KUZEYBATI ANADOLU (AVUNYA) HALI VE EL DOKUMALARI

Yıl 2003, Sayı: 1, 152 - 166, 01.03.2003

Aydın Uğurlu , Eşref Bülent Servet Senem Uğurlu

Öz

Yurtdışında, Anadolu halı ve el dokumaları konusunda yapılmış olan yayınlarda, Kuzeybatı Anadolu kastedilerek, Avunya (Agonya, Agunya) bölgesinde, bugün yörede dokunan halılardan motif ve kompozisyonları ile farklı, günümüzde uygulaması olmayan bir hali grubundan bahsedilmektedir.
Bu yayınlarda yapılan çelişkili ve farklı isimlendirmeler nedeniyle konumu netleşmemiş olan, yörenin coğrafi sınırları ve dokumaları hakkında yaptığımız ön araştırmalarda yöre halkının, "Avunya" olarak tanımladığı bölge, genel olarak İda/ Kazdağı'nın kuzeydoğu eteklerinde, il merkezi Çanakkale'nin Anadolu'daki; Lapseki, Çan, Biga, Bayramiç, Ezine ve Yenice ilçelerinin çevrelediği alan içinde olduğu saptanmıştır.
Bu bağlamda Yenice'nin güneyinde Kalkım yerleşim bölgesinde "Agonya Kapısı" olarak bilinen, Kayatepe Köprüsü ile Yenice'de Kalkım, Hamdibey, Pazarköy üçgeni içinde "Agonya Ovası" ve aynı ilçenin Hıdırlar köyünde eski adı "Agonya" olan sıcak su kaynağı (Hıdırlar Kaplıcası) bulunması çalışmalarımızı bu yöne çekmiştir.
Yöredeki toplumsal doku, İlkçağ’dan son yıllara dek, farklı grupların oluşturduğu hareketlilik içinde kültürel bütünlüğünü oluşturmuştur. Yörenin kültürel bütünlüğünün oluşmasında bilinen; askeri, stratejik, tarihi bağlamdaki savaşlar ile Troia, Assos, Kyzikos gibi antik kentler uzantısındaki arkeolojik unsurlar yanında pek bahsedilemeyen, çok renkli sosyokültürel etnografik değerler, toplum içinde özelliklerini günümüze kadar korumuşlardır.
Yörede kökleri belirsiz zamanlara uzanan yerleşim merkezlerinin olması, etnografik zenginliğin birikimini sağlamış. Ayrıca Doğu-Batı arasında alternatif geçiş yolu üzerinde bulunması nedeniyle de yöredeki etnografik zenginlik çeşitlenerek artmıştır. Bu bağlamda yöreye geleneksel el dokumacılığı ile gelen Yörük ve Türkmenler, karşılıklı kültürel etkileşim sonucunda Avunya hali çeşidinin oluşmasını sağlamışlardır.
Yöre halkının geleneksel dokuma alışkanlığı, tarihsel süreçte, yeni yerleşim ve yaşam tarzları doğrultusunda gelişerek, bu konuda yeni merkezlerin önem kazanmalarına neden olmuştur. Bu nedenle Avunya özelliğindeki dokumalar ise zamanla kaybolmuştur.
Günümüzde yöredeki geleneksel el dokumacılığı ve hali üretimi, çeşitli proje, kooperatif, vakıf ve özel girişimler boyutunda başarılı şekilde yapılmaktadır. Ancak Avunya halı tipleri unutulmuş, dokumalarından hiç bahsedilmediği için kaybolmaya yüz tutmuştur.
Konu ile ilgili çalışma ekibi içinde bilgi derleme ve alan araştırmaları sonucunda elde edilecek bilgiler, projenin araştırma ekibi tarafından, TÜBA-TÜKSEK atölye çalışmalarındaki öneriler doğrultusunda değerlendirilerek erişilebilen Avunya hali ve diğer el dokumalarının envanteri çıkarılarak arşivlenecektir.
Yabancı yayınlarda bahsedilen; kendine özgü motif ve kompozisyonları ile Avunya hali grubu örnekleri, yöredeki projemiz çerçevesinde yeniden üretilecek tarzda belgelenerek kaybolmaları önlenecektir. Böylece yörede halen yapılmakta olan halı ve el dokumacılığı üretimi de Avunya hali tipleri ile zenginleşecektir. Aynı zamanda az sayıdaki yabancı yayında, çelişkili ve kısaca değinilen, yöredeki Avunya halı dokumacılığı tekrar literatüre kazandırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

