BERNA OĞUZ KOLEKSİYONU’NDAN BİZANS DÖNEMİ CAM TAKILARI

Yıl 2020, Sayı: 22, 31 - 49, 31.12.2020

Tümay Coşkun

https://doi.org/10.22520/tubaked.2020.22.003

Öz

Takı çağlar boyunca sevilip kullanılan objelerdendir. Bileziklerin kısmen, zahmetsizce ve büyük ölçekli fırına ihtiyaç
duyulmadan üretilebilmeleri onların her dönemde rağbet görmelerini sağlamıştır. Bu geniş tarihsel çerçevede bilezik
yapım teknikleri ve biçimlerinin zaman ve bölge açısından çok fazla değişiklik göstermemesi, onların dönemlerini
anlamamızı güçleştirmektedir. Bilezikler ve yüzükler hakkında en geniş bilgilere yine arkeolojik kazıların sunduğu
veriler sayesinde ulaşmaktayız. Anadolu ve Anadolu dışında sürdürülen kazı çalışmaları sonucunda, çoğu yerleşim
merkezinden pek çok kırık ve noksan halde bilezik parçaları ele geçerken, tam ve noksansız olanlar ise arkeolojik
mezar buluntularından gelirler. Korunaklı mezar ortamı dışında ise kimi müze ve özel koleksiyonlarda da örneklerini
görmek mümkündür.

Yazımızda Berna Oğuz Koleksiyonu’ndan Bizans Dönemi’ne ait on cam bilezik ve üç adet cam yüzük tanıtılacaktır.
Takıların öncelikle tarihsel gelişimi üzerinde durularak dönemsel geçişleri ve bu süreçteki tipolojileri ayrıntıyla ele
alınacaktır. Bu kapsamda son yıllarda artan arkeolojik verilerin beraberinde pekişen cam bilezik üretimi konusundaki
bilgiler de paylaşılacaktır. Ayrıca günümüzde yaygınlaşan deneysel arkeoloji uygulamalarının sonucunda, bileziklerin
farklı kullanım alanlarına ilişkin güncel önermeler, makalemizde yer vermek istediğimiz diğer ayrıntılardır.

