Balya-Karaaydın Maden Grevi ve Mehmet Ali (Aynî) Bey’in Müfettişliği (1908)

Yıl 2013, Sayı: 34, 11 - 35, 01.08.2013

Uğur Akbulut , Ali Aynî

Öz

Strike is a commonly and widely practiced way of seeking for justice . Strikes, are generally put into process in order to  Erzurum Teknik Üni. Edebiyat Fak. Tarih Böl., [e-mail] better working conditions or raise wages. However, the strikers receive a harsh response by the employers, most of the time. In this study Balya-Karaaydin mine strike was examined which could be used as an example of strike aiming to increase wages. Balya-Karaaydin mine workers launched that strike under the influence of free expression environment set by the II. Meşrutiyet (the exercise of law and order), and workers' actions surrounding the whole country. To protest working conditions,the half of two thousand workers decided to stop the work whereas the other half wanted to continue working. This naturally led to conflicts between the parties. When the workers began to attack the company units, the mining company has requested help from the government. Troops were sent to suppress the strike, also Lazkiye district governor (mutasarrıf) Mehmet Ali Bey assigned to investigate events. After the negotiations with labor leaders, the strike ended resulting in the wage rise. People who had played a leading role in the events were sentenced to various penalties. The public officials who had been among those encouraged the strike were dispatched from Balya.

Anahtar Kelimeler

Labor, Strike, Mine, Union, Balya, Mehmet Ali Aynî

Balya-Karaaydın Maden Grevi ve Mehmet Ali (Aynî) Bey’in Müfettişliği (1908)

Öz

Grev, işçilerin eskiden beri en çok başvurduğu hak arama yöntemlerinden birisidir. Genellikle çalışma şartlarının iyileştirilmesi veya ücretlerin artırılması amacıyla başlatılan grevler, çoğu zaman işverenler tarafından sert tepkilerle karşılanmıştır. Bu çalışmada ücretlerin artırılması maksadıyla başlatılan grevlere bir örnek olarak görülebilecek olan Balya-Karaaydın maden grevi ele alınmıştır. Balya-Karaaydın maden işçileri, II. Meşrutiyet’in ilanının getirdiği özgür ifade ortamı ve tüm ülkeyi saran işçi eylemlerinin etkisiyle greve gitmişti. Sayıları iki bini bulan işçilerin hemen hemen yarısı iş bırakırken diğer yarısı çalışmaya devam etmek niyetindeydi. Bu durum doğal olarak taraflar arasında çatışmalar yaşanmasına neden olmuştur. Bu arada eylem yapan işçiler maden şirketine ait birimlere karşı saldırılara başlayınca, maden şirketi hükümetten yardım talebinde bulunmuştur. Olayları bastırmak için bir miktar asker Balya’ya sevk edildiği gibi Lazkiye Mutasarrıfı Mehmet Ali Bey de tahkikat için grev mahalline gönderilmiştir. İşçi liderleriyle yapılan görüşmeler sonrası ücretlere zam yapılarak grev sona erdirildiği gibi olayların çıkmasında rolleri olduğu anlaşılan bazı kimseler de çeşitli cezalara çarptırılmıştır. Grevin başlaması ve sonrası yaşanan olaylarda rolü olduğu kanıtlanan resmi görevliler Balya’dan uzaklaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İşçi, grev, maden, sendika, Balya, Mehmet Ali Aynî

