ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE KAMUSAL MEKÂNDA MODERNLİĞİN TEMSİLİ: ISPARTA KENTİ ÖRNEĞİ

Yıl 2019, , 145 - 158, 01.03.2019

Ülkü Çelebi Gürkan

https://doi.org/10.22520/tubaked.2019.19.009

Öz

Kentler farklı kültürlerin, sınıfların ve toplumsal grupların bir arada yaşadığı, bir araya gelerek etkileşim içerisinde girdiği ve bu özellikleri ile kamusal bir yaşam biçiminin ortaya çıktığı yerleşmelerdir. Kamusal mekânlar kentsel mekânda toplumsal olayların gerçekleştiği bir zemin olarak kentli ile çevresi arasındaki ilişkiyi şekillendiren fiziksel ve sosyo-kültürel bir olgudur. Farklı fiziksel, sosyal, ekonomik ve kültürel katmanların bir araya gelerek sosyal yaşamın mekânı oluşturduğu kentsel örüntülerin omurgasını oluşturan kamusal mekânlar, tarihsel süreç içerisinde sürekli değişen ve dönüşen mekânlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Cumhuriyet döneminde temelleri atılan modernite projesiyle yeni bir toplum oluşturma hedefini gerçekleştirmede kamusal mekânlar önemli bir rol oynamaktadır. Kamusal mekânlar yeni kurulan ulus devletin vatandaşlarını modern yaşam ve mekânlara ulaştırma isteği karşısında büyük dönüşümlere sahne olmuştur. Bu çalışmanın amacı; Erken Cumhuriyet döneminde 1923-1950 küçük bir Anadolu kenti olan Isparta’da ortaya çıkan modern yaşam kurgusunun ve bu kurgunun var olduğu yeni kamusal mekânların irdelenmesidir. Çalışma kapsamında öncelikle kamusal mekân kavramı ve modernleşme ile geçirdiği değişim incelenmiş, daha sonra Erken Cumhuriyet döneminde kamusal mekân algısı ve ideolojik yaklaşımlara değinilmiştir. Bu süreçte Isparta kentinde ortaya çıkan sosyal yaşama yer verilerek kamusal mekânlar üzerinden dönemsel bir okuma gerçekleştirilmiştir. Çalışmada ulaşılabilen resmi belge, rapor, döneme ait kitap ve dergiler, fotoğraf ve haritalardan yararlanılmıştır. Bunun yanında kentlilerin kamusal mekânların nasıl içselleştirdiğini ve bu mekânlarda nasıl davrandığını anlamak için dönemin gazete yazıları, gezi notları ve sözlü tarih çalışmaları da geçmişe ait durum tespit aracı olarak kullanılmıştır. Çalışmadan elde edilen sonuçlar Isparta kentinde Erken Cumhuriyet Döneminde kurgulanan kamusal mekânların Cumhuriyet modernleşmesinin devlet merkezli, rasyonel, seküler ve kolektif anlayışı ile şekillendiğini ve yaşanan sürecin ülke geneliyle uyumlu çizgide devam ettiğini göstermektedir. Bu bağlamda Erken Cumhuriyet döneminde devlet eliyle yürütülen modernleşme projesinin Isparta kenti kamusal mekânlarında karşılığını bulduğu sonucuna varılabilir.

Anahtar Kelimeler

Kamusal mekân, Cumhuriyet Dönemi, Modernleşme, Modern Yaşam, Isparta.