Anahtar Kelimeler

Bizans, Cam, Cam takılar

Kaynakça

• AL- BASHAIREH, K. 2016 “Production Technology of Glass Bracelets from the West Cemeteryof Umm El-Jimal in Northheastern Jordan”, Mediterranean Archaelogy and Archaeometry 16, 17-34.
• ANTONARAS, A. C. 2012 “Middle and Late Byzantine Jewellery from Thessaloniki and its Region”Byzantine Small Finds in Archaeological Contexts, Byzas, v. 15, 117–126, İstanbul.
• ARBMANN, H. 1942 Fingerringar av glas. Situne Dei, 89-92.
• ATİK, Ş.2009 “Late Roman/Early Byzantine Glass from Marmaray Rescue Excavations at Yenikapı in Istanbul”, Late Antique/Early Byzantine Glass in the Eastern Mediterranean, 1-17, İzmir.
• ATİLLA, C.- GÜRLER, B. 2009 Bergama Müzesi Cam Eserleri, İzmir.
• AY, E. 2002 “2000 Yılı Müslümantepe Kazısı”, 23. Kazı Sonuçları Toplantısı, 28-01 Haziran 2001, 491-516, Ankara.
• BORİSOV, B. D. 1989 Djadova, Bulgarian, Dutch, Japanese Expedition, V.1, Medieval Settlement and Necropolis, Tokai.
• BOULOGNE, S. – HENDERSON, J. 2009 “Indian Glassin the Middle East? Medieval and Ottoman Glass Bangles from Central Jordan”, JGS 51, 53-75.
• BUGOI, R. – POLL, I. – MANUCU, G.H. – PACHECO, C. - LEHUEDE, P. 2018 “Compositional Study of Byzantine Glass Bracelets Discovered at the Lower Danube”, Microchemical Journal 137, 223-230.
• BULJEVIC, Z. 2002 “Glass Rings, Stakleno Prstenje”, Longae Salonae, Split, 289-295.
• CANAV, Ü. 1985 Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları Koleksiyonu, İstanbul.
• CHAUDHURI, M. 1983 “The Technique of Glass Making in India (1400–1800 A.D.)”, Indian Journal of the History of Science 18/2, 206–219. ÇAKMAKÇI, Z. 2008. Örnekler Işığında Bizans Asiası’nda Cam Sanatı, E.Ü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
• ÇAKMAKÇI, Z. 2012 “Kuşadası-Kadıkalesi Kazılarından Süs Amaçlı Cam Objeler: Boncuklar ve Bilezikler”, II. ODTÜ Arkeometri Çalıştayı, 114-135, Ankara.
• ÇORUHLU, Y.- OKTAY, J. Ö. 2011. “Kars-Ani Kazılarında Ortaya Çıkarılan Cam Bilezikler Üzerine”, XIV. Orta Çağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, 155-171, Konya.
• ÇÖMEZOĞLU, Ö. 2007. Akdeniz Çevresi Ortaçağ Camcılığı Işığında Demre Aziz Nikolaos Kilisesi Cam Buluntuları, İ.Ü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• DAVIDSON, G.R. 1940. “A Medieval Glass Factory at Corinth”, AJA XIIV, 297- 324.
• DAVIDSON, G. R. 1952. The Minor Objects, Corinth Vol.12, Athens.
• DJINGOV, G. 1978. “Bracelets en Vere A Decor Peint de la Bulgarie Medivale”, Annales Du 7e Congres De L’Association Internationale Pour L’historie Du Verre, Berlin- Leipzig 15-21 Aout 1977, 149-157, Liege.
• DODWELLL, C. D. 1961. Theophilus, De diversis Artibus, New York.
• DOĞER, L. ve ARMAĞAN, E. 2016. “Erste Ergebnisse der Archäologischen Untersuchungen des Byzantinishen Aigai”, BZ;109(1), 9-32.
• DUCKWORTH, C. N. – MATTINGLY, D. – CHENERY, S. R. – SMITH, V. C. 2016. “End of the Line? Glass Bangles, Technology, Recycling and Islamic North Africa”, Journal Glass Studies 58, 135-169.
• EKER, F. 2019. “Antik Çağın Süsü: Kahramanmaraş Müzesi’ndeki Kaburgalı ve Burma Cam Bilezikler”, TÜBA-AR 25, 161-171.
• FINDIK, E. 2013. “2012 Yılı Efes Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazıları Depo Çalışmalarından İlk Gözlemler, Yeni Bir Keşif: Ayasuluk’ta Cam Atölyesi”, Selevcia III, 31-48. FINDIK, E. 2017. “Bir Güzellik Nesnesi Olarak Cam Bilezikler: Demre/ Myra Aziz Nikolaos Kilisesi Buluntuları (1989-2016)”, Adalya 20, 423- 448.
• FRANGIPANE, C. – ALVORA, F. – BALOSSI, R.- SIRACUSANO, G. 2002. “Zeytinlibahçe Höyük 2000 Yılı Kazı Çalışmaları”, Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 2000 Yılı Çalışmaları (Eds. N. Tuna/J. Velibeyoğlu), 41- 99, Ankara.
