACSÁDY, A. R., 1994, “Trèsors de Pannonie du 2e siècles”, Akten der 10. Internationalen Tagung über antike Bronzen, Stuttgart, 141-146.
• FIRAT, M., 2015, “Isparta Müzesi'nden Bir Grup Bronz Heykelcik”, Arkeoloji Dergisi XX, s. 181-194.
• FUCHS, W., 1969, Die Skulptur der Griechen, München.
• GALESTIN, M. C., 1994, “A New Mars from The Netherlands”, Akten der 10. Internationalen Tagung über antike Bronzen, Stuttgart, 155-159.
• GEORGIEV, P., 1994, “Eine Gruppe von niedermösischen Statuetten Beweismaterial für die Existenz eines unbekannten Ateliers: ein stilistisch-ikonographischer Versuch”, Akten der 10. Internationalen Tagung über antike Bronzen, Stuttgart, 167-171.
• GOLDSWORTHY, A., 2000, Roman Warfare, London.
• GRIMM, G., 1969, Die Zeugnisse ägyptischer Religion und Kunstelemente im römischen Deutschland, Études préliminaires aux religions orientales dans l'Empire romain, Vol. 12, Leiden.
• GÜRSOY-NASKALI, E., 2014, Yılan Kitabı, İstanbul.
• HARRIS, J., 1994, A Passion for Antiquities: Ancient Art from the Collection of Barbara and Lawrence Fleischman, Hardcover.
• HÖCKMANN, U., 1984, Antike Bronzen Staatliche Kunstsammlungen Kassel, Kassel.
• HÖLSCHER, T., 1967, Victoria Romana. Archäologische Untersuchungen zur Geschichte und Wesensart der römischen Siegesgöttin von den Anfängen bis zum Ende des 5. Jhs. n. Chr., Mainz.
• ILIEVA, P., 1994, “Antique Zoomorphic Bronze Statuettes from the Collection of the Archaelogical Museum to the Bulgarian Academy of Sciences”, Akten der 10. Internationalen Tagung über antike Bronzen, Stuttgart, 155-159
• KAUFMANN-HEINIMANN, A., 1977, Die Römischen Bronzen der Schweiz, Band. I: Augst und Das Gebiet der Colonia Augusta Raurica, Mainz.
• KAUFMANN- HEINIMANN, A., 1994, Die Römischen Bronzen der Schweiz, Band. V: Neufunde und Nachträge, Mainz.
• KAUFMANN- HEINIMANN, A., 1998, Götter und Lararien aus Augusta Raurica: Herstellung, Fundzusammenhänge und sakrale Funktion figürlicher Bronzen in einer römischen Stadt, Forschungen in Augst Band 26, Augst.
• KAUFMANN- HEINIMANN, A., 2018 “Function and Use of Roman Medium-Sized Statuettes in the Northwestern Provinces”, Artistry in Bronze The Greeks and Their Legacy XIXth International Congress on Ancient Bronzes (Ed. J. M. Daehner, K. Lapatin, A. Spinelli), Los Angeles, 151-158.
• KEPPIE, L., 2005, The Making of The Roman Army. From Republic to Empire, London.
• KOHLERT-NÉMETH, M., 1990, Römische Bronzken II aus NIDA-Heddernheim: Fundsachen aus dem Hausrat. Auswahlkatalog, Frankfurt.
• KIZGUT, İ., 2003, “Silifke Müzesi Bronz Heykelciklerine Yansıyan Kilikya Tanrıları”, OLBA VII (Özel Sayı), 155-188.
• KIZGUT, İ., 2004, Türkiye’nin Seçilmiş Bazı Müzelerinden Hellenistik ve Roma Dönemi Bronz Heykelcikleri, Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Antalya.
• KIZGUT, İ., 2017, “The Relationship Between Bronze Figurines and Cults of Apollo in Asia Minor”, MJH VII/2, 323-335.
• LAFLI, E., 2015/2016, “Roman Bronze Figurines in the Museum of Ödemiş”, Mediterranean Archaeolgy, 28/29, 117-124.
• leibundgut, A., 1976, Die römischen Bronzen der Schweiz, Band. II, Avenches, Mainz.
• LEITNER, H., 1972, Zoologische Terminologie beim Älteren Plinius, Hildesheim, Gerstenberg.
• LIMC, Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae, München.
• LULLIES R., 1956, Griechische Plastik von den Anfängen bis zum Ausgang des Hellenismus, München.
• MARINOVA, L. O., 1975, Statuettes en Bronz edu Musee National Arch, A Sofia (Statuettes de Culte), Sofia.
• MENZEL, H., 1960, Die Römischen Bronzen aus Deutschland, Band I: Speyer, Bonn.
• MENZEL, H., 1964, Römische Bronzen. Bildkataloge Des Kestner-Museums VI, Hannover.
• MENZEL, H., 1969, Römische Bronzen aus Bayern. Römisches Museum Augsburg, Augsburg.
• MENZEL, H., 1986, Die Römischen Bronzen aus Deutschland, Band III: Bonn, Mainz.
• MERTENS, J. R., 1985, Greek Bronzes in the Metropolitan Museum of Art Bulletin, Newyork.
• MICHELI, M. E. 1990, “Il vasellame domestico”, Il bronzo dei romani. Arredo e suppellettile (Ed. L'Erma di Bretschneider), Roma, 103-129.
• OETTEL, A., 1991, Bronzen aus Boscoreale in Berlin, Berlin.
• OGGIANO-BITAR, H., 1984, Bronzes figurés antiques des Bouches-du-Rhône, Supplément à Gallia: 43, Paris.