avunya, halı, kaz dağı, geleneksel dokuma

NORTHWEST ANATOLIA (AVUNYA) CARPET AND HANDWOVEN FABRICS

Öz

In the publications issued abroad about the Anatolian carpets and hand-woven textiles, mention is made of a carpet group, which is obsolete today, and differs from the current local carpets with its motives and compositions in Avunya (Avonya, Agunya) zone, which is intended to mean North Western Anatolia.
In the preliminary studies we conducted about the geographic limits and textiles of the region, which has no definite position due to the contradictory and varying naming in such publications, it has been established that the zone called "Avunya" by the local people lies on the north-eastern feet of Ida Mountain-Kazdağı, within the area enclosed by the counties Lapseki, Çan, Biga, Bayramiç, Ezme, and Yenice, of the province capital Çanakkale.
The zone is of the geographic characteristic of the regions of Marmara and Mediterranean, and constitutes a safe upland of the roads connecting the Aegean region and Anatolia to Thrace.
The social texture in the zone has been constituting the cultural integrity within the vivacity created by different groups, from antiquity to the recent past. Besides the known wars in military, strategic, and historical contexts, as weli as the archaeological elements as an extension of the antique cities such as Troy, Assos, and Kizikos, the multicolour, sociocultural ethnographic values have maintained their properties in the society so far, in formation of the cultural integrity of the zone.
The fact that the zone contains centres of settlement with origins dating back to unknown period has contributed to the accumulation of the ethnographic riches. Additionaliy, its position as an alternative passageway between the East end the West has further enhanced such ethnographic riches. The Nomads (Yoruks) and Turkmen who had migrated with their handicraft textile into the zone in such context, gave rise, as a result of a cultural interaction, to the creation of the class of Avunya carpets. The traditional weavmg habits of the local people have improved, during the historical process, in line with their new settlement and life styles, and caused new centres of importance to emerge. Therefore the Avunyastyle textiles have disappeared with time.
The traditional handicraft weaving and carpet production in the zone are successfully performed today by means of various projects, cooperatives, foundations, and private enterprises. Avunya carpets sorts have, however, been forgotten and inclined to disappear.
The properties of the Avunya carpet group, with its specific motives and compositions, which are mentioned in the foreign publications, which are mentioned in the foreign publications, wili be documented in such a way that they can be reproduced end kept from vanishing, under our project conducted in the zone. Thus, the current production of carpets and hand-woven items in the zone will be enhanced with the Avunya carpet sorts. In the same time, the contradictory and rare references made in the international publications to the Avunya carpet weaving craft of the zone will be restored in the literature.

Anahtar Kelimeler

Avunya, carpet, Kazdağı, traditional textile

Kaynakça

• AKDAĞ, Mustafa 1974, Türkiye' nin İktisadi ve İçtimai Tarihi, Cilt : 1. Ce m Yay , İs¬ tanbul.
• BARKAN , Öme r Lütfi tarihsiz, Kolonizalör Türk Dervişleri. Haml e Basın Yayın Organizasyon ve Dış Tic.Ltd. Şti., İstanbul.
• BÜLENT, Eşref 1997, Çanakkale Deniz Müzesi Çimenlik Kalesi fatih Camisi Halıları Marmara Üniversitesi Güzel Sanallar Enstitüsü Tekstil Sanalları Anasnnat Dalı (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
• BÜLENT, Eşref 2000, Ayvacık ve Diğer Yöre Halıları Arasındaki Motif ve Kompozisyon Benzerlikleri, "III . Ulusa l Türk E l Dokumalarına Yaklaşım ve Sorunları" sempozyu m kitabı. Konya , Selçuk Üniversitesi, Mesleki Eğitim Fakültesi, E l Sanalları Eğitimi Bölümü 17-18 Ma ­ yıs 2000.
• COOK , J.M.Cook 1973, The Troad An Archaeological and Topographical Study. Oxford.
• EREN , Ramazan 1994, Çanakkale İli'nin Tarih İçindeki Gelişimi ve Folklor İncelemeler i. Çanakkale Seramik Fab. Yay., İstanbul.
• NEŞRİ, Mehmet tarihsiz, Kitay-ı Cihan Nüma, Cilt : I . Çeviren: F. Reşit Ünal, A . Mehmet Köymen, Atatürk K.D.T.Y.K . Kurum u Yay., Ankara .
• ÖLÇER, Nazan 1988, Türk ve İslam Eserleri Müzesi, Kilimle r Eren Yay , İstanbul.
• STRABON , 1993, Coğrafya Anadolu (Kitap XJI, XIII , XlV).(çev. Prof. Dr.A. PEK - MAN ) Arkeoloji ve Sanat Yayınları. S.84.
• UĞURLU, Aydın 1991, Anadolu Dokumalarında Motif Felsefesi, Tekstil ve Mühendis. Sayı:26 , 76-82, Bursa, TMMO B Makine Mühendisleri Odası Yayını.
• UĞURLU, Servet Senem 2002, Ege Bölgesi Halıcılığı (Çanakkale Halıcılığı), Muğla Üniversitesi Mila s Sıtkı Koçman Meslek Yüksekokulu Konferanslar Dizisi. 29.11.2002/Cuma, N . Zek i BOR A Kon ­ ferans Salonu, Milas .
• UMAR , Bilge 1993 (2. Baskı), Türkiye'deki Tarihsel Adlar. İnkılap Kitabevi, İstanbul. Yurt Ansiklopedisi, C.II1 , (1982) s. 1826; Çanakkale-1973 İt Ydhğı. Çanakkale: Çanakkale Valiliği İ.Ö. İ. Yay , 1973, s.50.