ESKİŞEHİR’DE MODERN HAFIZANIN YEREL İZLERİ

Yıl 2017, , 35 - 66, 01.09.2017

Deniz Özkut

https://doi.org/10.22520/tubaked.2017.16.002

Cited By: 2

Öz

Eskişehir kentinin Cumhuriyet dönemiyle birlikte ortaya çıkan modern dokusunu vurgulayan bu yazı, 18941979 yılları arasında Eskişehir’de üretilmiş modern mimarlık örneklerini, “modern mimarlık mirası” bağlamında ele almaktadır. Geleneksel kentin modern kente evrilmesi sürecinde, kentte beliren sanayi lekeleri itici bir güç oluşturmaktadır. Bünyesindeki sosyal donatı alanları olan sanayi yerleşkeleri, çeperindeki örgütlü yeni konut alanları ile fiziksel ve sosyo-kültürel olarak, organik bir ilişki kurmaktadır. Bu ikilinin yarattığı ortamda, yeni kentin yaşam biçimini ve yeni alışkanlıkları besleyecek sosyal donatı alanları da hızla kentteki yerini almıştır. Bir taraftan, bu ilişki, kentin fizyonomisini belirlerken; diğer taraftan, demiryolunun 1893 tarihinde kente gelmesiyle birlikte başlayan kentin modern tarihi, mimari üslup ve kentsel mekan organizasyonu bakımından üç farklı dönem oluşturmaktadır. Tüm bu süreç boyunca, modern ideoloji ile üretilen tüm yapı ve yerleşkeler ile modern kamusallıklar bünyelerinde barındırdıkları “simge” ve “belge”, “kimlik”, “mimari ve teknik”, “işlevsel ve ekonomik”, “süreklilik”, “anı”, “özgünlük” ve “bütüncül olma” değerleri ile, öne çıkmaktadırlar. Tüm bu metin örüntüsü içinde, sanayileşmenin ve Cumhuriyet modernleşmesinin tüm özelliklerini kente sızdırdığı, kentin kendine ait olan Modern’i üretmeye başladığı ve sonuç olarak bütün modern dönem kenti binalarının, dolayısıyla modern kentsel dokunun korunması gerekli bir modern mimarlık mirası olduğu vurgulanmaya çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Modern mimarlık mirası, koruma, Eskişehir.

THE TRACES OF MODERN MEMORY IN ESKİŞEHİR

Öz

Emphasizing the modern texture of the city of Eskişehir with the Republican era, this article considers the examples of modern architecture produced in Eskişehir between 1894-1979 in the context of “modern architectural heritage”. In the process of evolving the traditional city to the modern city, Industrial zones are creating a driving force. Industrial settlements, enriched with various social facilities, establish an organic relationship with new organized residential areas on their periphery, physically and socio-culturally. Within this new urban context, new public functions took its place in the city in order to feed the new city’s lifestyle and new habits. On the one hand, this relationship was determining the physiognomy of the city; on the other, the modern history of the city, which started with the arrival of the railway in 1893, constitutes three different periods in terms of the architectural style and urban space organization. Throughout this process, all the structures and settlements produced by modern ideology and modern public areas emerge with “symbol” and “documentary”, “identity”, “architectural and technical”, “functional and economic”, “continuity”, “authenticity” and “integrity” values. It is emphasized that in all this textual structure, all the features of industrialization and Republic modernization were penetrated into the city, moreover the city starts to produce its own Modernity and as a result, all modern city-buildings and texture is a necessary modern architectural heritage