REPRESENTATION OF MODERNISM IN PUBLIC SPACE IN EARLY REPUBLICAN PERIOD: THE CASE OF ISPARTA

Öz

Cities are the places where different cultures, classes and social groups live together, get into interaction, and where public life style emerges as a consequence. Public spaces is a physical and socio-cultural phenomenon that shape the relationship between the people and their environment as a ground where social events take place in urban space. Public spaces, which form the backbone of urban patterns, the combination of different physical, social, economic and cultural layers to create space of social life, are seen as constantly changing and transforming places today, as they have been in the historical process. Public spaces play an important role in realizing the goal of creating a new society with the modernity project, foundations of which were established during the Republican era. Public spaces have undergone major transformations with the desire to bring the citizens of the newly established nation state to modern life and spaces. The aim of this study is to analyze the modern life emerging in Isparta, a small Anatolian city in the Early Republican period 1923- 1950 , and public spaces that are the reflctions of themodern life. In the scope of the study, first of all, public spaces and their transformation with modernization are examined. As the second step, perception of the public space and ideological approaches in the the Early Republican period are described. A systematic reading of the social life and spaces of the Republican period in Isparta was conducted through public spaces. In this work, official documents, reports, books and magazines, photographs and maps of the period are used. Besides, newspaper articles, travel notes and oral history studies are also used to demonstrate this historical situation. The results of the study show that public spaces of the early Republican period in the Isparta are shaped by state-centered, rational, secular and collective conception of the modernization of the Republic. In this context, it can be concluded that the modernization project carried out by the state during the Early Republican period has found a response in the public spaces in the Isparta.

