Ortaöğretim Dil Bilgisi Kitaplarında Dil Olgusu

Yıl 2012, Sayı: 32, 285 - 306, 01.06.2012

Dr. Mehmet Solmaz İlhan Uçar

Öz

Anahtar Kelimeler

-

TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE ORGAN ADLARIYLA OLUŞTURULMUŞ BİTKİ ADLARI

Öz

Türkçede bitki adlarının ortaya çıkışı Eski Türkçe döneminden
başlayarak günümüze kadar devam eden bir süreçtir. Bu tarihî seyir
içerisinde kavramların kelimeye dönüştürülmesinde farklı yapılar
karşımıza çıkmaktadır.
Türkçede kullanılan bitki adlarının çeşitliliği fazladır. Günümüze
kadar ulaşabilmiş bitki adların bir kısmı organ adlarıyla oluşturulmuştur.
Organ adları dillerin en eski kelimelerindendir. Dolayısıyla dilin tarihî
seyrini takip ederken bu kelimeler, sokak lambası vazifesi görmektedir.
Günümüze kadar kendini taşıyabilmiş bitki adlarının bir kısmı alıntı
kelimelerdir. Ancak özellikle Eski Anadolu Türkçesi Dönemi’nden
itibaren telif tıp eserlerindeki kelimeler ve diğer tarihî kaynaklarımızdaki
kelimeler birçok Türkçe bitki adının günümüze kadar gelmesine vesile
olmuştur. Türk dilinin ilk temel kaynaklarından Divanü Lügati’t-Türk,
Kutadgu Bilig gibi eserlerde birçok Türkçe bitki adı mevcuttur. Dilimizin
bazı temel sözlüklerine bu bitki adları yansımıştır.
Kavram ve nesnelerin kelime karşılığı oluşturulurken kullanılan
veriler önem taşımaktadır. Bitkilerin kelime karşılığı yapılırken eldeki
verilerden bir tanesi de organ adlarıdır. Bitki adlarının oluşturulmasında
organ adlarından yararlanılması Türkçenin diğer dillere karşı kendini
koruması açısından da önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Organ adları, bitki adları, dil bilimi, anlam bilimi