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BA) Kaynakları Dâhiliye NezâretiMektubî Kalemi (DH. MKT.): 2636/70; 2617/41; 2628/41; 2641/97; 2647/24; 2651/59; 2655/62; 2659/24; 2668/61; 2685/83; 2688/53; 2693/57; 2697/7; 2628/69.
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO): 3390/254203; 3404/255264; 3406/255432; 3422/256616; 3457/259225; 3459/259369; 3640/259455. Gazeteler Takvim-i Vekayi
• Tanin Kitaplar ve Makaleler ABENDROTH, Wolfgang (1992), Avrupa İşçi Hareketleri Tarihi,(Çev. Ali Çakıroğlu), Belge Yayınları, İstanbul.
• AKDAĞ, Mustafa (1995), Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi 2 (1453-1559), Cem Yayınevi, İstanbul.
• AKŞİN, Sina (2001), Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İmge Kitabevi, Ankara.
• ARSLAN, İsmail1 (2010), “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Bir Maden Şehri: Balya (1839-1923)”, TheJournal of Academic Social Science Studies, Volume: 3, Issue: 2, p. 41-54.
• ASLAN, Taner (2009), “II. Meşrutiyet Dönemi İşçi Hareketleri ve Bu Hareketlerin Meydana Getirdiği Sorunlar Üzerine Bir Deneme”,Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 25, s. 33-65. AYNÎ, Mehmed Ali (2009), Hatıralar, (Haz. İsmail Dervişoğlu), Yeditepe Yayınları, İstanbul.
• Balya Karaaydın Madenleri Osmanlı Anonim Şirketi Nizamnâme-i Dâhilisidir (1339), Matbaa-i Amire, İstanbul.
• BÜLBÜL, İsmail (2010), “Balya-Karaaydın Maden Şirketi İşçileri (19011922)”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 13, S. 24, s. 227-240.
• DEANE, Phyllis (1994), İlk Sanayi İnkılâbı,(Çev. Tevfik Güran), TTK, Ankara. DOĞAN, Cem (2010), Osmanlı İmparatorluğu’nda 1908 Grevleri ve Ta’til-i Eşgal Kanunu, (Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Bolu.
• ELDEM, Vedat (1994), Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, TTK, Ankara.
• FİŞEK, Kurthan (1969), Türkiye’de Devlet-İşçi İlişkileri Açısından Devlete Karşı Grevlerin Kritik Tahlili, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Geçmişten Geleceğe Balya (2010), Balya Kaymakamlığı Kültür Yayınları, İstanbul.
• GEYİKDAĞI, V. Necla (2008), Osmanlı Devleti’nde Yabancı Sermaye 18541914, Hil Yayın, İstanbul.
• GÖKMEN, Ertan (2007), “II. Abdülhamit Dönemi Osmanlı Maden imtiyazları (1878-1899)”, Belleten, C. LXXI, S. 262, s. 969-996.
• GÜLMEZ, Mesut (1985), “Tanzimat’tan Sonra İşçi Örgütlenmesi ve Çalışma Koşulları (1839-1919)”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 3, İletişim Yayınları, s. 792-802.
• GÜLMEZ, Mesut (1982), “Tatil-i Eşgal Yasası ve Grev Sorunu”, ODTÜ Gelişme Dergisi, C. 9, S. 1, s. 1-48.
• GÜRAN, Tevfik (1992), “Tanzimat Döneminde Devlet Fabrikaları”, 150. Yılında Tanzimat, TTK, Ankara, s. 235-252.
• GÜZEL, Şehmus (1985), “Tanzimat'tan Cumhuriyet'e İşçi Hareketi ve Grevler”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 3, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 803-828.
• GÜZEL, Şehmus (1993), Grev, Sosyalist Yayınlar, İstanbul.
• GÜZEL, Şehmus (1993), Türkiye’de İşçi Hareketi (Yazılar-Belgeler), Sosyalist Yayınlar, İstanbul.
• Hüdavendigâr Vilayeti Salnâme-i Resmîsi (1325), Bursa.
• KARAKIŞLA, Yavuz Selim (2011), “Osmanlı Sanayi İşçisi Sınıfının Doğuşu 1839-1923”, Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiyesi’ne İşçiler 1839-1950, der. Donald Quataert, Erik Jan Zürcher, (Çev. Cahide Ekiz), İletişim Yayınları, İstanbul, s. 27-54.
