GEÇ DÖNEM OSMANLI MEZAR TAŞI ÜRETİM SÜRECİNE BİR ÖRNEK: KOKLUCA (İZMİR) MEZARLIĞI

Yıl 2020, Sayı: 22, 111 - 129, 31.12.2020

Ersel Çağlı Tütüncügil

https://doi.org/10.22520/tubaked.2020.22.007

Cited By: 2

Öz

Anadolu’daki Türk-İslam dönemi mezar taşları ile ilgili hususlardan biri de bu taşların nasıl üretildiği meselesidir.
Bu konuda yaygın görüş, sıra dışı bir görünüme sahip sanatsal örneklerin üretimi özel sipariş üzerine yapılırken, aynı
biçim ve boyuttaki standart seri üretim gibi duran örneklerin, mezar taşı ustalarının kısmen belleklerinde kısmen
de ellerinde bulunan şablonlara göre önceden hazırlandıkları ve satın alanın isteğine göre de üzerlerine yazıların
eklendiği şeklindedir. İzmir kent merkezine yaklaşık 10 km uzaklıkta yer alan Kokluca/Altındağ Mezarlığı’nda
yaptığımız çalışmalar sırasında mezarlık içerisinde Osmanlının son dönemleri ile Cumhuriyetin ilk yıllarına ait çok
sayıda mezar taşı tespit edilmiştir. Tespit edilen bu taşlar arasında yer alan bazı örnekler biçim, boyut ve süslemeleri
ile önceki dönemlerle (18-19. yy) yakın benzerlikler sergilerken, üzerlerinde yer alan Latin harfli kitabeleri ile de
farklılık göstermektedirler. Söz konusu bu taşlar yukarda sözünü ettiğimiz üretim aşamalarına ilişkin bazı ipuçları
taşımaktadır. İşte bu çalışmanın amacı da Kokluca/Altındağ Mezarlığı’ında yaptığımız saha çalışmaları sırasında
sağlanan bilgi ve görsellerle konuyu belgelemek, tanıtmak; karşımıza çıkan bu somut örneklerle meseleye yeni bir
pencere daha açmaktır. Böylece önemli bir şehirde yer alan küçük bir mezarlıktaki yirmiye yakın mezar taşıyla mevcut
konuya dikkat çekilmiş olmakla birlikte, bunların yapım sebepleri ve aşamalarını değerlendirme imkânı sağlanmış
olacaktır kanısındayız. Önemli bir kısmının doğal nedenler veya insan eliyle meydana gelen tahribatlar neticesinde
yitirildiğini düşündüğümüz bu taşlar, Kokluca/Altındağ Mezarlığı gibi başka merkezlerde de görülebilmektedir. O
nedenle bu çalışma ile mezarlıklar ve hazirelerde çalışan araştırmacılar tarafından zaman zaman göz ardı edilebilecek
bu gibi mezar taşlarına daha fazla dikkat verilerek eserlerin belgelenmesine ve tanıtılmasına katkıda bulunulacağı
düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mezar Taşı, Kokluca/Altındağ, Mezarlık

