ORTA ASYA’DAN ANADOLU’YA YER ALTI KÜMBETLERİ

Yıl 2023, Sayı: 28, 151 - 164, 31.12.2023

Anıl Yılmaz , Ersel Çağlıtütüncügil

https://doi.org/10.22520/tubaked.1261528

Öz

Türk – İslam dünyasında yapılan kazıların sayısı arttıkça, geçmiş ile ilgili bilgilerimiz sadece tazelenmekle kalmıyor aynı zamanda çok farklı kurgular da karşımıza çıkmaya başlıyor. Bu konuda yapılan en son keşiflerden biri kaynaklarda uzun zamandır varlığı bilinen ancak bir türlü yeri tespit edilemeyen İlhanlı Sarayı oldu. Yine akademisyenleri şaşırtan ve İlhanlı dönemine tarihlendirilen bir başka yapı da, arkeolojik çalışmalar sayesinde Kırgızistan’ın Koçkor ilçesi sınırları içinde gün yüzüne çıkarılmıştır: Kök-Taş yer altı kümbeti. Yer altında yapılan bu tip mimariler ile ilgili bilgilerimiz 1970lere kadar uzansa da, araştırmacılar bir fikir ileri sürmekten çekinmişlerdir. Ancak bugün sayısı 8’e varan kazı çalışmaları bize bu konu hakkında bir fikir vermeye başlamıştır. Türk-İslam mimarisine Orta Asya’da katıldığı anlaşılan bu yapı tipi doğu Anadolu’ya gezgin mimarlar tarafından taşınmış olmalıdır. Her ne kadar mantık olarak kurganlarla bir ilişki kurgulanabilse de “mimari” olarak, Moğollar tarafından geliştirildiği ileri sürülebilir. Makale, bu yapı ile ilgili kazılar hakkında bir historiografi oluşturmakta ve bir fikir ileri sürmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yer Altı Kümbetleri, Karahanlı Mimarisi, Kara Kitay Mimarisi, Moğol Mimarisi, Orta Asya Türk Sanatı, Ortaçağ Mimarisi

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

UNDERGROUND MAUSOLEUMS FROM CENTRAL ASIA TO ANATOLIA

Öz

As the number of excavations in the Turkic-Islamic world increase, our knowledge of the past is not only renewed, but also very different fictions begin to appear. One of the most recent discoveries made on this subject was the Ilkhanid Palace, whose existence has been known for a long time in the sources, but it’s location could not be detected. Another building dated to the Ilkhanid period also surprised academicians. It is the mausoleum come to light within the borders of Kochkor district of Kyrgyzstan, named as Kök-Tash underground mausoleum. Although our knowledge of this type of underground architecture dates back to the date of early 1970ies, researchers hesitated to state clear information about these structures that they have not met before. Excavations, whose numbers reach to 8 today, have started to give us an idea about this architecture. This building plan, which joined the Turkic-Islamic architecture with the developments in Central Asia, must have reached Eastern Anatolia with mobile architects. It seems that this fiction was developed by the Mongols, not by the Turks who converted to Islam. The article is designed to introduce the excavations related to this structure and to put forward an idea.

Anahtar Kelimeler

Underground Mausoleum, Karakhanid Architecture, Kara Kitay Architecture, Mongol Architecture, Central Asian Turkish Art, Medieval Architecture

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Akmatov, K., Tabaldiev, K., Ashk, A. ve Belek, K. (2018). The Mausoleum Kyok-Tash in Kyrgyzstan. ACCU Nara International Correspondent The Twenty-first Regular Report, Vol. 21,12-15.
• Amenzade, R. (1995). Azerbaycan Me’marlığında Baştaglar. Bakı.
• Aslanapa, O. (1997). Türk Sanatı. Remzi Kitabevi.
• Baypakov, K.M. (2012). İslamskaya Arheologiçeskaya Arhitektura i Arheologiya Kazahstana. Mejdunarodnıy İnstitut Tsentralnoaziatskih İssledovaniy – Kazahstanskoye Arheologiçeskoye Obşestbo.
• Bretanitsky, L. ve Salamzade, A. (1956). Orta Asır Azerbaycan Mimarları ve Mimarlıkla Alâkadar Sanatkârlar. Azerbaycan İnceseneti, S. V, 7- 59.
• Bretanitsky, L. (1988). Hudojestvennoe Nasledie Perednego Vostoka Epohi Feodalizma. Moskva.
• Çağlıtütüncigil, E. (2008). Berde Türbesi’nin Sırlı Tuğla ve Çini Mozaik Süslemeleri, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, VIII(2), 35-63.
• Erzakoviç, L.B. (1977). Pazemnoye pagrebalnoye sooryjenşye v Turkestane. Arheologiçeskiye İssledovaniya v Otrare, Red, 59-72.
• Fang, C.S. (2018). Ethnic Identity and the Consolidation of Imperial Power in the Grand Khitan Empire (AD 907-1125) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Murray Edwards College University of Cambridge.
• Fischer, M. ve Taxel, I. (2007). Ancient Yavneh its history and archaeology. Journal of the Institute of Archaeology of Tel Aviv University, 34(2), 204-284.
• Hmelnitsky, S. (1996). Mejdu Samanidami i Mongolami – Arhitektura Sredney Azii XI- naçala XIII vv., Çast I, Gamajun Publ.
• Karahan, R., Güzel, E. (2014). Eski Ahlat şehri kazıları (2011-2012). 35. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, 339-348.
• Karahan, R., Kulaz, M. ve Güzel, E. (2015). Eski Ahlat şehri kazısı (2013), 36. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, 499-510.
• Karahan, R., Tekin, R., Kulaz, M. ve Reisoğlu, S. (2019). Ahlat Selçuklu Meydan Mezarlığı ve Mezar Taşları. Ankara.
• Karamağaralı, B. (1992). Ahlat Mezar Taşları. Ankara.
• Karamağaralı, H. (1970). Ahlat’ta Bulunan Tümülüs Tarzındaki Türk Mezarları. Önasya, V/59-60, 5-6.
• Lunina, S.B. (1974). İstoriçeskaya topografiya zapadnoy çastı rabada srednevekovo Merva. Trudı Yujno- Turkmenistanskoy arheologiçeskoy Kompleksnoy Ekspeditsii, XV,182-230.
• Memmedzade, K.M. (1978). Azerbaycan’da İnşaat Sanatı (IV - XVI. Asırlar). Bakı.
• Pahomov, E.A. (1936). Başni-Mavzolei v Bardye i İh Nadpisi, Trudı AzFAN, XX, (Po Drugim Dannım – İstoriçeskaya Seriya, 25), 81-97.
• Salamzade, A.V. ve Memmedzade, K.M. (1979). Arazboyu Abideleri. Bakı.
• Şerif, A. (Beygü) (1932). Ahlat Kitabeleri. İstanbul. Tabaldiev, K. ve Akmatov, K. (2019). Mavzoley Kök- Taş (Kyük-Taş). Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(1/1), 595-622.
• Tabaldiev, K., Akmatov, K., Aşk, A. ve Belek, K. (2019). Rezultatı arheologiçeskih raskopok na mavzolee Kök-Taş v polevom sezone 2017-2018 gg. v Kırgızistane. Nations and Religions Of The Eurasia, 4(21), 49-69.
• Useynov, M., Bretanitsky, L. ve Salamzade, A. (1963). İstoriya Arhitekturı Azerbaydjana. Moskva.
• Xiong, V.C. (2017). Gilded treasures of a lost empire. American Journal of Archaeology Online Museum Review, 111(2 ), 1-9.