FUMIGASYON YÖNTEMI ILE TARIHI TEKSTIL ESERLERIN KONSERVASYONU

Yıl 2023, Sayı: 28, 67 - 86, 31.12.2023

Rabia Genç Fatma Zehra Çakıcı

https://doi.org/10.22520/tubaked.1309092

Öz

Korunması gerekli taşınır kültür varlıkları arasında yer alan tarihi tekstil eserler, ait oldukları toplumların tarihine, sanat ve estetik anlayışına, inançlarına ve yaşam biçimlerine ışık tutan etnografik, sosyolojik ve antropolojik bilgileri içeren organik ürünlerdir. Tarihi tekstillerde gözlemlenen bozulmaların başlıca nedenleri eserlerin bulundukları ortam, kullanım şekilleri ve gerekli iklimlendirme koşullarının sağlanamamasıdır. Tarihi tekstillere büyük zararlar veren biyolojik bozulmaların fumigasyon yöntemlerinden dondurucu ve atmosferik gaz (azot) uygulamalarıyla eserlere zarar vermeden en az müdahale ile uzaklaştırılması ve fumigasyon uygulamalarının tarihi tekstil eserlerin restorasyonu ve önleyici korumaya katkılarının belirlenmesi bu çalışmanın temel amacıdır. Çalışmada deneysel metodoloji kullanılmış olup belirlenen eserler iki gruba ayrılmış; dondurucu ve atmosferik gaz uygulamaları yapılarak elde edilen veriler karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Yapılan laboratuvar çalışmaları sonucunda seçilen eserlerde görülen biyolojik bozulmalardaki etkin böcek türünün adi dokuma güvesi (tineola-bisselliella) olduğu tespit edilmiştir. Dondurucu uygulamasında eserlerin yıpranan bölgelerinde hassasiyet gözlemlenirken, modifiye atmosfer uygulamasında eserlerin fiziksel özelliklerinde önemli bir değişim gözlemlenmemiştir. Sonuç olarak, laboratuvar ortamında gerçekleştirilen uygulamalardan elde edilen veriler ışığında, tarihi tekstil eserlerde görülen biyolojik bozulmaların fumigasyon yöntemiyle eserlere zarar vermeden etkisiz hale getirilerek eserler üzerinden uzaklaştırıldığı tespit edilmiştir. Çalışmada ayrıca, fumigasyon uygulamalarının tarihi tekstil eserlerin önleyici korumasında etkili olduğu ve önemi vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Atmosferik gaz, biyolojik bozulma, fumigasyon, konservasyon, modifiye atmosfer, tekstil eser

Destekleyen Kurum

Atatürk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) Koordinasyon Birimi

Proje Numarası

UGEP-2020-8585

Teşekkür

Bu çalışma, Atatürk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) Koordinasyon Birimi tarafından desteklenen UGEP-2020-8585 “Atmosferik Fumigasyon için Azot Çadırı Tasarımı ve Üretilmesi” başlıklı Bilimsel Araştırma Projesi kapsamında desteklenmiştir. Bu çalışmadaki tarihi tekstil eserler, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Makamından alınan 27.10.2021 tarih ve 1824130 sayılı Onay ve 01.11.2021 tarih ve E-88842112-152.04-186596 sayılı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün İzin yazısı ile çalışılmıştır. Laboratuvar uygulamaları, Erzurum Restorasyon Konservasyon Bölge Laboratuvar Müdürlüğü’nde gerçekleştirilmiştir. Yazarlar, süreç içindeki desteklerinden dolayı yukarıda zikredilen Kurumlara teşekkür eder.

CONSERVATION OF HISTORICAL TEXTILE ARTIFACTS BY FUMIGATION METHOD

Öz

Historical textile artifacts, which are among the movable cultural assets that need to be protected, are organic products containing ethnographic, sociological and anthropological information that shed light on the history, art and aesthetic understanding, beliefs and lifestyles of the societies to which they belong. The main reasons for the deterioration observed in historical textiles are the environment in which the works are located, the way they are used and the inability to provide the necessary air conditioning conditions. The main purpose of this study is to remove biological deterioration that causes great damage to historical textile artifacts with the least intervention without damaging the works by fumigation methods such as freezing and atmospheric gas (nitrogen) applications and to determine the contributions of fumigation applications to the restoration and preventive preservation of historical textile works. In this study, where experimental methodology was used, the historical textile works were divided into two groups and subjected to freezing and atmospheric gas applications, and the results were evaluated comparatively. As a result of laboratory studies, it was determined that the active insect species in the biological degradations seen in the selected works is the common weaving moth (tineola-bisselliella). While sensitivity was observed in the worn areas of the works in the freezer application, no significant change was observed in the physical properties of the works subjected to the modified atmosphere application. As a result, in the light of the data obtained from the applications carried out in the laboratory environment, it was determined that the biological degradations seen in historical textile artifacts are neutralized by fumigation method without damaging the artifacts and removed from the artifacts. The study also emphasized the effectiveness and importance of fumigation practices in the preventive protection and conservation of historical textile artifacts as well as in preventive preservation.

