GELENEKSEL YIKAMA KÜLTÜRÜNE TANIKLIK EDEN BİR YAPI: MARDİN-SAVUR AYNÜL MEYDAN ÇAMAŞIRHANESİ VE KORUMA SORUNLARI

Yıl 2023, Sayı: 27, 11 - 28, 14.07.2023

Rahşan Doğru , Burcu Selcen Coşkun

https://doi.org/10.22520/tubaked.1218637

Öz

Kırsal peyzajın parçası olan çamaşırhaneler, bugün artık geçmişte kalmış kültürel pratiğin mekânsal tanıkları olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu yapılar, Türkiye’nin farklı bölgelerinde kırsal yaşamın ihtiyaçlarına cevap vermiş ancak zamanla teknolojik gelişmeler sebebiyle özgün işlevlerini yitirmişlerdir. Terk edilmiş çamaşırhane yapılarında zaman içinde ciddi koruma sorunları baş göstermiştir.
Mardin’in Savur İlçesi kırsalında yer alan ve çamaşır yıkama pratiğini yerine getirmek amacıyla inşa edilmiş Savur çamaşırhaneleri, doğal ve kültürel çevresiyle birlikte yerleşimin geleneksel mimarisi içinde önemli yer tutan bir yapı grubudur. Bu çalışma, somut ve somut olmayan kültürel miras değerleriyle gelecek nesillere aktarılması gereken Savur çamaşırhanelerini mercek altına almayı ve içlerinden birini detaylı incelemek yoluyla yapılarda meydana gelen ortak koruma sorunlarını tartışmaya açmayı amaçlamaktadır.
Çalışmada, önce Savur’un tarihi ve mimari gelişimi ele alınmaktadır. Yerleşimin geleneksel dokusunun bir parçasını oluşturan ve halen ayakta kalmış sekiz çamaşırhane yapısı yazarların alan çalışmalarından derlenen bilgiler, çizim ve fotoğraflar eşliğinde tanıtılmaktadır. Bu bölümü çamaşırhane yapılarının karakteristik özelliklerinin tanıtıldığı bir bölüm izlemektedir. Bir sonraki bölümde çalışmanın örneklemi olarak seçilen ve günümüze özgün değerlerini koruyarak ulaşmış olan Aynül Meydan Çamaşırhanesi, 2018-2019 yıllarında farklı zamanlarda hayata geçirilen detaylı belgeleme çalışmasında toplanan verilerin ışığında tanıtılmakta ve mimari açıdan değerlendirilmektedir. Yapıda tespit edilen mevcut koruma sorunlarına ve çamaşırhanelerin geleceğe aktarılması konusunda göz önünde tutulması gereken unsurlara değinilmektedir. Somut olmayan miras değerlerinin yaşatılmasında toplumun kolektif belleğinde yer tutan mekanların korunarak geleceğe aktarılması son derece önemlidir. Bu bağlamda çalışmada var olan kısıtlara rağmen, çamaşırhanelerin sosyal hayata yeniden dahil edilme potansiyelleri ve sürdürülebilir koruma yöntemleri ile geleceğe aktarılmaları konusunda öneriler sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mardin, Savur, Kırsal mimari, Çamaşırhane, Somut ve Somut Olmayan Kültürel Miras, Laundry, Vernacular architecture, intangble heritage, heritage conservation.

AYNÜL MEYDAN LAUNDRY, WİTNESSİNG THE TRADİTİONAL WASHİNG CULTURE İN MARDİN-SAVUR AND ITS CONSERVATİON ISSUES

Öz

Historic laundries, as small scale modest buildings in rural areas, are the witnesses of a lost cultural practice, which was abandoned due to the technological changes in time. Having lost their functions they now face new challenges in regard of safeguarding their authentic features. This study targets to investigate the laundries of Savur (Mardin) with ther tangible and intangible values and focus on one of these laundries, in order to open up a discussion on their current conservation states and issues related with these heritage buildings.
The laundries in Savur are the reminiscents of the traditional washing culture, when there was no domestic water system. Most of them were built by the senhors of Savur close to the Savur creek. Laundries which served public were bigger in scale compared to the ones built for a single family. These masonry structures had flat roofs covered with compressed earth. They usually had no windows or doors, which made them vulnerable aganist environmental conditions.
This study begins with an overview of Savur’s historic urban development. Then, eight laundry buildings in Savur are examined with their architectural features and spatial organizations. Out of these 8 laundries Aynül Meydan Laundry is evaluated comprehensively depending on the site study during 2018-2019. In the conclusion section, proposals for the sustainable continuity of the heritage values of Aynül Meydan Laundry are developed regarding the current national and international conservation principles and approaches.

Anahtar Kelimeler

Laundry, Vernacular architecture, intangble heritage, heritage conservation.