Kaynakça

• ACAR Türkan, (2019), “Samancıoğlu Camii (İzmir/Menderes) Haziresindeki Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemi Mezar Taşları”, Turkish Studies (Elektronik), Cilt:14, Sayı:3, Ankara, ss.977–1022.
• ACIOĞLU Yusuf, (2010), “Yeşilyurt Köyü Camii Haziresindeki Mezar Taşları”, Sanat Tarihi Dergisi, S.XVII/2, Ekim-2008, İzmir, ss.1- 23.
• AÇIKGÖZOĞLU Ahmet Sacit, (2009), “Mezar Taşı Çalışmaları, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.7, S.14, ss.297-314.
• AKSEL Malik, (1960), Anadolu Halk Resimleri, İstanbul.
• ARIK Rüçhan, (1973), Batılılaşma Dönemi Türk Mimarisi Örneklerinden Anadolu’da Üç Ahşap Cami, Ankara.
• ARIK Rüçhan, (1974), “Camide Resim”, Türkiyemiz, S.14, İstanbul, s.2-9;
• ARIK Rüçhan, (1976a), Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Ankara.
• ARIK Rüçhan, (1976b), “Yozgat’da Resimli Bir Cami ve Bir Ev, Sanat Dünyamız, S.7, İstanbul, s.24-32.
• ARIK Rüçhan, (1980), “Manzaralı Halılar”, Çevre, S.7, İstanbul, ss.77-80.
• ARIK Rüçhan, (1983), “Manzaralı Halılar”, II. Milletlerarası Tük Folkloru Kongresi Bildirileri, C.V, Ankara, ss.22-30.
• BAŞKAN Seyfi, (1996), Karamanoğulları Dönemi Konya Mezar Taşları, Ankara.
• BAYRAKAL Sedat, (2016), Uşak’ta Osmanlı Mezâr Taşları, İzmir.
• BAYRAKTAROĞLU Suzan, (2010), “Türk Halılarında Görülen Mimari Tasvirler”, Vakıflar Dergisi, S.32, Ankara, ss.21-26.
• BİÇİCİ H. Kamil, (2005), “Gördes’te Bulunan Mimarî Bezemeli Mezar Taşı İşçiliğinden Bazı Örnekler”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yay.66, S.13, Bişkek, ss.1-5. BİÇİCİ H. Kamil, (2006), “Cumhuriyet Dönemi (1929-1961) Gördes’in Geleneksel Süslemeli Mezar Taşlarından Bazı Örnekler”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47(1), S.I, Ankara, ss.169-196.
• BİÇİCİ H. Kamil, (2008), “Manisa Müzesinde Teşhirde Bulunan Osmanlı Mezar Taşlarından Örnekler”, Uluçam Armağanı, Ankara, ss.55-70.
• BİÇİCİ H. Kamil, (2009), “Tire Müzesi’nde Bulunan Süslemeli Mezar Taşlarından Bazı Örnekler (XVIII-XX. yy.)”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.50:1, Ankara, ss.109-150.
• ÇAĞLITÜTÜNCİGİL Ersel, (1999), “Kemalpaşa ve Çevresindeki Türk-İslâm Eserleri II (Hamamlar-Çeşmeler-Köprüler ve Bazı Mezartaşları)”, Kemalpaşa Kültür ve Çevre Sempozyumu 3-5 Haziran 1999 Kemalpaşa-İzmir–Bildiriler, İzmir, ss.193-230.
• ÇAĞLITÜTÜNCİGİL Ersel, (2015), “Urla (İzmir) Merkezdeki Cami Hazirelerinde Yer Alan Cami ve Manzara Tasvirli Mezar Taşları”, TÜBA-KED, S.11, Yıl: 2013, Ankara, ss.91-103.
• DAŞ Ertan, (1996), “Çeşme Mezarlığı’ndaki Mimari Tasvirli Mezar Taşları”, Sanat Tarihi Dergisi, S.VIII, İzmir, ss.21-31.
• DAŞ Ertan, (1997a), “Çeşme Mezarlığı’ndaki Süslemeli Mezar Taşları”, Uluslararası Çeşme Tarih ve Kültür Sempozyumu 15- 17 Eylül 1995 Çeşme-İzmir Bildirileri, İzmir, ss.123- 131.
• DAŞ Ertan, (1997b), “Seferihisar’daki Osmanlı Dönemi Mezar Taşlarında Süsleme”, Dünden Yarına Seferihisar Sempozyumu Bildirileri 7-8 Ekim 2004 İzmir, İzmir, ss.29-39.
• DAŞ Ertan, (1997c), “Foça Osmanlı Mezarlığı’ndaki Tasvirli Mezar Taşları”, Foça Uluslararası Sempozyumu Bildirileri 20-25 Ağustos, Ankara, ss.61-68.
• DAŞ Ertan, (2006a), “Karşıyaka Mezarlıklarındaki Osmanlı Dönemi Mezartaşlarında Süsleme”, Karşıyaka Kültür ve Çevre Sempozyumu 22-23 Aralık 2005 Bildirileri, İzmir , ss.45-52.
