AKSARAY TARİHİ KENT MERKEZİNİN UNESCO DÜNYA MİRASI GEÇİCİ LİSTESİNE ADAYLIĞI İÇİN BİR DENEME

Yıl 2020, , 141 - 164, 31.12.2020

Özge Parlak Gülşen Dişli

https://doi.org/10.22520/tubaked.2020.22.009

Öz

UNESCO, Dünya Doğal ve Kültürel Mirasının Korunmasına Dair Sözleşmeyi 1972 yılında kabul etmiş,
Türkiye bahse konu Sözleşmeye 1982 yılında taraf olmuştur. Dünya Mirası Alanları, Dünya Miras Komitesi’nce
belirlenmekte, insanlık için üstün evrensel değerlere sahip, özgünlük ve bütünlüklerini koruyan ve belirlenen on
adet kriterden bir veya daha fazlasını karşılayan alanlardan oluşmaktadır. Tarihi, Neolitik Çağ’a kadar uzanan ve
Hititlerden Osmanlıya kadar pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Aksaray ili tarih boyunca konumu gereği
her dönem ticaret yolları üzerinde kalmış, önemli bir merkez olmuştur. Arkeoloji, mimarlık ve şehircilik tarihi
açısından önemli değerlere sahip olan kentte, tarihi kent merkezi, farklı dönemlere ait önemli kültür varlıklarını
bir arada barındırmaktadır. Günümüzde halen mevcut olan önemli kültür varlıkları arasında Zinciriye Medresesi,
Eski Vilayet Konağı, Paşa Hamamı, Azmi Milli Un Fabrikası, Kurşunlu Cami, Ulu Cami, Cıncıklı Mescit, Eğri
Minare ve Valilik Binası yer almaktadır. Bunlardan Zinciriye Medresesi’nin, ender taş işçiliği, portali ve cephe
tasarımı bakımından ve yapıda ünlü düşünürlerin müderrislik yapmış olması göz önünde bulundurularak üstün
evrensel özellikler sergilediği değerlendirilmektedir. Bölgeye sınırı olan Tuz Gölü ise 2013 yılında UNESCO
Dünya Geçici Miras Listesi’ne alınmıştır. Ancak, sahip olduğu üstün evrensel değer potansiyelleri ve özelliklere
rağmen, bunların nasıl korunacağı, geliştirileceği ve izleneceğine dair sistematik çalışmalar, eylem planları
mevcut değildir. Bu nedenle, bu çalışma ile Aksaray ili tarihi kent merkezi ve kültür varlıkları, örneklem alan
olarak seçilmiş, alana dair detaylı eylem planlarının hazırlanması ve UNESCO Dünya Geçici Miras Listesine
alınabilmesi için özgünlük, bütünlük ve üstün evrensel değer kriterlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu sayede,
kentin doku, bağlam ve kültürünün sürdürülebilir korunmasına katkı sağlanabilecektir. Çalışma kapsamında,
alanın mevcut durumu analiz edilmiş, önem ve değerleri araştırılmıştır. Mevcut durum analizleri doğrultusunda,
alanın özgünlük, bütünlük, önem ve değerlerini korumaya ve arttırmaya yönelik ana ilkeler belirlenmiş, vizyon ve
hedefler oluşturulmuştur. Böylece, alanın UNESCO Dünya Geçici Miras Listesi’ne alınarak sahip olduğu üstün
evrensel değer potansiyellerinin tüm insanlığın ortak değerleri olarak tanıtılması ve sürdürülebilir korunması
hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Aksaray, Zinciriye Medresesi, UNESCO

