ORTA ÇAĞ BİZANS’INDA BİR SİMYA SANATI: ÖRNEKLER IŞIĞINDA SÜBLİMASYONDA KULLANILDIĞI DÜŞÜNÜLEN TAŞINABİLİR BRONZ BİR ISITMA KABI ÜZERİNE ARAŞTIRMA

Yıl 2024, , 147 - 163, 28.06.2024

Berna Yıldırım Ateş

https://doi.org/10.22520/tubaked.1456505

Öz

Bu çalışmanın konusunu, simyanın alanına giren ve süblimasyon işleminde kullanıldığı düşünülen, İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nde yer alan taşınabilir bronz bir ısıtma kabı oluşturmaktadır. Benzer örnekleri ve Endülüs simyası dikkate alınarak M.S. 9-10. yüzyıl aralığına tarihlendirilen ısıtma kabının tanıtımından önce, simyanın etimolojisi ve Orta Çağ simya biliminin genel hatları üzerine durulmuştur. Paralel örneklerinin boya üreten bir atölyeyle ilişkilendirilerek “boya tuzu elde etmeye yarayan” bir kap olarak tanılandırılması bu işlemde kullanılan süblimasyonun tanımını, kullanımını ve işlem sürecinin anlatımını da gerekli kılmıştır. Çalışmanın ana kaynağını oluşturan ısıtma kabının kendi döneminde hangi aparatlar ile birlikte çalıştırılarak kullanıldığı bilgisi, öneri çizimi (restitüsyonu) üzerinden hem yazılı hem de görsel kaynaklar eşliğinde açıklanmaya çalışılmıştır. M.S. 9. ve 10. yüzyıl aralığına (801-1000) tarihlendirilen ısıtma kabı, bu dönemde Anadolu’ya hâkim olan Bizans İmparatorluğu’nun simya külliyatının ve oluşan ticari etkileşim ağının ortaya çıkarılmasında oldukça önem taşır. Anadolu’da Bizans’ın İslam simyası ile olan durumunu ve konumunu belirginleştiren bu etkileşim ağı, süregelen entelektüel temasların olasılığını göz ardı eden kronolojik bir probleme de işaret etmektedir. Tanımlaması ve örneklemi oldukça kısıtlı bir eser grubuna dahil olsa da daha fazla araştırma ile hem Bizans simyasının Anadolu’daki aktif kullanımını hem de süblimasyon işleminin uygulanış biçimini geniş bir perspektifle sorgulamamıza olanak sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Orta çağ, Bizans simyası, süblimasyon, taşınabilir bronz ısıtma kabı, İstanbul Arkeoloji Müzeleri.

Teşekkür

Sonra eklenecektir.

THE ART OF ALCHEMY IN MEDIEVAL BYZANTIUM: RESEARCH ON A PORTABLE BRONZE HEATING DEVICE THOUGHT TO BE USED IN SUBLIMATION IN THE LIGHT OF EXAMPLES

Öz

The subject of this study is a portable bronze heating device located in the Istanbul Archaeological Museums, which falls within the field of alchemy and is thought to be used in the sublimation process. Before the introduction of the heating vessel, which was dated to the 9th-10th century AD, considering similar examples and Andalusian alchemy, the etymology of alchemy and the general outlines of medieval alchemical science are emphasized. The identification of parallel samples as a device "used to obtain dye salt" by associating it with a workshop producing dye made it necessary to define, use and explain the sublimation used in this process. The information about which equipment the heating device, which constitutes the main source of the study, was operated and used in its period, was tried to be explained through a proposal drawing (restitution) with the help of both written and visual sources. The heating device, dated to the 9th and 10th centuries AD (801-1000), is of great importance in revealing the alchemical corpus and the commercial interaction network of the Byzantine Empire, which dominated Anatolia in this period. This interaction network, which clarifies the situation and position of Byzantium with Islamic alchemy in Anatolia, also points to a chronological problem that ignores the possibility of ongoing intellectual contacts. Although it is included in a very limited group of works with a very limited description and sample, further research will allow us to question both the active use of Byzantine alchemy in Anatolia and the application of the sublimation process from a broad perspective.