• DAŞ Ertan, (2006b), “Menteşe Mezarlığı Kazısı”, (R.H.Ünal ve diğerleri, “Beçin 2004 Kazısı”), Sanat Tarihi Dergisi, S.XV/2 (2006), İzmir, ss.97-101.
• DAŞ Ertan, (2008), “Menteşe Mezarlığı Kazısı”, (R.H.Ünal ve diğerleri, “Beçin 2005 Kazısı”), Sanat Tarihi Dergisi, S.XVI/1 (2007), İzmir, ss.120-130.
• DAŞ Ertan, (2010), “Bozdoğan Mezar Taşları”, Sanat Tarihi Dergisi, S.XIX/2,Ekim/October, İzmir, ss.109-127.
• DAŞ Ertan, (2012), İzmir’de Taş Çiçekler Kemeraltı Hazirelerindeki Mezar Taşları, İzmir.
• DAŞ Ertan, (2014), Taşa Kazınan Hayatlar Bornova/Yakaköy Mezarlı- ğı’ndaki Mezar Taşları, İzmir.
• DAŞ Ertan ve ÇAKMAK Şakir, (2013), Karşıyakanın Taş Çiçekleri (Osmanlı Mezar Taşları ve Erken Cumhuriyet Dönemi Mezar Taşlarından Örnekler), İzmir.
• DAŞ Ertan ve DEMİR Ayadoğan, (2005), “Menteşe Mezarlığı Kazısı”, (R.H.Ünal ve diğerleri, “Beçin 2003 Kazısı”), Sanat Tarihi Dergisi, S.XIV/2(2005), İzmir, ss.135-157.
• DEMİR Aydoğan, (1996), “Çeşme Mezar Taşları ve Tarihi Önemi”, Tarih ve Toplum, S.155, İstanbul, ss.9-17.
• DEMİR Aydoğan, (2003), “Mezar Taşları” (R.H.Ünal, “Beçin 1999 Kazısı”), Sanat Tarihi Dergisi, S.XII(2003), İzmir, ss.145-150.
• DEMİR Aydoğan, (2005a), “Mezar Taşları”, (R.H.Ünal, “Beçin 2002 Kazısı”), Sanat Tarihi Dergisi Yard. Doç. Dr. Lâle Bulut’a Armağan, S.XIV/1(2005), İzmir, ss.338-344.
• DEMİR Aydoğan, (2005b), “Menteşe Mezarlığı Kazısı”, (R.H.Ünal ve diğerleri, “Beçin 2003 Kazısı”), Sanat Tarihi Dergisi, XIV/2(2005), İzmir, ss.135-157.
• DEMİR Aydoğan, (2006), “Mezar Taşları”, (R.H.Ünal ve diğerleri, “Beçin 2004 Kazısı”), Sanat Tarihi Dergisi, S.XV/2(2006), İzmir, ss.101-103.
• DEMİR Aydoğan, (2008), “Mezar Taşlarının Üzerindeki Kitabeler ve Değerlendirilmesi”, (R.H.Ünal ve diğerleri, “Beçin 2005 Kazısı”), Sanat Tarihi Dergisi, S.XVI/1(2007), İzmir, ss.130-134.
• DEMİR Aydoğan, (2009), “Mezar Taşları”,(R.H.Ünal ve diğerleri, “Beçin 2006 Kazısı”), Sanat Tarihi Dergisi, S.XVI/2(2007), İzmir, ss.103-126.
• EBİRİ Gülsün, (2017), “Tire Merkez Yeni Cami Haziresi Mezar Taşları”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:1, Sayı:2, Van, ss.1-23.
• EMİR Sedat ve KİPER Nilgün, (2005), “Karaburun Yarımadası (İzmir) Mezar Taşları Envanteri 2004 Yılı Çalışmaları I: Çullu Köyü”, TÜBA-KED, S.4, İstanbul, ss.187-201.
• EMİR Sedat ve KİPER Nilgün (2006), “Karaburun Yarımadası (İzmir) Mezar Taşları Envanteri 2004 Yılı Çalışmaları I: Hisarcık, Ambarseki, Kösedere ve Saip Köyleri”, TÜBA-KED, S.5, İstanbul, ss.117- 133.
• EMİR Sedat ve KİPER Nilgün, (2007), “Karaburun Yarımadası (İzmir) Mezar Taşları Envanteri 2006-2007 Çalışmaları I: Eski Mordoğan, Çatalkaya, Hacılar, İnecik, Kösedere ve Eğlenhoca Köyleri”, TÜBA-KED, S.6, İstanbul, ss.151-196.
• EYİCE Semavi, (1966), “Kırşehir’de H.709 (1310) Tarihli Tasvirli Bir Türk Mezartaşı, Anadolu’da Tasvirli Türk Mezartaşları Hakkında Bir Araştırma”, Reşid Rahmeti Arat İçin, Ankara, ss.208-243.
• KARAASLAN (YAZICI) N.Ünal ve YAZICI Gülgün, (2004), “Çanakkale Kentsel Kültür Varlıkları (Gelibolu Kitabeleri) Envanteri”, TÜBA-KED, S.4, İstanbul, ss.203-208.
• KARAMAĞARALI Beyhan, (1971), “Sivas ve Tokat’taki Figürlü Mezar Taşlarının Mahiyeti Hakkında”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, S.II, Ankara, ss.75-109.
• KARAMAĞARALI Beyhan, (1977), “Narlıdere’deki Bazı Figürlü Mezartaşları”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi, S.III, Ankara, ss.115-147.
• KARAMAĞARALI Beyhan, (1992), Ahlat Mezartaşları, Ankara.
