Codex Cumanicus'ta sıfat+kılı Yapısı

Yıl 2019, Sayı: 45, 113 - 118, 01.06.2019

Galip Güner

Öz

Altın Ordu
sahasında ve tarihî Kıpçak Türkçesinin kuzey lehçesiyle kaleme alınmış olan Codex Cumanicus kendine özgü yapısı ve
içeriğiyle Kumanların/Kıpçakların hem kültürü hem de tarihi ve dili açısından
eşsiz bir niteliğe sahiptir. Eserin nitelik bakımından böylesine değerli
olmasında en önemli katkıyı hiç şüphesiz ihtiva ettiği dil malzemesi sağlamaktadır.
Çeşitlilik arz eden kelime dağarcığıyla bizlere Kuman/Kıpçak kültürünün
zenginliğini ve özgünlüğünü sunan eser aynı zamanda XIII. yüzyılın standart
dilinin dışına sıkça çıkan verileriyle de Türk dili tarihinde ayrı bir yere
sahiptir. Türkçenin tarihî dönemlerinde yazılmış metinlerinin neredeyse
tamamının edebî/standart dille yazılmış olmaları, dilin standart dışı
kullanımlarının tespitinde güçlükler yaratmakta, tarih içinde insanların
gündelik dil kullanımları hakkında bilgi sahibi olamamak gibi bir soruna yol
açmaktadır. İtalyan ve Alman kökenli tüccarlar ve/veya rahiplerin bizzat
Kumanların/Kıpçakların yaşadıkları coğrafyada, halk ağzından derlemeye dayalı
olarak kayda geçirilmiş çokça verisi ile Codex
Cumanicus, bu farklılığın en güzel örneklerinden birini teşkil etmektedir. İşte
bu çalışma, Codex Cumanicus’un
taranmasıyla elde edilen bazı verilerden hareketle Kumanların/Kıpçakların XIII.
yüzyıldaki ağız özelliğine dayalı olarak ortaya çıktığını düşündüğümüz sıfat+kılı yapısını izah etmek ve bu
yapının temelinde yatan gramatikal oluşuma açıklık getirmek gayesiyle
hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Codex Cumanicus, Tarihî Kıpçak Türkçesi, sıfat+kılı, yapı

Kaynakça

• ARGUNŞAH, Mustafa; GÜNER, Galip (2015), Codex Cumanicus, Kesit Yay., İstanbul.BAYRAKTAR, Nesrin (2004), Türkçede Fiilimsiler, TDK Yay., AnkaraCLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Clarendon Press, Oxford. (EDPT)ERCİLASUN, A. Bican, AKKOYUNLU, Ziyat (2014), Kâşgarlı Mahmud-Dîvânu Lugâti’t-Türk, TDK Yay., Ankara.GABAIN, A. von (1998), “Codex Cumanicus’un Dili”, Tarihî Türk Şiveleri, (yay. haz. Mehmet Akalın), 3. baskı, TKAE Yay., Ankara.GRØNBECH, Kaare (1942), Komanisches Wörterbuch-Türkischer Wörterbuch zu Codex Cumanicus, Einar Munksgaard, Kopenhagen.AYTAÇ, Kemal (1992), Kuman Lehçesi Sözlüğü-Codex Cumanicus’un Türkçe Sözlük Dizini (K. Grönbech), Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.GÜNER, Galip (2013), Kıpçak Türkçesi Grameri, Kesit Yay., İstanbul.KAYMAZ, Zeki (2013). “İbni Mühennâ Lügati’ndeki Bazı Kelimeler Hakkında”, Altaistics and Turkology, S. 3, s. 6-27.KOÇ, Kenan; BAYNİYAZOV, A.; BAŞKAPAN V. (2003), Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Akçağ Yay., Ankara.MOHAMMAD, Raghed (2016), “-(I4)p / -(y)I4p tI4r Ekinin Farklı Bir İşlevi Üzerine Bir İnceleme”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S. 5/4, s. 1603-1610.ÖNER, Mustafa (2009), Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.PEKACAR, Çetin (2011), Kumuk Türkçesi Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.TAVKUL, Ufuk (2000), Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü, TDK Yay. Ankara.YUDAHİN, K. K. (1998), Kırgız Sözlüğü, 2. C., (Türkçeye çev. Abdullah Taymas), TDK Yay., Ankara.