• KAZGAN, Haydar, (1999) Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Şirketleşme, Creative Yayıncılık, İstanbul.
• KOÇ, Yıldırım (2010), Türkiye İşçi Sınıfı Tarihi: Osmanlı’dan 2010’a, Epos Yayınları, Ankara.
• KORKMAZ, Sami (2006), Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Balıkesir’de Sosyal Hayat, (Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Balıkesir.
• MAKAL, Ahmet (1997), Osmanlı İmparatorluğu’nda Çalışma İlişkileri: 18501920, İmge Kitabevi, Ankara.
• ÖKÇÜN, A. Gündüz (1982), Ta‘til-i Eşgal Kanunu, 1919 Belgeler Yorumlar, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
• ÖKÇÜN, A. Gündüz (1969), “XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Maden Üretiminde Türk, Azınlık ve Yabancı Payları”, Prof. Dr. Yavuz Abadan’a Armağan, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, s. 801-895.
• ÖZBEK, Nadir, (1999) “II. Meşrutiyet İstanbul’unda Dilenciler ve Serseriler”, Toplumsal Tarih, 64, s. 34-43.
• ÖZGER, Yunus (2011), Osmanlı Ordusunda Emeklilik Sistemi ve Askerî Tekaüd Sandığı (1865-1923), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
• PAMUK, Şevket (2009), Osmanlı-Türkiye İktisadî Tarihi 1500-1914, İletişim Yayınları, İstanbul.
• PERROT, Michelle (2012), “Fransız İşçi Sınıfının Oluşumu Üzerine”, (Çev. Reşide Adal Dündar), İşçi Sınıfı Oluşumu, ed. Ira Katznelson, Aristide R. Zolberg, Tan Kitabevi Yayınları, Ankara, s. 79-116.
• QUATAERT, Donald (2009), Osmanlı İmparatorluğu’nda Madenciler ve Devlet Zonguldak Kömür Havzası 1822-1920,(çev. Nilay Özok Gündoğan, Azat Zana Gündoğan), Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul.
• SARC, Ömer Celal (1999), Tanzimat ve Sanayiimiz, Tanzimat,I, MEB Yayınları, İstanbul, s. 423-440.
• SENCER, Oya (1969), Türkiye’de İşçi Sınıfı Doğuşu ve Yapısı, Habora Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Serseri Mazanne-i Su’ Erbâbından Olan Eşhâs Hakkında Nizamnâme (1313) Kasbar Matbaası, İstanbul.
• SEWELL Jr, Wiliam H. (2012), “Zanaatkârlar, Fabrika İşçileri ve Fransız İşçi Sınıfının Oluşumu, 1789-1848”, (Çev. Reşide Adal Dündar), İşçi Sınıfı Oluşumu, ed. Ira Katznelson, Aristide R. Zolberg, Tan Kitabevi Yayınları, Ankara, s. 53-77.
• SİLVER, Beverly (2009), Emeğin Gücü 1870’ten Günümüze İşçi Hareketleri ve Küreselleşme, (Çev. Aslı Ünal), Yordam Kitap, İstanbul.
• SU, Kâmil (1939), Balıkesir Madenleri, Resimli Ay Matbaası, İstanbul.
• SÜLKER, Kemal (1988), İşçi Sınıfının Doğuşu, Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık AŞ, İstanbul.
• SÜLKER, Kemal (2004), Türkiye'de Grev Hakkı ve Grevler, TÜSTAV, İstanbul. ŞANDA, Hüseyin Avni (bty), Yarı Müstemleke Oluş Tarihi: 1908 İşçi Hareketleri, Gözlem Yayınları, İstanbul.
• TALAS, Cahit (1983), Sosyal Ekonomi, S Yayınları, Ankara.
• TUNAYA, Tarık Zafer (1988), Türkiye’de Siyasal Partiler, I, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• TÜRKDOĞAN, Orhan (1981), “19. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda İşçi Sınıfının Doğuşu”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Yıl: 2, C. 2, S. 11, s. 5-22. ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma Yayıncılık, İstanbul 20
• VARLIK, Bülent (1985), “Osmanlı Devleti'nde Madenlerde Çalışma Koşulları”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 4, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 917-922.
• ZÜRCHER, Erik Jan (2000), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, (Çev. Yasemin Saner Gönen), İletişim Yayınları, İstanbul.