Anahtar Kelimeler

Modern architectural heritage, conservation, Eskişehir

Kaynakça

• ACAR, Ş., 2009. Eskişehir: Zaman, Mekan, İnsan. Eskişehir: Eskişehir Ticaret Odası Yayınları.
• GÜLER, A., / KARASÖZEN, R., 2017. “Modern Konutun Orta Sınıfla Buluşması: 1950’lerde Bir Eskişehir Örneği”, Mimarlık 394.
• AKSOYLU, S., 2010. “TCDD - Gar”, Eskişehir Modern Mimarlık Mirası Sergisi. Ed: D.Özkut, F.M.Sümertaş. DoCoMoMo Türkiye Ulusal Çalışma Grubu Poster Sunuşları: Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları VI. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• AKSOYLU, S., 2013. “Türkiye’de Modernleşme Sürecinde Kentleşme ve Kent Planlaması”, editörler: Nuray Özaslan, Rana Karasözen. Mimarlık Tarihi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• ALSAÇ, Ü., 2007. “İkinci Ulusal Mimarlık Dönemi”, 2007. Editörler: R.Holod, A.Evin ve S.Özkan. Modern Türk Mimarlığı. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası. 97-109.
• ALTAN ERGUT, E., 2013. “Yirminci Yüzyıl Modern Mimarlık Mirası Korunmalıdır! DOCOMOMO_Türkiye: 10 Yılın Ardından...”, Mimarlık 371.
• ARITAN, Ö., 2008. “Modernleşme ve Cumhuriyetin Kamusal Mekân Modelleri”, Mimarlık 342. http:// www.mimarlikdergisi.com/index. cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=353&RecID=1822 ; son erişim: 06.04.2017
• BATUR, A., 1994. “Cumhuriyet Dönemi: 1938-50 Savaş Yılları ve II. Milli Mimari Akımı” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi C2: 450.
• BATUR, Afife, 2007. “Modern Olmak: Bir Cumhuriyet Mimarlığı Arayışı”, editörler: Renata Holod, Ahmet Evin ve Süha Özkan. Modern Türk Mimarlığı. Ankara: TMMOB Mim.Odası. 37-53.
• ÇELEN ÖZTÜRK, A., / MEHEMMEDOVA BURNAK, T., 2010. “Şeker Fabrikası”, Eskişehir Modern Mimarlık Mirası Sergisi. Ed: D.Özkut, F.M.Sümertaş. DoCoMoMo Türkiye Ulusal Çalışma Grubu Poster Sunuşları: Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları VI. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• DİNÇER, İ., 2014. “Kentleri Dönüştürürken Korumayı ve Yenilemeyi Birlikte Düşünmek: “Tarihi Kentsel Peyzaj” Kavramının Sunduğu Olanaklar”. ICONARP, Volume 1, Issue 1, pp:22-40. www.iconarp.com
• EFE, A., 2010. “Rayların Altında Kalan Makûs Tarih: Değişen Eskı̇şehı̇r”, M. Arslan (yay.) Cumhuriyet Döneminde Demiryolları Sempozyumu: 117-25. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
• ERTİN, G., 1994. Eskişehir Kentinde Yerleşmenin Evrimi. Eskişehir: Anadolu Ün. Yayınları, No:773. “Eskişehir’de İki Ev”, 1935-10. Arkitekt 58. S.285
• Eskişehir Modern Mimarlık Mirası Sergisi, 2010. Editörler: Deniz Özkut, Firuzan Melike Sümertaş. DoCoMoMo Türkiye Ulusal Çalışma Grubu Poster Sunuşları: Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları VI. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• “Mimari Mirası Koruma Bildirgesi”, 2013. ICOMOS Türkiye, İstanbul. http://www.icomos.org.tr/ Dosyalar/ICOMOSTR_0623153001387886624.pdf
• KARASÖZEN, R., 2013. “1923-50 Döneminde Türkiye’de Mimarlık”, editörler: Nuray Özaslan, Rana Karasözen. Mimarlık Tarihi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi
• KARASÖZEN, R., 2013. “1950 Sonrası Türkiye’de Mimarlık”, editörler: Nuray Özaslan, Rana Karasözen. Mimarlık Tarihi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi
• KOCA, G., / KARASÖZEN, R., 2010. “1945–1960 Dönemi Eskişehir Modern Kent Merkezinin Oluşumunda Öne Çıkan Yapılar” Anadolu Ün. Sosyal Bilimler Dergisi 10/3: 191-211.
• KOCA, G., 2013. “Osmanlı ve Cumhuriyet Döneminde Konut”, editörler: Nuray Özaslan, Rana Karasözen. Mimarlık Tarihi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi
• KOYLU, Z., XX. Yüzyılın Başlarında Eskişehir”, TC Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi. http://www.atam.gov.tr/dergi/sayi-71/xx-yuzyilinbaslarinda-eskisehir ; son erişim: 06.04.2017 Kurtuluş ve Aydınlanma: Arşiv Belgeleriyle Eskişehir, 2009. Anadolu Üniversitesi, Ed. Polat Safi. Ankara: Başak Matbaa.
• MADRAN, E., 2006. “Modern Mimarlık Ürünlerinin Belgelenmesi ve Korunması Süreci için Bazı Notlar”. Mimarlık 332. http://www.mimarlikdergisi.com/index. cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=50&RecID=1207 ; son erişim: 06.04.2017
• MADRAN, E. / NALBANT, K. / ÖZGÖNÜL, N., 2010 “Kılıçoğlu Tuğla ve Kiremit Fabrikaları”, Eskişehir Modern Mimarlık Mirası Sergisi. Ed: D.Özkut, F.M. Sümertaş. DoCoMoMo Türkiye Ulusal Çalışma Grubu Poster Sunuşları: Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları VI, Eskişehir.
• OMAY POLAT, E., / CAN, E., 2008. “Modern Mimarlık Mirası Kavramı: Tanım ve Kapsam”, Megaron 3/2: 177-186.
• OMAY POLAT, E., 2008. “Modern Mimarlık Mirasını Onaylamak: Yasal Süreç ve Tescil Kararlarına Bakış”, Mimarlık 340. http://www.mimarlikdergisi.com/index. cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=290&RecID=1706 ; son erişim: 06.04.2017
• OMAY POLAT, E., 2008. “Türkiye’nin modern mimarlık mirasının korunması: kuram ve yöntem bağlamında bir değerlendirme” (yayımlanmamış doktora tezi: Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı RölöveRestorasyon Programı. İstanbul)
• ÖZASLAN, N., 2013. “Osmanlı Mimarlığında Batılılaşma Süreci”, editörler: Nuray Özaslan, Rana Karasözen. Mimarlık Tarihi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi
• ÖZASLAN, N., 2014 “Eskişehir Modern Mimari Mirasının Araştırılması ve Belgelenmesi”, Proje No. 1110F159, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• ÖZASLAN, N. / GÜLDOĞAN, İ., 2010. “Atatürk Lisesi; Suzan Gürcanlı İlköğretim Okulu; Dumlupınar İlköğretim Okulu; Eskişehir Ticaret Meslek Lisesi; Atatürk Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi; Mehmetçik Lisesi; Atatürk İlköğretim Okulu”, Eskişehir Modern Mimarlık Mirası Sergisi. Ed: D.Özkut, F.M.Sümertaş. DoCoMoMo Türkiye Ulusal Çalışma Grubu Poster Sunuşları: Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları VI, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• ÖZASLAN, N. / KARASÖZEN, R., 2010. “Emek Oteli ve Eski Otogar”, Eskişehir Modern Mimarlık Mirası Sergisi. Ed: D.Özkut, F.M.Sümertaş. DoCoMoMo Türkiye Ulusal Çalışma Grubu Poster Sunuşları: Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları VI, Eskişehir: Anadolu Üni.
• ÖZKUT, D., 2013. “20. YY Mimari Mirası ve Koruma Yaklaşımları”, editörler: Nuray Özaslan, Rana Karasözen. Mimarlık Tarihi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi
• ÖZKUT, D. / ÖZASLAN, N., 2009. “Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayi Tesisleri.” Mimarlık 354. S.68-71.
• SARIÖZ, Perihan, 1997. Bir Zamanlar Eskişehir. İstanbul: Esbank.