• KILAVUZ B. Nuri, (2013), “Bozdoğan-Yazıkent Beldesi Mezarlığı Süslemeli Kadın Mezar Taşları”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, C.32, S.53, Ankara, ss.77-110.
• KUBAN Doğan, (1954), Türk Barok Mimarisi Hakkında Bir Deneme, İstanbul.
• KUBAN Doğan, (1995), Türk ve İslam Sanatı Üzerine Denemeler, İstanbul.
• LAQUEUR Hans-Peter, (1984), “Osmanlı Mezartaşlarının Süslemesinde Bitkisel Motifler”, Suut Kemal Yetkin’e Armağan, Ankara, ss.263-273.
• LAQUEUR Hans-Peter, (2010), Hüve’l-Baki İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları, Çev: Selahattin DİLİDÜZGÜN, İstanbul.
• MERİÇ R. Melül, (1936), “Akşehir Türbe ve Mezarlıkları”, Türkiyat Mecmuası, C.V, İstanbu, ss.141-212.
• NEMLİOĞLU Candan, (1986), “Kalem İşi Teknikleri”, Antika, S.17, s.6-7;
• ÖCALAN H. BASRİ ve MERMUTLU Bedri, (2016), Tarihi Bursa Mezar Taşları-III Pınarbaşı Mezarlığı, C.2, Bursa.
• ÖNEY Gönül, (1969), “Anadolu’da Selçuklu Geleneğinde Kuşlu, Çift Başlı Kartallı, Şahinli ve Arslanlı Mezar Taşları”, Vakıflar Dergisi, S.VIII, Ankara, ss.283-312.
• ÖNEY Gönül, (1971), Türk Devri Çanakkale Seramikleri, Ankara.
• ÖNGE, Yılmaz, (1968), “Anadolu Sanatında Camii Motifi”, Önasya, S.38, Ankara, ss.8-9.
• ÖZBİRLİK Alpay ve OKUMUŞ Necdet, (2017), Manisa’da Tarihi Mekânlar Mezar Taşları ve Kitabeler, Manisa.
• ÖZDEMİR Hatice, (2011), “Bergama (İzmir) Mezar Taşları Envanteri 2010; Harputlu Mescid Haziresi”, TÜBA-KED, S.9, İstanbul, ss.77-94.
• PEKTAŞ Kadir, (2001), Bitlis Tarihi Mezarlıkları ve Mezar Taşları, Ankara.
• RENDA Günsel, (1977), Batılılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı 1750- 1800, Ankara.
• RENDA Günsel ve EROL Turan, (1980), Çağdaş Türk Resim Sanatı Tarihi, C.I, İstanbul. SEMERCİ M. Ozan, (2004), Hazireler Hazinelerimizdir İzmir’in Hazireleri, İzmir.
• TUNÇEL Gül, (1989), Batı Anadolu Bölgesinde Cami Tasvirli Mezar Taşları, İstanbul.
• USTRA Nilgün, / BALTA R.Yalçın, Bergama Müzesi Osmanlı Dönemi Mezar Taşları, (Basım Yeri ve Tarihi Belirtilmemiş).
• ÜLKER Necmi, (1985), “İzmir’in Pınarbaşı Mezar Kitabeleri I (XVIII-XIX. Yüzyıl)”, II. Araştırma Sonuçları Toplantısı 16-20 Nisan 1984, Ankara, ss.1-20.
• ÜLKER Necmi, (1986), “Tire Müzesindeki İslami Kitabeler”, III. Araştırma Sonuçları Toplantısı 20-24 Mayıs 1985, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, ss.5-34.
• ÜLKER Necmi, (1989), “İzmir Ali Ağa Cami Haziresi Mezar Kitabeleri, (XVIII- XX.Yüzyıl)”, VI. Araştırma Sonuçları Toplantısı 23- 27 Mayıs 1988, Ankara, ss.19-34.
• ÜLKER Necmi, (1990), “Eski Foça Mezar Kitabeleri (XVI.ve XX.Yüzyıl)”, VII. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, ss.1-17.
• ÜLKER Necmi, (1991), “Balıkesir Şeyh Lütfullah Camii Haziresi Mezar Kitabeleri (XVIII: XX.Yüzyıl), VIII. Araştırma Sonuçları Toplantısı 28 Mayıs-1 Haziran 1990, Ankara, ss.457-476.
• ÜLKER Necmi, TELCİ Cahit ve GÖKÇE Turan, (2008), İzmir’de Türk Mührü Emir Sultan Dergâhı Haziresi Mezar Kitabeleri, İzmir.
• ÜNAL Rahmi Hüseyin ve ÇAĞLITÜTÜNCİGİL Ersel, (2016), Urla’nın Tarihi Camileri ve Hazireleri, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı: 109, İzmir.
• ÜNALAN Sibel, (1994), Menemen Mahkeme Camisi Haziresi’ndeki Mezar Taşları, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Yayınlanmamış Lisans Tezi, İzmir.
• ÜRER Harun, (2009), Kültür ve Tabiat Varlıklarıyla Salihli, İzmir.