Kaynakça

• Acar, T. (2019). Eskigediz’de (Kütahya) Su Mimarisi: Köprüler, Çamaşırhaneler, Su Kemeri ve Su Deposu. Folklor Akademi Dergisi, 2(1): 1-32.
• Akkaya, D. H. ve Usman, E. E. (2010). Hızla Yokolan Bir Kültürün Son İzleri Eskişehir Sakana Örnekleri.
• Ergönül, S., Gündeş, S., Erbaş, A. Erdem (Ed.), 1. Uluslararası Greenage Sempozyumu Bildiri Kitabı, 174- 180. MSGSÜ Yayınları. İstanbul.
• Arel, A. (1992). (27-31 Mayıs 1991). Soma Yakınlarında Eski Bir Dağ Yerleşmesi: Tırhala Köyü, IX. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Çanakkale, 119-130. A. Ü. Basımevi. Ankara.
• Artaç, P. (2019). Babakale Köyü Tarihi Dokusunun Tespit ve Korunması İçin Bir Yöntem Araştırması. (Yüksek Lisans Tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Akyüz, G. (1998). Mardin İli›nin Merkezinde Civar Köylerinde ve İlçelerinde Bulunan Kiliselerin Ve Manastırların Tarihi. Resim Matbacılık. İstanbul.
• Ayaz, Ş. E. (2003). Geçmişten Geleceğe Savur. Savur Belediyesi Yayınları. Mardin.
• Ayaz, Ş. E. (2007). Bereketli Hilal’de Bir Yer Savur. Mungan Kültür ve Sanat Vakfı Yayınları. Ankara.
• Aydın, S., Emiroğlu, K., Özel, O. ve Ünsal, S. (2000). Mardin: Aşiret, Cemaat, Devlet. Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları. İstanbul.
• Begiç, H. N. ve Kaya, R. ( 2019). Çankırı’da Unutulmuş Bir Gelenek: Çamaşırhaneler . Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10 (2) , 57-80.
• Bekin, D. (2009). Tarihin ışığında Savur.T.C. Mardin Valiliği Yayınları. Mardin.
• Çerkez, M. (2021). Çankırı-Ilgaz-Belören Köyü’nde Yaşayan Su Mirası: Çeşme ve Çamaşırhaneler. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(1), 271-297. DOI: 10.16953/deusosbil.848425
• Çerkez, M. (2013). Soma İlçesi. H. Acun (Ed.), Türk Kültür Varlıkları Envanteri 45 Manisa İlçeleri içinde, 459-463. TTK Yayınları. Ankara.
• Dündar, M. (2012). Gökçeada – Osmanlı Devri Mimarisi. International Journal of Human Sciences, 9(2), 553- 570.
• Efendi, Abdülgani. (1999). Mardin Tarihi, (Yayına Hazırlayan. Burhan Zengin). TC Başbakanlık GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı Yayınları. Ankara.
• Güler, A.C. (2019). Tarihi Kırsal Peyzaj Kavramının Getirdiği Yeni Açılımlar, Mimarist, 19(66): 30-40.
• Güler, A. C. (2018). Gökçeada’nın Kültürel Peyzaj Değerlerinin Belirlenmesi ve Korunmasına Yönelik İlkeler. (Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• ICOMOS-IFLA (2017). ICOMOS-IFLA Principles Concernıng Rural Landscapes As Herıtage. http:// www.icomos.org.tr/ erişim tarihi: 12.02.2023.
• İpekoğlu, B., (2001). Osmanlı Dönemi Köy Yerleşmelerinde Korunması Gerekli Tarihi ve Kültürel Bir Miras: Çamaşırhane. H, Sezgin (Ed.), Taç Vakfı’nın 25 Yılı Anı Kitabı, Türkiye’de Risk Altındaki Doğal ve Kültürel Miras, 245-253. Türkiye Anıt Çevre Turizm Değerlerini Koruma Vakfı Yayınları. İstanbul.
• Kaplan, D., Şen, M., ve Günaydın, İ. (2016). Gülpınar’ın Unutulan Yapıları: Çeşme ve Çamaşırhaneler. Journal of International Social Research, 9(43), 1347-1354.
• Malcolmson, P. E. (1986). English laundresses: a social history, 1850-1930. University of Illinois Press.
• Özcan Balkır, B. (2019). Çankırı Çamaşırhanesi. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(1), 297- 314.
• Shehan, C. L. and Moras, A. (2006). Deconstructing Laundry: Gendered technologies and the reluctant redesign of household labor, Michigan Family Review, 11(1), 39- 54. http://dx.doi.org/10.3998/mfr.4919087.0011.104
• Sondaş, A. ve Sağıroğlu Demirci, Ö. (2022). Kırsal mimarinin yok olma riski altındaki ortak mekanları: Çamaşırhaneler . GRID - Architecture Planning and Design Journal , 5(2) , 250-275 . DOI: 10.37246/ grid.1051094
• Turan, M., B. (2019). İzmir İli, Bergama İlçesi, Ferizler Köyü’ndeki Geleneksel Yapıların Mimari Özellikleri ve Koruma Sorunlarına Yönelik Bir Araştırma. (Yüksek Lisans Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Yıldız, İ. (2003). Savur’daki Mimari Eserler. (Yüksek Lisans Tezi), Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Yıldız, İ. (2008). Mardin’deki Su Mimarisi. (Doktora Tezi), Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Usman, E., E. (2018). Çamaşır yıkama mekanlarının kırsal alanda incelenmesi: Eskişehir sakanaları. (Yüksek lisans tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.