Hazaraların Menşei ile İlgili Yeni Bir Görüş

Yıl 2011, Sayı: 29, 475 - 492, 01.03.2011

Yrd. Doç. Dr. Orhan Yazıcı

Öz

Anahtar Kelimeler

-

HAZARALARIN MENŞEİ İLE İLGİLİ YENİ BİR GÖRÜŞ

Öz

Afganistan’da meskûn önemli etnik gruplardan biri olan Hazaralar, uzun zamandan beri Hazaracât adıyla da bilinen Afganistan’ın merkezinde yaşamaktadır. Afganistan, Asya’nın kavşağında bulunması sebebiyle Asya’nın kalbi unvanını alırken, bu ülkenin merkezindeki Hazaracât ise Afganistan’ın kalbi olarak adlandırılmaktadır. Hazaracât’ın konumu, bir taraftan bu ülkenin jeopolitik önemiyle özdeşleşirken, diğer taraftan bölgenin sakinleri için ortak bir kültür ve kavmi miras olarak önem taşır. Hazaraların menşei, tıpkı Afganistan’ın diğer önemli kabilelerinin menşei gibi XIX. yüzyıldan itibaren tartışma konusu edilmiştir. Hazaraların Afganistan’ın yerli ahalisi olduklarını ileri sürenler olduğu gibi, onları Çingiz Han veya Nikuder Moğollarının bakiyeleri; XIII. yüzyıldan itibaren Afganistan’a akan Moğol ve Türk unsurların bakiyeleri veya yüzyıllar içerisinde bölgeye akan Türk ve Moğolların buranın eski sakinlerinden Tacikler, Peştunlar ve diğer unsurlarla karışmalarından meydana gelmiş bir topluluk olarak gösterenler de vardır. Ancak son zamanlarda yapılan çalışmalarda Hazaraların menşei ile ilgili yeni görüşler ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada Hazaraların menşei ile ilgili iddialar ve yeni görüşler üzerinde durulmuştur

