Diyarbakır Arkeoloji Müzesindeki Bir Grup Altın Takının Arkeometrik Karekterizasyonu

Yıl 2021, , 93 - 104, 31.12.2021

Ebru Gündem , Mahmut Aydın

https://doi.org/10.22520/tubaked2021.24.005

Öz

Takılar, geçmişten günümüze insanların farklı amaçlar doğrultusunda kullandıkları ve farklı anlamlar yükledikleri maddi kalıntılardır. Takılar yapıldıkları dönemlerdeki insanların inançlarını, kültürlerini, sosyal ilişkilerini ve hatta kullanmış oldukları teknolojilerin tanımlanabilmesini sağlamaktadır. Erken dönemlerde doğadaki hazır malzemeleri kullanarak yapılan takılar madenlerin keşfi ve teknolojinin ilerlemesi ile yerini değerli madenlere, taşlara ve alternatif malzemelere bırakmıştır. Bu değişimi görebilmek amacı ile Diyarbakır Arkeoloji Müzesi‘ne satın alma ve müsadere yolu ile kazandırılmış olan altın takı ve takı parçaları incelenmiştir. Eserler sistemli kazılar sonucu bulunmadığı ve bulundukları konteksin belli olmaması nedeniyle tarihlendirilememiştir. Bunların yanı sıra arkeometrik olarak da altın eserlerin tarihlendirilmesine dair bir yöntem bulunmaması nedeniyle çalışma kapsamındaki takıların tarihlendirilmesinde ulusal ve uluslararası takı katalogları, takılar üzerine yazılmış makale ve tezler incelenmiştir. Bu incelemeler sonrası takıların olası tarihlerinin belirlenmesi görsel karşılaştırmalar sonrası yapılmıştır. Altın takı ve takı parçalarının görsel tanımlamaları yapıldıktan sonra P-EDXRF (portatif Enerji Dağılımlı X-Işınları Floresans) Spektrometresi ile kimyasal kompozisyonları tespit edilmiştir. Böylelikle takılar içerisindeki altın oranının dönemsel olarak nasıl değişim gösterdiği anlaşılmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada 17 adet altın eser tanıtılıp analiz sonuçları yorumlanmıştır. Analizler sonucu genel kimyasal kompozisyona bakıldığında eserlerde altın+gümüş ve altın+gümüş+bakır içeriği tespit edilmiştir. Bu alaşımların içerikleri dönemsel olarak da karşılaştırılınca Roma Dönemi öncesi takılarda altın içeriğinin Roma Dönemi takılarına oranla daha düşük olduğu ve eserlerin çoğunluğunun elektrum olduğu tespit edilmiştir. Antik dönem altın üretim teknolojisinin altın elementi ve altın oranın düşürüldüğü alaşımlarda ise gümüş ile birlikte kullanılarak eser üretildiği anlaşılmıştır. Bu geleneğin altın üretiminin başladığı M.Ö. 2800’den ve altın ve gümüşün ayrıştırılmasının öğrenildiği Lidya Dönemi M.Ö. 7.yy ve sonrası eserlerle genel olarak örtüştüğü anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Altın, Arkeometri, Bakır, Diyarbakır Müzesi, Metal, P-EDXRF, Takı

ARCHAEOMETRIC CHARACTERIZATION OF A GROUP OF GOLD JEWELRY FROM THE DIYARBAKIR ARCHAEOLOGICAL MUSEUM

Öz

Jewelry is a material relic that people have used for various purposes and assigned various meanings to from the past to the present. Jewelry allows us to identify people's beliefs, cultures, social relationships, and even the technologies they used during the time they were made. With the discovery of mines and the advancement of technology, jewelry made from ready-made materials found in nature in the early periods has been replaced by precious metals, stones, and alternative materials. Gold jewelry and jewelry pieces acquired through purchase and confiscation have been examined at the Diyarbakir Archaeological Museum to observe this change. The artifacts cannot be dated because they have not been discovered through systematic excavations and the context in which they had been discovered is unidentified. Furthermore, because there is no method for archaeometrically dating gold artifacts, national and international jewelry catalogues, articles, and theses written on jewelry have been studied in the dating of jewelry covered by the study. Following these reviews, visual comparisons have been used to determine the possible dates of the jewelry. The chemical composition of the gold jewelry and jewelry pieces has been determined using the Portable Energy Dispersive X-ray Fluorescence spectrometer (P-EDXRF) after visual descriptions of the gold jewelry and jewelry pieces have been made. It has been attempted here to comprehend how the gold ratio in jewelry changes on periodically basis in this study, 17 gold artifacts have been introduced, and the analysis results have been interpreted. When the overall chemical composition of the artifacts has been examined, gold + silver and gold + silver + copper content has been determined as a result of the analysis. The gold content in pre-Roman jewelry has been lower than in Roman jewelry, and the majority of the artifacts have been electrum, according to periodic comparisons of the contents of these alloys. It was acknowledged that in ancient gold production technology that artifacts have been produced by using the element of gold and alloys in which the ratio of gold was reduced together with silver. This tradition is found to be coincided with the artifacts after 2800 BC, when gold production began, and the Lydian Period (7th century BC and later), when the separation of gold and silver has been discovered.