Anahtar Kelimeler

Public Spaces, Republican Period, Modernization, Modern Life, Isparta

Kaynakça

• AKSU, F. (1935). Evimizin Bir Yılı. Ün Dergisi, 1(10-11-12), 151-154.
• Anonim (1938). Isparta’da 15 Cumhuriyet Yılı. Isparta: Isparta Valiliği Yayını.
• Anonim (1941-1942). Halkevi Çalışmaları. 8(91-96), 1316.
• Anonim (1947). Ün Dergisi, 14(160-162), 2180-2181.
• Anonim (1983). Isparta İl Yıllığı. Isparta: Isparta Valiliği İl Özel İdare Müdürlüğü Yayınları.
• Anonim (2001). Isparta İl Yıllığı. Isparta 1880–1980. Isparta Valiliği İl Özel İdare Müdürlüğü Yayınları, Isparta: Seçil Ofset.
• ARENDT, H. (1994). İnsanlık Durumu (Bahadır Sina Şener, Çeviri). İstanbul: İletişim Yayınları.
• ARITAN, Ö. (2008). Modernleşme ve Cumhuriyetin Kamusal Mekân Modelleri. Mimarlık Dergisi, Sayı:347, 49-56.
• ARITAN, Ö.; SAYAR, Y. (2009). İzmir Sümerbank Basma Sanayi Yerleşkesi ve Dönüşüm Süreçleri. Ege Mimarlık Dergisi, 2009/3(70), 20-25.
• AYDAR, K. (1944). Isparta İmar Planı ve Tatbikatına Dair Düşünceler. Ün Dergisi, 10(118-119-120), 1635-1639.
• BAYRAKTAR, A.N. (2016). Başkent Ankara’da Cumhuriyet Sonrası Yaşanan Büyük Değişim: Modern Yaşam Kurgusu ve Modern Mekânlar. Ankara Araştırmaları Dergisi, Haziran 2016, 4(1), 67-80.
• BCA, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Cumhuriyet Arşivleri Kataloğu, 490.01-4.20.4. nolu arşiv belgesi https://www.devletarsivleri.gov.tr
• BCA, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Cumhuriyet Arşivleri Kataloğu, 90.01.569.2266.1. nolu arşiv belgesi https://www.devletarsivleri.gov.tr
• BERMAN, M. (2004). Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor (Ümit Altuğ ve Bülent Peker, Çeviri). İstanbul: İletişim Yayınları.
• BOZDOĞAN, S. (2002). Modernizm ve Ulusun İnşası-Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Mimari Kültür (Tuncay Birkan, Çeviri) İstanbul: Metis Yayınları.
• CARR, S.; FRANCIS, M.; RIVLIN, L.G.; STONE, A.M. (1992). Public Space. New York: Cambridge University Press.
• ÇAKMAKÇI, G. (2011). Kişisel Görüşme (Görüşme Tarihi:23 Mart 2011)
• DALLIOĞLU, H.T. (1936). Ağa Pınarı. Ün Dergisi, 5(58), 821-822.
• DIRIK, K. (1938). Türk Halıcılığı ve Cihan Halı Tipleri. İstanbul: Alaattin Kıral Basımevi.
• DOĞANER, Y. (2009). Atatürk Döneminde Radyo. Türkler, 18, 377-382.
• ERTEM, E. (1938). Isparta’da Kır Gezintileri. Ün Dergisi, 5(52-53), 742-743.
• ERTEM, E. (1943). Isparta Halkevinin Bir Yıllık Çalışmasına Toplu Bakış. Ün Dergisi, 9(109-110-111), 1531-1535.
• GIDDENS, A. (1994). Modernliğin Sonuçları (Ersin Kuşdil, Çeviri). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• GÖKGÜR, P. (2008). Kentsel Mekânda Kamusal Alanın Yeri. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• HABERMAS, J. (2010). Kamusallığın Yapısal Dönüşümü (Tanıl Bora ve Mithat Sancar, Çeviri). İstanbul: İletişim Yayınları.
• HARVEY, D. (2006). Postmodernliğin Durumu (Sungur Savran, Çeviri). İstanbul: Metis Yayınları.
• Isparta İmar Planı Raporu (1943). Prof Ölsner ile Doçent Yüksek Mimar Kemal Ahmet Aru’nun Hazırladığı Isparta Şehri İmar Planı Raporu, Ün Dergisi, 10(116-117), 1615-1622.
• Isparta Sanayi ve Ticaret Odası İstatistikleri (2000).
• Isparta: Isparta İli Ekonomik Raporları.
• KARADAĞ, N. (1988). 1932-1951 Yılları Arasında Halkevleri Tiyatro Çalışmaları. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 8(8), 135- 177.
• KATIRCIOĞLU, N. (1958). Bütün Isparta. Ankara: Bereket Matbaası.
• KURTULUŞ, H. (2006). Kentsel Dönüşüme Modern Kent Mitinin Çöküşü Çerçevesinden Bakmak. Planlama Dergisi, 2006/2, 7-11.
• KÜÇÜKERMAN, Ö. (1990). Batı Anadolu’daki Türk Halıcılık Geleneği İçinde İzmir Limanı ve Isparta Halı Fabrikası. İstanbul: Sümerbank/ Sümerhalı Yayınları.
• MALANDRA, M.P.; ZANOLI, G. (2016). Paolo Vıettı Vıolı. Cennı Bıografıcı. Archıtettura E Sport: Paolo Vıettı Vıolı. İtalia:Catalogo delle mostre.
• SAYAR, S. (1939). Isparta Halkevi Projesi. Ülkü Dergisi, 13(78), 556-558.
• SENNETT, R. (1999). Gözün Vicdanı: Kentin Tasarımı ve Toplumsal Yaşam (Süha Sertabiboğlu ve Can Kurultay, Çeviri). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• SIMMEL, G. (2006). Modern Kültürde Çatışma (Tanıl Bora ve Nazire Kalaycı, Çeviri). İstanbul: İletişim Yayınları.
• ŞEKER, KADIR (2011). CHP Parti Müfettişlerinin Isparta ve İlçe Halkevi Raporları (1940–1942). Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2011 (24), 37-50.
• ŞENOL, S. (2006). A’dan Z’ye Isparta’nın El Kitabı. Isparta: Göltaş Kültür Dizisi.
• TEKELI, İ. (1995). Bir Modernite Projesi Olarak Türkiye’de Kent Planlaması. Ege Mimarlık Dergisi, 5(16), 51-55.
• TEKELI, İ. (1998). Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde Kentsel Gelişme ve Kent Planlaması. Sey, Y. (Ed.) 75. Yılda Değişen Kent ve Mimarlık içinde 1-24, İstanbul: Tarih Vakfı Yayını.
• TEKELİ, İ. (2001). Modernite Aşılırken Kent Planlaması. Ankara: İmge Kitapevi.
• ÜNAL, K., 1935. Gülcülük. Ün Dergisi, 1(8), 199-121.
• URL-1. www.tuik.gov.tr
• URL-2. https://www.tarihtarih.com