Kaynakça

• ACAR, Y., 2016. “Aksaray İli Güzelyurt İlçesi (Gelveri) Potansiyelinin Ekomüzecilik Kapsaminda Swot Analizi İle Değerlendirilmesi”, Çatalhöyük Uluslararası Turizm ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 1, s. 321-330.
• AYÇİN, F., SALMAN, Ş., YEĞEN, A., ULU KURTARAN, A., KARAKÖY, G. ve OK, Ö., 2010. Aksaray İl Kültür Envanteri (Merkez-Ağaçören- Eskil-Gülağaç-Ortaköy-Sariyahşi). Aksaray Valiliği İl Kültür Ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 328 s., Aksaray. Ocak 10, 2020 tarihinde https://aksaray.ktb.gov.tr/ Eklenti/62585,1-merkez-ve-ilcelerpdf.pdf?0 adresinden alındı.
• AYDOĞAN, T., 2019. Aksaray Efsaneleri. Toplum ve Kültür Araştırmaları Derneği Yayınları, 214 s., Çanakkale.
• CARTER, B. & GRIMWADE, G., 1997. “Balancing Use and Preservation in Cultural Heritage Management”, International Journal of Heritage Studies 3(1), pp. 45-53.
• DOSTOĞLU, N., 2014. “UNESCO Dünya Miras Listesi ve Türkiye”, Mimarlık 379.
• ERDAL, Z., 2014. “Aksaray’da Türk Devri Mimarisi”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, 692 s., Van.
• FEILDEN, B.M., JOKILEHTO, J., 1998. Management Guidelines for World Cultural Heritage Sites, ICCROM - International Centre for the Study of the Preservation and Restoration of Cultural Property Publications, 137 p., Rome.
• GÜREL AĞIR, Ç., 2019. “Tarihsel Çevrenin Sunduğu İmgeyi Okuyarak Kentsel Kimlik Arayişina Bir Yaklaşim: Aksaray Örneği”, KTO Karatay Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 154 s., Konya.
• HACAR, A., 2013. “Arkeolojik Alanların Korunmasında Planlamanın Önemi: Güvercinkayası Alan Yönetim Planı ve İlk Uygulamalar”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 15(3), s. 95-417.
• KARADAL, H., GÜNDOĞDU, G., 2012. “Kültürel Turizmin Kümelenme Potansiyeli: Aksaray Örneği”, KMÜ Sosyal ve Ekonomı̇k Araştırmalar Dergı̇si 14 (22), s. 155-162.
• KAYACAN, N., GORING-MORRIS, N., DURU, G., TAŞKIRAN, Z. F., YÜCEL, B., 2018. “Aksaray Yüzey Araştırması 2016 ve 2017 Yılı Çalışmaları: İlk Yerleşik Topluluklar”, 36. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Cilt 3, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, s.195-206, Çanakkale.
• KAYABAŞI, R. G., AYDOĞAN, T., 2018. “Aksaray Efsanelerinin Tasnifi Üzerine Bir Değerlendirme”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 11(23), s. 159-173.
• KILIÇ-KARATAY, S., 2019. “Aksaray Müzesi’nde Bulunan Dokumalar ve Özellikleri”, Ulakbilge 7(32), s. 105-118.
• KONYALI, İ. H., 1974. Abideleri ve Kitabeleri ile Aksaray Tarihi, Cilt I, 1408 s., Fatih Yayınevi, İstanbul.
• KURAN, A., 1969. “Karamanlı Medreseleri”, Vakıflar Dergisi 8, s. 209- 223.
• KUTLU, İ., 2012. “Aksaray Zinciriye Medresesi”, Dini Araştırmalar Dergisi 15(41), s. 197-216.
• KÜÇÜK, F., 2016. “Aksaray Kültür Evi Örneği ve Barındırdığı Etnografik Ürünler”, II. Uluslararası Ağrı Sosyal Bilimler Kongresi, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Bildiri Kitabı, s. 1-16, Ağrı.
• ORAL, M. Z., 2014. “Aksaray’ın Tarihi Önemi ve Vakıfları”, Mütefekkir 2, s. 221-248.
• ORUÇ, A.T., ÖZGÜL, N. ve YAŞAR, Ö., 2016. “Aksaray Lisesinin Tarihsel İncelenmesi”, I. Uluslararası Aksaray Sempozyumu (Kültür, Tarih, Din, Medeniyet), Aksaray Üniversitesi, s. 43-52, Aksaray.