Anahtar Kelimeler

Archaeometry, Diyarbakır Museum, Copper, Gold, Jewelry, Metal, P-EDXRF, Silver

Kaynakça

• Referans1 Başak, O., 2005. “Taş Çağı’ndan Tunç Çağı’na Anadolu’da Maden Sanatın Gelişimi ve Kullanımı”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 15: 15-33.
• Referans2 Baird, D., Mustafaoğlu ve G.,Fairbairn, A., 2016. “2015 Yılı Boncuklu Höyük Kazısı Tarımın Yayılımı ve Çatalhöyük’ün Öncüleri”, 38.Kazı Sonuçları Toplantısı Cilt 1, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı- Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Edirne, 87-96.
• Referans3 Birgül, O., 1981. “Önsöz”, Tübitak Arkeometri Ünitesi Bilimsel Toplantı Bildirileri II, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları 2.
• Referans4 Bingöl, F.R.Işık., 1999. Anadolu Medeniyetleri Müzesi Antik Takılar, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü.
• Referans5 Buccolieri, A., Castellano A., Degl’lnnocenti E., Cesareo R., Casciaro R. ve Buccolieri G., 2017. “Edxrf Analysis of Gold Jewelery From The Archaeological Museum of Taranto, İtaly”, X-Ray Spectrom, 46: 421-426.
• Referans6 Erginsoy, Ü., 1978. “İslam Maden Sanatının Gelişmesi”, Kültür Bakanlığı Yayınları: 265 Türk Sanat Eserleri Dizisi:4, İstanbul.
• Referans7 Güleç, E., Özer, İ., Sağır, M., Yıldırım, A.A., Baykara, İ. ve Şahin, S., 2014. “2013 Yılı Üçağızlı Mağarası Kazısı” , 36. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 2, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Gaziantep: 313-324.
• Referans8 Gündem, E., 2020. Diyarbakır Arkeoloji Müzesinde Bulunan Altın Takıların Arkeometrik Karekterizasyonu, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ) Batman Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Arkeometri Anabilim Dalı, Batman
• Referans9 Kuyumculuk Teknolojisi, 2011. Alaşım Metal Oranları, T.C. Milli Eğitim Bakanlığı-Ankara
• Referans10 Köroğlu, G., 2004. Anadolu Uygarlıklarında Takı, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları-Popüler Dizi:18.
• Referans11 Melcher, M., Schreiner, M., Bühler, B., Pülz, A. M. ve Muss, U., 2009. “Investigation of Ancient Gold Objects From Artemision at Ephesus Using Porteble µ-XRF”, ArcheoSciences, 33: 169-175.
• Referans12 Oygür, V., 1990. “Altın Madenciliğinin Yeniden Doğuşu”, Jeoloji Mühendisliği Dergisi, Kasım 37: 17-22.
• Referans13 Özdoğan, M., 2012. “Keban Projesinden Arkeometri Ünitesi’ne Türk Arkeolojisinde Çağdaşlaşma Süreci”, (Ed.) Ali Akın Akyol ve Özdemir, Kameray, Türkiye’de Arkeometrinin Ulu Çınarları, Homer Kitapevi İstanbul: 43-49.
• Referans14 Özbal, H., 2013. “Başlangıcından Demir Çağı Sonuna Kadar Anadolu Madencilerinin ve Metalürji Ustalarının Teknolojik Başarılarının Kısa Bir Değerlendirmesi”, (Ed.): Pelin Ayter, Şahinde Demirci ve Ay Melek Özer, ODTÜ Arkeometri Çalıştayı: Türkiye Arkeolojisinde Metal: Arkeolojik ve Arkeometrik Çalışmalar III., TÜBİTAK Yayınları, Ankara: 29-38.
• Referans15 Potts, P. J. ve West, M. 2008. Portable X-Ray Fluorescence Spectrometry- Capabilities for In Situ Analysis, The Royal Society of Chemistry, Cambridge-UK.
• Referans16 Ramage, A. 1970. “Pactolus North”, Bullettin of the American School of Oriental Research 199: 16-22
• Referans17 Ramage, A. ve Craddock P., 2000. Archaeological Exploration Of Sardis - King Croesus’ Gold, (Ed.) Ramage A. ve K. Kiefer, London: British Museum Press.
• Referans18 Zaimoğlu, Ö. ve Kaplanoğlu M., 2012. “Takılarda Oltu Zümrütü”, Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 1: 1101-1116.
• Referans19 Yalçın, Ü.,2003. “Anadolu Madenciliği”, Arkeo Atlas Dergisi, 2: 106-113.
• AYDIN, M., The Portable XRF-Databank of Metal Finds after Various Archaeological Sites and Periods in Anatolia. Unpublished Databank.