Ahmet Mithat Efendi’nin Romanlarında Göç Coğrafyası: Özgürlükten Sürgünlüğe “Kafkasya”

Yıl 2019, Sayı: 45, 11 - 26, 01.06.2019

Serap Aslan Cobutoğlu

Öz

Tarih
boyunca Kafkasya üzerinde büyük devletler arasındaki hâkimiyet mücadelesinin
hiç eksilmediği görülür. Tanzimat dönemi yazarlarından Ahmet Mithat Efendi de bazı
eserlerinde bu mücadelenin 19. yüzyıldaki görünümüne göç olgusu etrafında okuru
tanık kılar. Kafkasya’nın tarih boyunca büyük devletlerin dikkatini çeken bir
coğrafyada olduğu bilinciyle konuya yaklaşan yazarın romanlarındaki göç
olgusunun, coğrafi uzantılarıyla beraber tarihi, siyasi, beşeri, kültürel,
etnik ve ekonomik yönünün açığa çıkarılması bu çalışmanın amaçları arasındadır.

Bu
çerçevede çalışmada Ahmet Mithat Efendi’nin (1844-1912) Kafkasya’yı konu alan Kafkas (1878) ve Gürcü Kızı Yahut İntikam (1888) romanları üzerinden göç olgusu, bir
huzursuzluk ve yer değiştirme problemi etrafında incelenmiş, asırlar ötesinden
yurt edinilen Kafkas coğrafyasındaki özgürlük-sürgünlük öyküsü, tarihi, siyasi,
ekonomik ve kültürel cepheleriyle ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Mithat Efendi, Kafkasya, göç/göçmen, sürgün, coğrafya-mekân/uzam, Osmanlı Devleti

Kaynakça

• KAYNAKÇA1) Ahmet Mithat Efendi (2000), Çengi/Kafkas/Süleyman Muslî, (Hzl. Erol Ülgen, Fatih Andı), TDK Yayınları, Ankara.2) Ahmet Mithat Efendi (2003), Haydut Montari/Diplomalı Kız/Gürcü Kızı Yahut İntikam/Rikalda Yahut Amerika’da Vahşet Âlemi, (Hzl. Erol Ülgen, Fatih Andı, Kâzım Yetiş), TDK Yayınları, Ankara.3) Ahmet Mithat Efendi (2002), Menfa (Sürgün Hatıraları), (Hzl. Handan İnci), Arma Yayınları, İstanbul.4) ASLAN, Cahit, “Bir Soykırımın Adı 1864 Büyük Çerkes Sürgünü”, 1-33, http://www.oguzyurdu.net/arastirma/birsoykiriminadi.pdf, (Erişim: 20. 06. 2014).5) ASLAN COBUTOĞLU, Serap (2014), Ahmet Midhat Efendi’nin Romanlarında Edebiyat Coğrafyası: Karadeniz ve Çevresi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.6) BAYDAR, Mustafa (1954), Ahmet Midhat Efendi Hayatı Sanatı Eserleri, Varlık Yayınları, İstanbul.7) BERKOK, İsmail (1958), Tarihte Kafkasya, İstanbul Matbaası, İstanbul.8) BERZEG, Nihat (2006), Çerkesler Kafkas Sürgünü: Vatansız Bırakılan Bir Halk, Chiviyazıları Yayınları, İstanbul.9) BİLGE, Sadık Müfit (2012), Osmanlı Çağında Kafkasya 1454-1829, Kitabevi Yayınları, İstanbul.10) DEMİR, Ali Faik (2003), Türk Dış Politikası Perspektifinden Güney Kafkasya, Bağlam Yayınları, İstanbul.11) ENGİNÜN, İnci (2000), “Edebiyatımızda Rus Tipleri”, Araştırmalar ve Belgeler, Dergâh Yayınları İstanbul, s. 313-321.12) ERİKLİ, Fırat (2013), “Rusya Almanları Almanya’dan Orta Asya’ya ve Sibirya’ya”, TDD, S. 2/2, s. 375-396.13) ERKAN, Aydın Osman (1999), Tarih Boyunca Kafkasya, Chiviyazıları Yayınları, İstanbul.14) ERKAN, Süleyman (1996), Kırım ve Kafkasya Göçleri 1878-1908, KATÜ Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, Trabzon.15) ESEN, Nüket (2003), “Ahmet Midhat: Hayat, Külliyat”, Türklük Bilgisi Araştırmaları, C. 27, S. 2, s. 127-131.16) GÖKÇE, Cemal (1979), Kafkasya ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Kafkasya Siyaseti, Şamil Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, İstanbul.17) KARPAT, Kemal (2004), “21 Mayıs Konferansı”, Nart, S. 37, s. 12-14.18) KARPAT, Kemal (2010), Osmanlı’dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler, (Çeviren: Bahar Tırnakçı), Timaş Yayınları, İstanbul.19) KIRZIOĞLU, M. Fahrettin (1993), Osmanlılar’ın Kafkasya Ellerini Fethi (1451-1590), TTK Yayınları, Ankara.20) KİNG, Charles (2008), Karadeniz, (Çeviren: Zülal Kılıç), Kitap Yayınları, İstanbul.21) KUDRET, Cevdet (1962), Ahmet Midhat, TDK Yayınları, Ankara.22) McCARTHY, Justin (2012), Ölüm ve Sürgün Osmanlı Müslümanlarının Etnik Kıyımı (1821-1922), (Çeviren: Fatma Sarıkaya), TTK Yayınları, Ankara.23) MUHAMMEDOĞLU, Aliyev Salih vd. (2001), “Kafkasya”, DİA, S. 24, s. 157-162. 24) OKAY, Orhan (2008), Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Midhat Efendi, Dergâh Yayınları, İstanbul.25) ÖZDEMİR, Fatih (2009), Türk Romanında Ruslar, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.26) ÖZTUNA, Yılmaz (1986), Osmanlı Devleti Tarihi, C. 2., Faisal Finans Kurumu Yayınları, İstanbul.27) PAPŞU, Murat (2004), Vatanından Uzaklara Çerkesler, Chiviyazıları Yayınları, İstanbul.28) PARLATIR, İsmail (1987), Tanzimat Edebiyatında Kölelik, TTK Yayınları, Ankara.29) POROS, Maritsa V. vd. (2017), Göç Meselesinde Temel Kavramlar, Hece Yayınları, Ankara.30) RADO, Şevket (1986), Ahmet Midhat Efendi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.31) SAYDAM, Abdullah (1997), Kırım ve Kafkas Göçleri, 1856-1876, TTK Yayınları, Ankara.32) SPENCER, Edmund (2014), Türkiye, Rusya, Karadeniz ve Çerkezistan, (Çeviren: Dilek Cenkçiler), TTK Yayınları, Ankara.33) TAVKUL, Ufuk (2002), Etnik Çatışmaların Gölgesinde Kafkasya, Ötüken Yayınları, İstanbul.34) TAVKUL, Ufuk (2009), Kafkasya’da Kültürel Etkileşim, TDK Yayınları, Ankara.