• ONURKAN, S., 1988, Doğu Trakya Tümülüsleri Maden Eserleri, Ankara.
• PACIFICO, S., 2018, “The Apollo from Salerno: Hellenistic Influence in Southern Italy”, Artistry in Bronze The Greeks and Their Legacy XIXth International Congress on Ancient Bronzes (Ed. J. M. Daehner, K. Lapatin, A. Spinelli), Los Angeles, 57-60.
• PALMENTIERİ, A. 2011, “Testa di Apollo citaredo”, In Dopo lo Tsunami: Salerno Antica (Ed. A. Campanelli), Salerno, 103-111
• PEDLEY, J. G., 2002, Greek Art and Archaeology, London.
• RICHTER, G., 1969, Yunan Sanatı (Çev. B. Madra), İstanbul.
• RICHTER, G.M.A., 1970, The Metropolitan Museum of Art, The Sculpture and Sculptors of the Greeks, London.
• RIDDER, A.D., 1913, Les Bronzes Antiques-Musée du Louvre, Paris. RAMÓN, G.- J. LUİS, 2015,
• “Götterbilder, Religiöse Vorstellungen und Epitheta Deorum”, Römische Götterbilder der mittleren und späten Kaiserzeit (Ed. D. Boschung, A. Schäfer) Paderborn, 109-138.
• ROLLEY, C., 1984, Die Griechischen Bronzen, München.
• ROUSSEL, L., 1979, “Les artisans bronzeziers de Malain-Mediolanum”, Bronzes hellénistiques et romains. Tradition et renouveau. Actes du Ve colloque international sur les bronzes antiques, Lausanne, 8-13 mai 1978, Lausanne, 215-221.
• SABIN, P.-WEES, H. VAN- WHITBY, M., 2008, The Cambridge History of Greek and Roman Warfare. Vol. II: Rome from the late Republic to the late Empire, Cambridge.
• SALT, A., 2010, Neo-spiritüalist Yaklaşımlarla Ezoterik Bilgilerin Işığında Semboller, İstanbul.
• SIMON, E., 1985, Die Götter der Griechen, München.
• SIMON, E., 1990, Die Götter der Römer, München.
• SMITH, R.R.R., 1995, Hellenistic Sculpture, London.
• SOUTHERN, P., 2007, The Roman Army. A Social and Institutional History, Oxford.
• SPINAZZOLA, V., 1928, Le arti decorative in Pompei e nel Museo nazionale di Napoli, Milano.
• SPIVEY, N., 1997, Understanding Greek Sculpture, Ancient Meanings, Modern Readings, London.
• STUPPERICH, R., 1989, “Antiken der Sammlung W.W. XI: Römische Bronzen”, Boreas 12, 231-248.
• STUPPERICH, R., 1990, “Die antiken figürlichen Bronzen im Museum für Kunst und Kulturgeschichte der Stadt Dortmund”, Boreas 13, 189-200.
• STUPPERICH R., 1991, “Frühkaiserzeitliche figürliche Bronzen im nordwestlichen Germanien. Ein Überblick”, (Hrsg. B. Trier), Die römische Okkupation nördlich der Alpen zur Zeit des Augustus, Kolloquium Bergkamen 1989, Vorträge. Bodenaltertümer Westfalens 26, 167-184.
• SWADDLING, J., 1979, “The British Museum Bronze Hoard from Paramyhthia, North Western Greece: Classical Trends Revived in the 2nd and 18th Centuries A.D.”, Bronzes hellénistiques et romains. Tradition et renouveau. Actes du Ve colloque international sur les bronzes antiques, Lausanne, 8-13 mai 1978, Lausanne, 103-106.
• TAŞLIKLIOĞLU, Z., 1954, Tanrı Apollon ve Anadolu ile Münasebeti, İstanbul.
• TISSERAND, N., 2010, “Découverte d’un pied antique en forme de sphinge, à proximité de Chalon-sur-Saône (Saône-et-Loire)”, RAE, 59-2, 657-663 TOYNBEE, J.M.C-Wilkins, A., 1982,
• “The Vindolanda Horse”, Britannia, Vol. 13, 245-251.
• ULANSEY D., 1998, Mithras Gizlerinin Kökeni. Antik Dünyada Kozmoloji ve Din (Çev. H. Ovacık), İstanbul.
• VATTIMO, E.T., 1990, “La Domus: Gli Ambienti E Gli Arredi”, Il bronzo dei romani. Arredo e suppellettile (Ed. L'Erma di Bretschneider), Roma, 51-79.
• VOGT, S., 2004, “Siegesgöttin in Kaisers Diensten. Die Victoria von Fossombrone, Staatliche Museen Kassel”, Monographische Reihe Band 14, Kassel.
• WALDE-PSENNER, E., 1979, “Der bronzene Poseidon auf der Hafenmole von Kenchreai”, Bronzes hellénistiques et romains. Tradition et renouveau. Actes du Ve colloque international sur les bronzes antiques, Lausanne, 8-13 mai 1978, Lausanne, 61-64.
• WILLERS, H., 1907, Neue untersuchungen über die römische bronzeindustrie von Capua und von Niedergermanien, besonders auf die funde aus Deutschland und dem Norden hin, Hannover.
• WITTKOWER, S. 1939, “Eagle and Serpent. A Study in the Migration of Symbols”, Journal of the Warburg Institute, Vol. 2, No. 4, 293-325.
• YÖNDEMLİ, F., 2006, Hayat Ağacı ve Ejder Yılan, İstanbul.
• ZSCHIETZCHMANN, W., 1959, Hellas und Rom, Eine Kulturgeschichte des Altertums in Bildern, Tübingen