Anahtar Kelimeler

Medieval, Byzantine alchemy, Sublimation, Portable bronze heating device

Kaynakça

• Acién, A. M., Castillo-Galdeano, F., Martínez-Madrid, R. (1990). Excavación de un barrio artesanal de Bayyana (Pechina, Almería). Archéologie Islamique, 1, 147-168.
• Anawati, G. C. (1996). Arabic alchemy. R. Rashed (Ed.)., Encyclopedia of the History of Arabic Science (s. 853-886) içinde. Routledge.
• Arın, G. (2006). Kimya mühendisliğinde ayırma teknikleri. Önder Matbaacılık.
• Aycan, H. Ş. (2020). Çağdaş kimyanın kökleri. JOTCSC, 5(1), 95-110.
• Aydın, A. K. (2016). Osmalıda simyadan kimyaya geçiş süreci. Dört Öge, (9), 105-114.
• Belgiorno, M. R. (2017). Behind distillation: A research born after the discovery in Cyprus of 2000 BC alembics. US: De Strober Publisher.
• Belgiorno, M. R. (2020). Ancient distillation and experimental archaeology about the Prehistoric apparatuses of Tepe Gawra, EXARC Journal Issue, 2, Erişim Adresi: https://exarc.net/issue-2020-2/ea/ ancient-distillation-and-experimental-archaeology.
• Brown, J. C. (1913). A history of chemistry: From the earliest times till the present day. J.& A. Churchill.
• Burckhardt, T. (1997). Alchemy: Science of the cosmos, science of the soul. KY: Fons Vitae.
• Burke, M. (2014). Advent and psychic birth. Fisher King Press.
• Carlotta, V. (2022). Introducing Greek alchemy to christianity. Inclusion and exclusion of religious elements in Stephanus’s lessons. Arys: Antigüedad: religiones y sociedades, 20, 323-348.
• Kahya, E. (2007). İbn Sina’da kimya. Belleten, LXXI/260, 19-52.
• Karakuş, N. & Hacıismailoğlu, M. İ. (2023). Kimya ilminin öncüsü olarak kabul edilen bir Emevî veliahtı: Hâlid b. Yezîd. Diyanet İlmî Dergi, 59, 1157-1178.
• Karaman, H. (2004). Bir biyografi denemesi: Ebû Bekir er-Râzî. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(6), 101-128.
• Levey, M. (1955a). Evidences of ancient distillation, sublimation and extraction in Mesopotamia. Centaurus, 4(1), 22-33.
• Levey, M. (1955b). Some chemical apparatus in ancient Mesopotamia. Journal of Chemical Education, 32 (4), 180-183.
• Levey, M. (1955c). Dyes and dyeing in ancient Mesopotamia. Journal of Chemical Education, 52, 625-629.
• Linden, S. J. (2003). The alchemy reader: From Hermes Trismegistus to Isaac Newton. Cambridge University Press.
• Lippmann, E. O von (1919). Entstehung und ausbreitung der alchemie; mit einem anhange: zur älteren Geschichte der Metalle; ein Beitrag zur kulturgeschichte, Berlin J. Springer.
• Martin, S. (2006). Alchemy and alchemists. Harpenden, Hertfordshire: Pocket Essentials.
• Martínez-García, M. J. (2016). Alchemists or dyers? The art of dyeing in the Greco-Roman Egypt. M.S. Busana vd. (Ed.), Proceedings of the VIth International Symposium on Textiles and Dyes in the Ancient Mediterranean World (Padova - Este - Altino, Italy 17 – 20 October 2016) (ss. 471- 479) içinde . Zaragoza: Portico libros.
• Mendivil-Uceda, M. A. (2019). Alfajar Assaraqusti: Cerámica Andalusí en el teatro Romano de Zaragoza [Unpublished Tesis Doctoral]. Universidad de Zaragoza.
• Mertens, M. (2006). Graeco-Egyptian alchemy in Byzantium. P. Magdalino & M. Mavroudi (Ed.), The Occult Sciences in Byzantium (s. 205-230) içinde. Geneva: La Pomme d’or S.A.
• Moorhouse, S. (1972). Medieval distilling-apparatus of glass and pottery. Medieval Archaeology 16, 79- 121.
• Nasr, S. H. (1968). Science and civilization in Islam. Harvard University Press.
• Papathanassiou, M. K. (2020). The occult sciences in Byzantium. S. Lazaris (Ed.), A Companion to Byzantine Science (s. 464-496) içinde. Brill.
• Principe, L. M. (2013). The secrets of alchemy. University of Chicago Press.
• Roberts, A. M. (2022). Byzantine engagement with Islamicate alchemy. Isis, 113(3), 559-580.
• Ruska, J. F. (1935). Ubersetzung und Bearbeitung von alRazi’s Buch Geheimnis der Geheimnisse, Quellen und Studien zur Geschichte der Naturwissenschaften und der Medizin IV (3) (s. 1-87 = Tekrar basım s. 153-238) içinde. Springer.
• Sáez Lara, F. (1997). El sublimador andalusí, La alquimia en al-Andalus: técnicas para obtener sustancias colorantes. Pieza del mes, Madrid: Museo Arqueológico Nacional, 2-11.
• Sezgin, F. (1971). Geschichte des arabischen schrifttums. Band IV, Brill.
• Sezgin, F. (2008). İslam’da bilim ve teknik. Cilt IV, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları.
• Şekerci, A. E. (2014). Roger Bacon as an encyclopedist. Milel ve Nihal, 11(2), 103-138.
• Stabel-Hansen, J. Z. (1996). Una nota contributiva a la historia de la tecnología en al- Andalus: ¿ los más antiguos sublimadores conocidos?, Boletín del Museo Arqueológico Natural, Vol. 14, 153-156.
• Szymański, M. (2015). Przyczynek do identyfikacji średniowiecznej aparatury destylacyjnej w Polsce, Acta Universitatis Lodziensis Folia Archaeologica, 30, 208-223.
• Tez, Z. (2017). Kimyanın gizemli arka bahçesi: Simya. Hayy Kitap.
• Tihon, A. (2013). Science in the Byzantine Empire. D. C. Lindberg & M.H. Shank (Ed.), The Cambridge History of Science Vol. 2 (s. 190-206) içinde. Cambridge University Press.
• Tramer, A., Voltz, R., Lahmani, F., Szczepinska-Tramer, J. (2007). What is (was) alchemy?. Acta Physica Polonica A, Vol. 112, 5-18.