• GEYİK-KARPUZ, G. – ÇİBUK, K. 2017. “Kocaeli Arkeoloji ve Etnografya Müzesinde Bulunan Cam Bilezikler”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu III, 283-296, Kocaeli.
• GILL, M. A. V. 2002. “Glass Finds”, Amorium Reports, Finds I: The Glass (1987-1997).
• GRATUZE, B.- PACTAT, I. - SCHIBILLE, N. 2018. “Changes in the Signature of Vobalt Colorants in Late Antique and Early Islamic Glass Production”, Minerals 8, 225-245.
• HAEVERNICK T. E. 1960. Die Glasarmringe und Ringperlen der Mittel- und Spätlatènezeit auf dem Europäischen Festland, Bonn.
• HAIDLE, M. N. 2001. “Fragments of Glass Bangles from Krek 52/62 and Their Implications fort he Dating of the Mimotien Culture”, Asian Perspectives 40/2, 195-208.
• HAN, V. 1975. “The Origin and Style of Medieval Glass Found in The Central Balkans”, JGS 17, 114-126.
• HARDEN, D. B. 1936. Roman Glass from Karanis, Ann Arbour.
• HAYES, J. W. 1992. Excavations at Saraçhane in Istanbul, Vol. II: The Pottery, Princeton University Press.
• HAZİNEDAR-COŞKUN, 2017a. Kuşadası, Kadıkalesi/Anaia Kazısı Cam Buluntuları Yoluyla Bizans Camcılığı, E.Ü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
• HAZİNEDAR-COŞKUN, T. 2017b. “Kuşadası, Kadıkalesi/Anaia Bizans Cam Bilezikleri: Anaia Üretimli Bileziklerin Yapımına İlişkin Gözlemler”, TÜBA-KED 16, 145-162.
• HOFFMANN, B. 2003. “Roman Glass From Newstead and Vindolanda”, Association Internationale Pour I’Histoire du Verre, Annales du 15e Congres, 4-41.
• HUNTER, F.- MCLAREN, D. – CRUICKSHANKS, G. 2018. “The material world of Iron Age Wigtownshire. In: G Cavers and A Crone” A lake dwelling in its land-scape, Iron Age settlement at Cults Loch, Castle Kennedy, Dumfries and Galloway. Oxford,195–216.
• ISRAELI, Y. 2005. “What Did Jerusalem’s 1. St-Century BCE Glass Workshop Produce”, Annels of 16th Congress of AIHV, 54-57.
• IVLEVA, T. 2018. “Romano-British Glass Bangles”, Roman Finds Group, 1-6.
• KARWOWSKİ, M. 2004. Letebezeitlicher Glasringschmuck Aus Ostösterreich, Wien.
• KORFMANN, M. 1966. “Zur Herstellung Nahtloser Glasringe,Bonner”, Jahrbücher 166, 48-61.
• KÖROĞLU, G. 2002 “Yumuktepe Höyüğü’nden Bizans Dönemi Cam Bilezikleri”, Ortaçağ’da Anadolu Prof. Dr. Aynur Durukan’a Armağan, (Yayına Haz. Nermin Şaman Doğan), Hacettepe Üniv. Edeb. Fak. Sanat Tarihi Bölümü, 355- 372.
• KÖROĞLU, G. 2013 “Yumuktepe Höyüğü’nden Ortaçağ Camları”, Kaunos/Kbid Toplantıları 2: Anadolu Antik Cam Araştırmaları Sempozyumu, 143-150, Ankara.
• LAUWERS, V. – DEGRYSE, P. – WAELKENS, M. 2010. “Middle Byzantine Glass Bracelets at Sagalasos, Glass in Byzantium”, Production, Usage, Analyses International Workshop Organise by the Byzantine Archaelogy Mainz, 145-152, Mainz.
• LIGHTFOOT, C. S. 2005. “Glass Finds at Amorium”, DOP 59, 173-181.
• LIGHTFOOT, C. S. 2017. The Cesnola Collection of Cypriot Art, Yale University Press, New Haven and London.
• LIGHTFOOT, C. S. – ARSLAN, M. 1992. Anadolu Antik Camları: Yüksel Erimtan Koleksiyonu, Ankara. OLCAY-UÇKAN, B. Y. 2017 Olympos I, 2000-2014 Araştırmaları Sonuçları, İstanbul.
• ÖZGÜMÜŞ, Ü. 2008. “Byzantine Glass Finds in the Roman Theater at Iznik (Nicaea)”, Byzantnische Zeitschrift 101: 727-735.
• ÖZGÜMÜŞ, Ü. 2009. “Late Roman/Early Byzantine Glass from Sirkeci”, Late Antique/Early Byzantine Glass in the Eastern Mediterranean, 17-24, İzmir,
• ÖZTAŞKIN, M. 2015. “Stratonikeia Bizas Dönemi Cam Buluntuları”, Stratonikeia ve Çevresi Araştırmaları I, 175-188, İstanbul.
• PRICE, J. 1988. “Romano-British glass bangles from East Yorkshire”, In: J Price and P R Wilson (eds) with C S Briggs & S J Hardman Recent Research in Roman York-shire. Studies in honour of Mary Kitson Clark (Mrs Derwas Chitty) Oxford, BAR Brit ser 193, 339–66.