Anahtar Kelimeler

Afganistan, Hazaralar, Moğol, Türk, Kuşan, Eftalit

Kaynakça

• AKBULUT, Dursun Ali, (1984), Arap Fütûhatına Kadar Maveraünnehr ve Horasan’da Türkler (M.Ö. II - M.S.VII. Yüzyıl), (Atatürk Üniversitesi Ya- yımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum. 10
• Şeyh Ali Hazaralarının muhitinden geçen anayol üzerinde bulunan Karluk
• Baba türbesi, bölge ahalisi tarafından ilk atalarının türbesi olarak bilinir. (Mousavi 1379: 71)
• Reşidû’d-din’in Oğuznâmesinde, Karlukların Oğuzlardan koparak Gur ve
• Garcistan’da nasıl kaldıklarını şöyle anlatmaktadır: “Oğuz oğlu yanına varın
• ca, oradan kendi ülkesi ve yurduna, Kürtaq ve Ortaq’a gitmeye karar verip
• çabuk gidilmesi için Gur ve Garcistan yoluyla hareket edilmesini emretti. Bu
• arada yolda yüksek bir dağa varınca şöyle bir olay geçti: Bu dağa çok kar
• yağmıştı ve bu kar yüzünden iki üç aile Oğuz’un ordusundan geri kalmışlar
• dı. Fakat hiçbir canlının ordudan geri kalmaması hakkında yasaq vardı. Oğuz
• bunu öğrenince hiç hoşuna gitmedi ve “nasıl olur da yağan bu kadar kardan
• insan yolundan kalır” dedi. Bu birkaç aileye “Karluq”, yani karlı lakabını
• verdi. [Bugün de kendilerine Karluk denilen topluluk hep onların neslinden
• dir]”. (Togan 1982: 47).
• BACON, E. Elizabeth, (1951), “The Inquiry into the History of the Hazara Mongols of Afghanistan”, Southwestern Journal of Anthropology, Vol. 7, No. 3 (Autumn), s. 234-241.
• BARLAS, Kerümiddin R., (1986), “Afgan Kabilelerinin Türklükle Alakaları; Abdalılar Eftalitler (Ak-Hunlar)’ın Torunları mı?”, Türk Kültürü XIV/278, (Haziran), s.362-370.
• BARTHOLD, Vasili V., (1308), Coğrafya-yı Tarih-i İran, (trc. H. Serdadur), Çaphâne-i İttihâdiye, Tahran.
• BELLEW, Henry Walter, (1880), The Races of Afghanistan, Thacker-Spink and Co., Calcutta.
• BURNES, Alexander, (1839), Travels into Bokhara I-II, John Murray, London.
• CÖHCE, Salim, (2001), “İlkçağda Hindistan’da Türk Varlığı”, Hindistan Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi I/1, (Ocak-Haziran), Malatya, s. 9-22.
• DAMES, Longworth M., “Hezare”, İ.A. V/I, s. 447-448.
• DULLING, G.K., (1973), The Hazaragi Dialect of Afghan Persian, Central Asian Research Center, London.
• ELPHINSTONE, Mountstuart, (1842), An Account of the Kingdom of Caubul I- II,Richard Bentley, London.
• FERDINAND, Klaus, (1962), “Nomad expansion and commerce in Central Afghanistan: a sketch of some modern trends”, Folk IV,, s. 123-159.
• FERRIER, Joseph Pierre, (1857), Caravan Journeys and Wanderings in Persia, Afghanistan, Turkistan and Baloochistan, (Ed. H.D. Seymour), John Murray, London.
• FEYZ MUHAMMED HAN, (1373), Siracü’t-tevârih III/1,Müessese-i Tahkikât ve İntişârat-ı Belh, Tahran.
• GIBB, Hamilton Alexander Rosskeen., (2005), Orta Asya’da Arap Fetihleri, (çev. H. Kurt), Çağlar Yayınları, Ankara.
• GROUSSET, Rene, (1993), Bozkır İmparatorluğu, (çev. M.R. Uzmen), Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• GUBAR, Gulam Muhammed, (1374), Afganistan der mesir-i Tarih, İntişârat-ı Cumhurî, Tahran.
• HABİBÎ, Abdulhay, (1962), “Aya Hezare kelime-i kadimter est?”, Aryana XX/5, Kâbil, s. 17-25.
• HUSSAIN, Muhammed, (2003), The Hazaras of Afghanistan: A Study of Ethnic Relations, McGill University, Quebec.
• KAKAR, M. Hassan, (2006), A Political and Diplomatic History of Afghanistan 1863-1901, Brill, Boston.
• KONUKÇU, Enver, (1973), Kuşan ve Ak-Hunlar Tarihi, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• KONUKÇU, Enver, (2001), “Hindistan’daki Türkler”, Hindistan Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi I/1, (Ocak-Haziran), Malatya, s. 23-31.
• LIGETTI, Layos, (1986), Bilinmeyen İç Asya, (çev. S. Karatay), TTK Basım Evi, Ankara.
• MEHMED FAZLI, (2008), Afganistan’a Seyahat, (hzl. A. Ahmetbeyoğlu), Selis Yay., İstanbul.
• MERÇİL, Erdoğan, (1989), Gazneliler Devleti Tarihi, TTK, Ankara.
• MİRAHMEDÎ, Meryem, (1989), “Nejad-nâme-i Afgan”, Journal of Historical Research I/2, (Tahran, Autumn/Payiz), s.1-81.
• MİRZA MUHAMMED HAYDAR, (1895), The Tarikh-iRashidi,(nşr. N.Elias), (trc. E.D. Ross), Sampson Low Marston and Comp., London.
• MOUSAVİ, Sayed Askar, (1379), Hezareha-yı Afganistan, (trc. Esadullah Şi- fayî), Simurg, Tahran.
• NİMETULLAH İBN HABİBULLAH, (1836), Tarih-i Han-ı Cihanî ve Mahzân-ı Afganî: History of the Afghans I-II, (nşr. B. Dorn), Printed for the Orien- tal Translation Fund of Great-Britain, London.
• On Yuan Chwang’s Travels in India 629-645 A.D., (1904), (nşr. T. Watters), Royal Asiatic Society, London.
• POLADI, Hassan, (1381), Tarih-i Hezâreha, (trc. A.A. Kirmânî), İran Yekta, Tahran.
• PRAWDIN, Michael., (1967), The Mongol Empire, The Free Pres, New York.
• ROUX, Jean-Paul, (2008), Büyük Moğolların Tarihi: Babur (Çev. Lale Arslan Özcan), Kabalcı Yay., İstanbul.
• SCHURMANN, Franz, (1962), The Mongols of Afghanistan; An Ethnography of the Moghols and Related People of Afghanistan, University of California, Mouton and The Hague.
• SPULER, Bertold, (1987), İran Moğolları, (nşr. C. Köprülü), TTK Ankara.
• ŞEŞEN, Ramazan, (1985), İslâm Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkel- eri, Türk Kültürünü Araştırmaları Enstitüsü, Ankara.
• THESIGER, Wilfred., (1955), “The Hazaras of Central Afghanistan”, The Geo- graphical Journal, Vol.121, No:3, (September), s.312-319.
• TOGAN, Zeki Velidî, (1982), Oğuz Destanı: Reşideddin Oğuznâmesi, Tercüme ve Tahlili, Enderun Kitabevi, İstanbul.
• TOGAN, Zeki Velidî, (1985), “Eftalit Devletini Teşkil Eden Kabilelere Dair”, Atatürk Üniversitesi F.E.F. Araştırma Dergisi XIII/1, (Erzurum), s.58-63.
• VAMBERY, Arminius, (1864), Travels in Central Asia, John Murray, London.
• VLADIMIRTSOV, Boris Y., (1995), Moğolların İçtimaî Teşkilâtı, (çev. A. İnan), TTK, Ankara.
• WEIERS, Michael, (1975), “The Language of the Hazara people and of the Mongols of Afghanistan”, Afghanistan Journal II/3, s.98-102.
• YAZICI, Orhan, (2006), “Gılcayların Menşei”, Orta Doğu Araştırmaları Dergisi IV/1, (Elazığ, Ocak),s.31-49.
• ZAHİRÜDDİN MUHAMMED BABUR, (1987), Vekayi I-II, (nşr. R.R. Arat), TTK, Ankara.