Kaynakça

• ALKAYIŞ, M. Fatih (2009), “Türkçede Kullanılan Alıntı Bitki Adları”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/4, s. 71-92.
• AYDIN, M. Bedizel Zülfikar (2011), İbn Avvâm Terceme-i Kitabü’l-Filâha, (Ziraat Kısmı) İnceleme-Çevirimetin-Sözlük), Mütercim Muhammed b. Mustafa b. Lutfullah, Kitabevi Yay., İstanbul.
• AYDIN, M. Bedizel Zülfikar (2012), İbn Avvâm Terceme-i Kitabü’l-Filâha, (Zootekni Kısmı) İnceleme-Çevirimetin-Sözlük), Mütercim Muhammed b. Mustafa b. Lutfullah, Kitabevi Yay., İstanbul.
• AYDIN, Mehmet (2008), “Ordu ve Yöresi Ağızlarında Armut Adları”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 3/3, s. 129-138.
• BAYTOP, Turhan (1994), Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.
• CAFEROĞLU Ahmet (1968), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul.
• ERDEN, Nazife Burcu (2011), “Anlambilim Çerçevesinde Kelime ve Çağrışım İlişkisi”, 1st International Conference on Foreign Language Teaching and Applied Linguistics, May 5-7 Sarajevo, s. 987-993.
• ERGİN, Muharrem (1989), Orhun Abideleri, Boğaziçi Yay., İstanbul.
• GÜLENSOY, Tuncer (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü C. 1-2, TDK Yay., Ankara. GÜVEN, Meriç (2009), “Eski Anadolu Yazmalarındaki Türkçe Organ Adları Üzerine Bir İnceleme”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S. XXVI, s. 109-141. Türkçesiyle Yazılmış Tıp
• HAUENSCHİLD, Ingeborg (1989), Türksprachige Volksnamen für Kräuter und Stauden mit den deutschen, englischen und russischen Bezeichnungen, Wiesbaden.
• KAROL, Sevinç vd. (2010), Biyoloji Terimleri Sözlüğü, 5. bs., TDK Yay., Ankara.
• Kâşgarlı Mahmud (2006), Divanü Lûgat-it-Türk, C. 4, Çev.: Besim Atalay, TDK Yay., Ankara.
• KÜÇÜKER, Paki (2010), “Lügat-i Müşkilât-ı Eczâ’da Türkçe Bitki Adları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 3/11, s. 401-415.
• MERT, Osman (2007), “Kazak Türkçesi'nde Hayvan Adlarıyla Kurulan Atasözleri”, Kazakistan ve Türkiye'nin Ortak Kültürel Değerleri Uluslararası Sempozyumu, 21-23 Mayıs, Bildiriler (Editör: Sebahattin ŞİMŞİR- Bedri AYDOGAN), Almatı, s. 297-312.
• Osmanlıca-Türkçe Bahçe ve Bitki Sözlük Denemesi
• http://www.middleeastgarden.com/garden/english/? (Erişim tarihi: 14.5.2012).
• OTURAKÇI, Nigar (2012), “Divanü Lûgati’t Türk’teki Botanik Terimlerinin Kazak Türkçesinde ve Türkiye Türkçesinde Görünümleri”, Karadeniz, Yıl 4, S. 13, s. 195-212.
• ÖGEL, Bahaeddin (1991), Türk Kültür Tarihine Giriş, C. 2, Kültür Bak. Yay., Ankara.
• ÖGEL, Bahaeddin (1997), Türk Mitolojisi I, MEB Yay., İstanbul.
• ÖNLER, Zafer (1999), “Kutadgu Bilig’de Organ Adlarıyla Yapılan Deyimler”, III. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, Türk Dil Kurumu, Ankara, 23-29 Eylül 1996, s. 841-862.
• ÖNLER, Zafer (2000), Revnak-ı Bustan, TDK Yay., Ankara.
• ÖNLER, Zafer (2004), “XIV.-XV. Yüzyıl Tıp Metinlerinde Türkçe Bitki Adları”, Kebikeç, İstanbul, s. 273-301.
• ÖZTÜRK, Faruk (2005), “Kutadgu Bilig’de Bitki Adları”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C. VI, S. 1, s. 201-208.
• ROUX Jean-Paul (2005), Orta Asya 'da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar, Çev.: Aykut Kazancıgil-Lale Arslan, Kabalcı Yay., İstanbul.
• ŞAHİN, Hatice (2007), “Câmi‘ü’l-Fürs Örneğinde XVI. Yüzyıl Bitki İsimleri”, Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları Volume 2/2, s. 570-602.
• ŞAHİN, Hatice (2009), “Kaşgarlı’dan Günümüze Organ İsimleriyle Kurulmuş Deyimler”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/3, s. 2020-2036.
• TEKİN, Erdoğan (2005), Türkiye'nin En Güzel Yaban Çiçekleri - The Most Beautiful Wild Flowers of Turkey, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul.
• Türk Dil Kurumu, Büyük Türkçe Sözlük, http://tdkterim.gov.tr/bts/ (Erişim tarihi: 28.2.2011). Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlük, (Erişim http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&view=gts tarihi: 17.6.2011).
• Türk Dil Kurumu, Türkiye Türkçesi Ağızlar Sözlüğü, http://tdkterim.gov.tr/ttas/ (Erişim tarihi: 28.7.2011).
• UZLUK, F. Nafiz (1960), “XIV. Yüzyıldaki Türkçe Tıp Kitaplarından Örnekler”, VIII. Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler 1957, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, s. 77-81.
• Yusuf Has Hacib (1979), Kutadgu Bilig III İndeks, (Haz.) Reşit Rahmeti Arat (İndeksi Neşre Hazırlayanlar: Kemal Eraslan, Osman F. Sertkaya, Nuri Yüce), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, İstanbul.