• SAYAR, Y., 2004. “Türkiye’de Mimari Proje Yarışmaları 1930-2000: Bir Değerlendirme”, Mimarlık 320.
• SAYAR, Z. / YÜNGÜL, B., 1974. “Köprübaşı İşhanı”, Arkitekt 354. 1974/02: 58-61.
• SÜMERTAŞ, F., M., 2010. “Cumhuriyet Tarihi Müzesi (Turan Numune Mektebi)”, Eskişehir Modern Mimarlık Mirası Sergisi. Ed: D.Özkut, F.M.Sümertaş. DoCoMoMo Türkiye Ulusal Çalışma Grubu Poster Sunuşları: Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları VI, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• ŞENSOY, G. / ÜSTÜN, B., 2016. “Eskişehir Fabrikalar Bölgesi: ‘Çiftkurt Fabrikası İçin Yeni İşlev Önerisi’”, BAUN Fen Bil. Enst. Dergisi, Cilt 18(1): 86-104.
• TANERİ YILMAZ, E., 2009. “Eskişehir Kentinin Gelişiminde Belirleyici Rolü Olan Süreçler Ve Bu Süreçler İçerisinde Beliren Yerleşkeler”, (yayımlanmamış yüksek lisans tezi: Osmangazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, Eskişehir.)
• TEKELİ, İ., 1976. “Eskişehir ve Sanayi”, Son Olay: 244-58. https://www.academia.edu/31131104/Eskişehir_ve_ Sanayi ; son erişim: 06.04.2017
• TUTAL, O., 2010. “Eskişehir Subay Orduevi; Garanti Bankası”, Eskişehir Modern Mimarlık Mirası Sergisi. Ed: D.Özkut, F.M.Sümertaş. DoCoMoMo Türkiye Ulusal Çalışma Grubu Poster Sunuşları: Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları VI, Eskişehir: Anadolu Ün.
• ÜSTÜN, B., 2010. “DDY – Tülomsaş Yerleşkesi Konutları”, Eskişehir Modern Mimarlık Mirası Sergisi. Ed: D.Özkut, F.M.Sümertaş. DoCoMoMo Türkiye Ulusal Çalışma Grubu Poster Sunuşları: Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları VI, Eskişehir: Anadolu Ün.
• ÜSTÜN, B. / AKSOYLU, S., 2010. “Deliklitaş Mahallesi”, Eskişehir Modern Mimarlık Mirası Sergisi. Ed: D.Özkut, F.M.Sümertaş. DoCoMoMo Türkiye Ulusal Çalışma Grubu Poster Sunuşları: Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları VI, Eskişehir: Anadolu Ün.
• YAVUZ, Y. / ÖZKAN, S., 2007. “Osmanlı İmparatorluğunun Son Yılları”, ed: R.Holod, A.Evin ve S.Özkan. Modern Türk Mimarlığı. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası. 53-69.
• YAVUZ, Y. / ÖZKAN, S., 2007. “Ulusal Bir İfade Bulmak: Birinci Ulusal Üslup”, ed: R.Holod, A.Evin ve S.Özkan. Modern Türk Mimarlığı. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası. 37-53.
• YILMAZ, E., 2009. Eskişehir Kentinin Gelişiminde Belirleyici Rolü Olan Süreçler ve Bu Süreçler İçerisinde Beliren Yerleşkeler. (Yayımlanmamış Y.Lisans Tezi). Osmangazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, Eskişehir.
• http://catab.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/38041,2863- sayili-kultur-ve-tabiat-varliklarini-koruma-kanunu-. pdf?0 2863 sayılı Kültür Ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu; son erişim: 12.04.2017.
• http://teftis.kulturturizm.gov.tr/TR,14331/662-nolu-ilkekarari-tescil-kaydi-bulunmayan-tasinmaz-k-.html 662 Sayılı İlke Kararı: Tescil Kaydı Bulunmayan Taşınmaz Kültür Varlığı Özelliğindeki Yapılar Ve Yapı Elemanları; son erişim: 12.04.2017.
• http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ ICOMOSTR_0623153001387886624.pdf ICOMOS Türkiye Mimari Mirası Koruma Bildirgesi “2013”
• http://www.hvtd.org/yeni/?page_id=40 (Havacılık Tıbbi Derneği resmi web sitesi)
• http://www.mimarlikmuzesi.org/Gallery/DisplayPhoto. aspx?ID=4&DetailID=5&ExhibitionID=11 (Mimarlık Müzesi web sitesi)