• ÖZ, M., 1993. “Cemâleddin Aksarâyî”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 7, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.308-309, İstanbul.
• POLAT, Ö., 2011. “Karamanoğulları Devrinde Aksaray Şehri”, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 97 s., Niğde.
• RODERS, A. P., 2011. “Editorial: Bridging Cultural Heritage And Sustainable Development”, Journal of Cultural Heritage Management and Sustainable Development 1(1), pp. 5-14
• ŞAHİN, S. Z., 2015. “Ankara Kentinin UNESCO Dünya Miras Alanı Adaylığı için Bir Öneri ve Eylem Planı”, Ankara Araştırmaları Dergisi 1(1), s. 36-50.
• ŞAHİN GÜÇHAN, N. (ed)., 2017. Kommagene Nemrut Yönetim Planı 2017, 568 s., Kültür ve Turzim Bakanlığı, Ankara.
• ŞAKAR-SOLMAZ, F., 2018. “Anadolu’da Bir Endüstri Mirası: Aksaray Azmi Milli Un Fabrikası”, III. Uluslararası Akdeniz Sanat Sempozyumu Kültürel Mirasın Korunması ve Yaşatılması, Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, s.138-145, Antalya.
• TAYLOR, K., 2004. “Cultural heritage management: a possible role for charters and principles in Asia”, International Journal of Heritage Studies 10(5), pp. 417-433.
• TEMEL, E., KÜÇÜKDAĞ, Y., 2018. “Hurufât Defterleri’ne Göre Aksaray Kenti Medreseleri ve Darülkurraları”, Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi 1, s. 48-82.
• TEMEL, E., 2008. “Hurufât Defterleri’ne Göre Aksaray Kenti Klasik Eğitim Kurumları (XVIII.-XIX. YüzyIllar Arası)”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 87 s., Konya.
• TUNCER, M., 2017. “Sürdürülebilir Turizm İmkânlarinin Değerlendirilmesine Yönelik Aksaray İlinde Bir Araştirma”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 51, s. 126-138.
• ULUSAN, E., YILDIRIM, A. E., 2016. “Temsili, Dengeli ve Güvenilir Bir Liste İçin: Türkiye’nin Dünya Mirası Adaylıklarının Gözden Geçirilmesi”, İdealkent 19(7), s. 44426-473.
• ULUSAN, E., 2016. “Türkiye’de Kültürel Miras Alanlarında Yönetim Planlaması Deneyimi”, İdealkent 19(7), s. 372-401.
• WIJESURIYA, G., THOMPSON, J. ve YOUNG, C., 2013. Managing Cultural World Heritage, UNESCO-United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization Publications, 152 p., Paris.
• YILMAZ, A., TUNCER, M. ve ZORLU, K., 2016. “Yavaş Şehir (Sürdürülebilir Yerel Kalkınma) Potansiyelinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma: Güzelyurt, Aksaray”, Studies of the Ottoman Domain 6(10), s.1-19.
• URL-1. Ocak 08, 2020 tarihinde https://aksaray.ktb.gov. tr/TR-170590/tasinmaz-kultur-varliklari.html adresinden alındı.
• URL- 2. Ocak 12, 2020 tarihinde https://whc.unesco.org/ archive/convention-en.pdf adresinden alındı.
• URL- 3. Mayıs 11, 2020 tarihinde https://whc.unesco. org/en/faq/19 adresinden alınmıştır.
• URL-4. Mayıs 11, 2020 tarihinde https://whc.unesco. org/en/guidelines/ adresinden alınmıştır.
• URL-5. Mayıs 11, 2020 tarihinde https://whc.unesco.org/ en/preparing-world-heritage-nominations/ adresinden alınmıştır.
• URL-6. Mayıs 11, 2020 tarihinde https://www. theguardian.com/cities/2017/aug/30/unescocide-world- heritage-status-hurt-help-tourism adresinden alınmıştır.
• URL-7. Mayıs 11, 2020 tarihinde h t t p : / / w w w . k u l t u r v a r l i k l a r i . g o v . t r / yazdir?94DFE222CC5E058A9391FE068106C0ED adresinden alınmıştır.
• URL-8. Ocak 10, 2020 tarihinde http://www. alanbaskanligi.gov.tr/evrak/document-57-11.pdf adresinden alındı.