Anahtar Kelimeler

Atmospheric gas, biodegradation, fumigation, Conservation, modified atmosphere, textile artifact

Proje Numarası

UGEP-2020-8585

Kaynakça

• Başer, İ. (1998). Tekstil Teknolojisi. Marmara Üniversitesi Yayınları.
• Coşkun, G. ve Kırboğa, O. (2022). Tunceli Müzesinde Sergilenen Tekstiller. Ulakbilge, 10(74), 783-800. https://doi.org/10.7816/ ulakbilge-10-74-07
• Ergür, A. (2002). Tekstil Terimleri Sözlüğü. Boğaziçi Yayınevi.
• ERKBL, Erzurum Restorasyon Konservasyon Bölge Laboratuvar Müdürlüğü fotoğraf arşivi, Erzurum.
• Genç, R. (2023). Fumigasyon Yöntemi ile Tarihi Tekstil Eserlerin Restorasyon ve Konservasyon Uygulamaları [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Karadağ, E. (1999). Tarihi Tekstil Konservasyonunda Temizliğin Yeri. Öneri Dergisi, 2(12), 281-283. https:// doi.org/10.14783/maruoneri.691358
• Karadağ, E. (2000). Tarihi Tekstillerin Konservasyonunda Yüzey ve Islak Temizlik Yöntemleri. Öneri Dergisi, 3(13), 149-154. https://doi.org/10.14783/ maruoneri.732447
• Karadağ, E. (2001). Farklı Yapıdaki Tarihi Tekstillerin Temizlik Yöntemleri. Öneri Dergisi, 4(15), 135-138. https://doi.org/10.14783/maruoneri.735500
• Kiraz, M. N. (2013). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Kütüphanesi Nadir Eserler Bölümü El Yazmalarının Bozulma Durumları, Çözüm Önerileri ve Restorasyon Uygulamaları [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Koçak E. ve Eskici B. (2019). Müzelerde Korumaya Etkiyen Faktörler. Sanat ve Tasarım Dergisi, 24, 235-259.
• KUMID, Kültürel Mirasın Dostları Derneği, (2021). Tekstiller ve ortam koşulları, Kanada Konservasyon Enstitüsü (CCI) Notları “Tekstiller-Lifler” 2013 N13/1. https://kumid.net/ storage/3VHc3u42vb513Xzoa11EtCWK2mtYytz.pdf adresinden Ocak 2022 tarihinde alınmıştır.
• KVMGM, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Müze İstatistikleri, https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR- 43336/muze-istatistikleri.html adresinden Ocak 2022 tarihinde alınmıştır.
• Lennard F. and Ewer P. (2011). Textile Conservation: Advances in Practice. Elsevier Publications.
• Merev, A. (2019). Tarihi Tekstillerde Bozulma Nedenleri ve Restorasyon Öncesi Yapılması Gereken İşlemler [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi.
• Sancaklı, S. (2016). Tekstil Eserlerde Depolama ve Önleyici Konservasyon Uygulamaları. 25. Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu ve II. Uluslararası Müzecilik Çalıştayı, 343-362.
• Simer, F. Z. (1994). Müzelerde Tekstillerin Korunması [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Tanrıverdi, M. (2022). Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi Örneği Üzerinden Yazma Eserlerde Koruma Uygulamaları [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Pamukkale Üniversitesi.
• Teker, M. ve Kılıç, E. (2017). Antalya Müzesi’nde Etnografik Tekstil Ürünlerinin Konservasyon Çalışmaları. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 6(38), 2919- 2931. https://doi.org/10.7816/idil-06-38-19
• Tozun, H. ve Çınar, N. (2020). Tekstil Eserlerin Konservasyonunda Sağlamlaştırma Yöntemi. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 10(22), 121-139. https://doi.org/10.16950/ iujad.706222
• Uçar, F. B. (1999). Tarihi tekstil Konservasyonunda Temizlik Uygulaması [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Ünaldı, V. (2019a). Etnografik Halı-Kilim-Diğer Düz Dokuma Eserlerin Korunmasında Karar Verme Ölçütleri ve Belgeleme Formu Örneği. Arış Dergisi, 1(15), 78-87. https://doi.org/10.34242/ akmbaris.2019.129
• Ünaldı, V. (2019b). Tarihi Tekstillerde Koruma Yöntemlerinden Islak Temizlik Uygulama Yöntemi, İdil Sanat ve Dil Dergisi, 62(2019 Ekim), 1339-1353. https://doi.org/10.7816/idil- 08-62-08
• Üstüner, S. G. (2017). Tekstil Tasarım Tarihine Genel Bir Bakış. Sanat - Tasarım Dergisi, 8(Kasım 2017), 49-56. https://doi.org/10.17490/Sanat.2018.21
• Yanar, A. (2022). Kompozit Ürünlerde Tekstil Konservasyonu: Ankara Oyuncak Müzesi Koleksiyonu’na Ait Bebekler. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 21(84), 1930-1955. https://doi. org/10.17755/esosder.1080334
• Yanar, A. ve Gültekin, H. (2021). Arkeolojik Tekstillerde Koruma Yaklaşımları ve Etik. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 78(2021 Şubat), 260-273. https://doi. org/10.7816/idil-10-78-08
• Yılmaz, Z. ve Yanar, A. (2023). Önleyici koruma kapsamında tarihi tekstillere yönelik sergileme ve depolanma önerileri. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 102 (2023 Şubat), 189-204. https://doi.org/10.7816/idil- 12-102-05
• URL 1. Renk Spektrometresi, Renk Ölçüm Cihazı, https://www.pce-instruments.com/turkish/oel_uemteknolojisi/ oel_uem-cihazlarae_/renk-oel_uemcihazae_- kat_158094.htm adresinden Ocak 2022 tarihinde alınmıştır.