• REHREN, T. 2014. “Glass Production and Consumption between Egypt”, Mesopotamia and the Aegean, Qatna Studien Supplementa 3, Harrassowitz, 217-225, Wiesbaden.
• ROYMANS, N.- VERNIERS, L. 2013. “Glass Latène bracelets in the Lower Rhine region. Typology, chro-nology and social interpretation”, Germania 88, 195–221.
• SALDERN, A. V. 1980. Ancient and Byzantine Glass from Sardis, London.
• SCHWARZER, H. 2009a. “Spatantike, Byzantinische Glasfunde aus Alexandreia Troas”, Late Antique/Early Byzantine Glass in the Eastern Mediterranean, 67-84, İzmir.
• SCHWARZER, H. 2009b. “Spatantike, Byzantinische und Islamische Glasfunde aus Pergamon”, Late Antique/Early Byzantine Glass in the Eastern Mediterranean, 85-109, İzmir.
• SIEMIONOWSKA, S. – PANKIEWICZ, A. – SADOWSKI, K. 2018. “On Technology and Production Techniques of Early Medieval Glass Rings from Silesia”, Archaeometry, 1-33, Oxford University. SOVSO, M. H. 2018. “Sma Glassringe Fra Tidlig Middelalder: Etnicitetmarkor, Modefaenomen Eller Begge Dele”, Kuml, Arbog for Jysk Arkaeologisk Selskab, I Kommission hos Aarhus Universitetsforlag, 215-243.
• SPEAR, M. 1988. “The Pre Islamic Glass Bracelets of Palastine”, JGS 30, 51-61.
• SPEAR, M. 1992. “The Islamic Glass Bracelets of Palastine: Preliminary Findings”, JGS 34, 44-62.
• STEVENSON, R. B. K. 1976. “Romano-British Glass Bangles”, Archaeological Journal 4, 45–54.
• STEINER, M. L. 1995. “The Glass Bracelets of Tell Abu Sabut”, Studies on the History and Archeology of Jordan V, 537-540.
• STEINER, M.L. 2008. “An Analysis of the Islamic Glass Bracelets found at Tell Abu Sarbut.” In: Steiner, Margreet L. and Eveline J. van der Steen (eds.), Sacred and Sweet; Studies in the Material Culture of Tell Deir `Alla and Tell Abu Sarbut, Peeters, Leuven, 231-240.
• STERN, M. 2001. Roman, Byzantine and Early Medieval Glass, Ostfildern-Ruit: Hatje Cantz Publishers.
• UYSAL, Z. 2009. “Kubad Abad Sarayı Kazılarında (1981-2004) Bulunan Cam Bilezikler”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 183, 493-504.
• UYSAL, Z. 2012. “Kubad Abad Sarayı Kazılarında (2005-2010) Bulunan Cam Bilezikler”, Sanat Tarihi Dergisi XIX/2, 43-54.
• UYSAL, Z. 2013. Kubad-Abad Sarayında Selçuklu Cam Sanatı, İstanbul.
• UYSAL, Z. 2020. “Samsat Kazılarında Bulunan Cam Bilezikler”, Ege Üniversitesi Sanat Tarihi Dergisi 29/1, 301-317.
• ÜSTÜNDAĞ, H. – MİMAROĞLU, S. 2008. “Kadıkalesi/Anaia’da Bulunan Bizans Dönemi Gömülerinin Arkeolojik ve Antropolojik Açıdan Değerlendirilmesi”, II. Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu, 91-98. WAGNER, H. 2006. “Glasschmuck der Mittel- und Spätlatènezeit am Oberrhein und in den angrenzenden Gebieten” Remshalden, Greiner, 147-153.
• WHITECOMB, D. S. 1983. “Quseir Islamic Glass From Al-Qadim, Egypt”, JGS 25: 101-108.
• WHITEHOUSE, D. 2003. Roman Glass in the Corning Museum of Glass, Vol. 3, NewYork.
• YALÇIKLI, D. – TEKİNALP, M. 2002. “Mezaraa Höyük 2000-2001 Yılı Kurtarma Kazıları”, 24. Kazı Sonuçları Toplantısı, 170-184, Ankara.
• YARAŞ, A.- YARAŞ, C. 2009. “Glass Bracelets from Gure-Ilica (Mysia)’’, Late Antique/ Early Byzantine Glass in the Eastern Med. C. Anatolica et Aegaea – Acta congressus communis omnium gentium Smyrnae II, 113, İstanbul.
• YAVUZYILMAZ, A. 2016. “Gevale Kalesi Cam Bilezik Buluntuları (2013-1205)”, XX. Uluslararası Ortaçağ Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Sakarya, 2016, yayımlanmamış bildiri (http://www.xxortacag. sakarya.edu.tr/pdf/04ayavuzyilmaz.pdf. Erişim tarihi 08.04.2019).
• ZANON, M. 2013. “Tyana/Kemerhisar Niğde: Glass Bracelets of the Byzantine and Islamic Period”, Anatolia Antiqua XXI, 181-197.
• ZEROBIN, B. 2017. Die Latenezeitlichen Glasarmringe aus Nordtirol, Innsbruck.