• URL-9. Aralık 19, 2019 tarihinde https://www. resmigazete.gov.tr/eskiler/2004/07/20040727.htm#1 adresinden alındı.
• URL-10. Aralık 19, 2019 tarihinde https://www. mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.9637& MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=Alan%20 Y%C3%B6netimi adresinden alındı.
• URL-11. Aralık 18, 2019 tarihinde https://www.aksaray. bel.tr/cografi-ozellikleri-121 adresinden alındı.
• URL-12. Ocak 11, 2020 tarihinde https://deprem.afad. gov.tr/deprem-tehlike-haritasi adresinden alındı.
• URL-13. Aralık 18, 2019 tarihinde https://earth.google. com/web adresinden alındı.
• YILMAZ, A., TUNCER, M. ve ZORLU, K., 2016. “Yavaş Şehir (Sürdürülebilir Yerel Kalkınma) Potansiyelinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma: Güzelyurt, Aksaray”, Studies of the Ottoman Domain 6(10), s.1-19.
• URL-1. Ocak 08, 2020 tarihinde https://aksaray.ktb.gov. tr/TR-170590/tasinmaz-kultur-varliklari.html adresinden alındı.
• URL- 2. Ocak 12, 2020 tarihinde https://whc.unesco.org/ archive/convention-en.pdf adresinden alındı.
• URL- 3. Mayıs 11, 2020 tarihinde https://whc.unesco. org/en/faq/19 adresinden alınmıştır.
• URL-4. Mayıs 11, 2020 tarihinde https://whc.unesco. org/en/guidelines/ adresinden alınmıştır.
• URL-5. Mayıs 11, 2020 tarihinde https://whc.unesco.org/ en/preparing-world-heritage-nominations/ adresinden alınmıştır.
• URL-6. Mayıs 11, 2020 tarihinde https://www. theguardian.com/cities/2017/aug/30/unescocide-world- heritage-status-hurt-help-tourism adresinden alınmıştır.
• URL-7. Mayıs 11, 2020 tarihinde h t t p : / / w w w . k u l t u r v a r l i k l a r i . g o v . t r / yazdir?94DFE222CC5E058A9391FE068106C0ED adresinden alınmıştır.
• URL-8. Ocak 10, 2020 tarihinde http://www. alanbaskanligi.gov.tr/evrak/document-57-11.pdf adresinden alındı.
• URL-9. Aralık 19, 2019 tarihinde https://www. resmigazete.gov.tr/eskiler/2004/07/20040727.htm#1 adresinden alındı.
• URL-10. Aralık 19, 2019 tarihinde https://www. mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.9637& MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=Alan%20 Y%C3%B6netimi adresinden alındı.
• URL-11. Aralık 18, 2019 tarihinde https://www.aksaray. bel.tr/cografi-ozellikleri-121 adresinden alındı.
• URL-12. Ocak 11, 2020 tarihinde https://deprem.afad. gov.tr/deprem-tehlike-haritasi adresinden alındı.
• URL-13. Aralık 18, 2019 tarihinde https://earth.google. com/web adresinden alındı.
• URL-29: Mayıs 11, 2020 tarihinde https://whc.unesco. org/en/tentativelists/5731/ adresinden alınmıştır.
• URL-30: Mayıs 11, 2020 tarihinde https://whc.unesco. org/en/tentativelists/1405/ adresinden alınmıştır.
• URL-31: Mayıs 11, 2020 tarihinde https://whc.unesco. org/en/tentativelists/5733/ adresinden alınmıştır.
• URL-32: Mayıs 11, 2020 tarihinde https://whc.unesco. org/en/tentativelists/6344/ adresinden alınmıştır.
• URL-33: Mayıs 11, 2020 tarihinde https://webdosya. csb.gov.tr/db/ced/editordosya/Aksaray_icdr2012.pdf adresinden alınmıştır.
• URL-34: Mayıs 11, 2020 tarihinde http://www. korumakurullari.gov.tr/Eklenti/44389,aksaray-ili- merkez-ilcedeki-ticari-sitin-kentsel-site-c-.pdf?0 adresinden alınmıştır.
• URL-35: Mayıs 11, 2020 tarihinde http://www. tarihikentlerbirligi.org/doc/TKB2009.pdf adresinden alınmıştır.