REVÂNÎ’NİN GAZELLERİNDE FELEĞİN KULLANIMI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2019, Sayı: 46, 103 - 133, 16.12.2019

Mehmet Özdemir

Öz

Divan
şairi sosyal hayata,  çevreye, tabiata,
doğa olaylarına dair çevresinde gördüğü her şeyi kendi birikimi çerçevesinde
şiirine yansıtmıştır. Yani şair sosyal hayata dair çevresinde gördüğü abdal,
dilenci, sergeşte gibi kimseleri ve onların kıyafetlerini;  eğlence meclislerini ve bu meclislerin testi,
şarap, rakkas, def gibi unsurlarını; ciltçilik ve kitap süslemenin şemse,
altın, tas gibi araçlarını estetik bir şekilde şiirinde işlemiştir. Bunun yanı
sıra gökyüzü, gezegenlerin hareketi, yıldızlar ve bu unsurların insanlar
üzerindeki etkileri de divan şairinin muhayyilesinde bulduğu karşılıklar
vasıtasıyla şiire aktarılmıştır. Dolayısıyla söz konusu kozmik unsurların
ulaşılmazlığı, parlaklığı, hareketi, işlevi gibi birçok yönü ile şairin
hayatına dair hemen her şeyi şiirlerde kaynaşmış bir şekilde görmek mümkündür.
Böylelikle gazellerin temel konusu olan sevgili ve sevgilinin güzellik
unsurları (yüz, yanak, alın, kaş, saç, ben…) anlatılırken kozmik kavramlar,
hemen her divan şairi için önemli bir ilham kaynağı olur. Bu düşünceden
hareketle divan şairinin hayal gücünü
besleyen temel kaynaklardan birinin gökyüzü gözlemleri ve bu gözlemlerin
içselleştirilerek şiire aktarılması olduğu söylenebilir. Şairin kozmik
unsurlara yüklediği anlamları ve bakış açısını tespit etmek de divan şiirinin
daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayacaktır. Biz de bu düşünceden yola çıkarak
Revânî’nin gazellerinde “felek” kavramının kullanım özelliklerini incelemeye
çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Revânî, gazel, felek

Kaynakça

• AKKUŞ, Yasemin (2005-06), “Melhame’ye göre Felekle İlgili İnançlar”, Bizim Külliye Dergisi, Sayı 26, s. 39-41.
• AKPINAR, Şerife (2002), “Lâmi’î’nin Vâmık u Azrâ Mesnevisinde Astrolojik Unsurlar”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 12, s. 169-202.
• ATASOY, Faysal Okan (2010), “Şeyh Vefa ve ‘Yedi Yılduzun Ahkâmı’ Adlı Risalesi”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 5/1 Winter. s. 154-177.
• AVŞAR, Ziya (2007), Revânî Divanı, Konya: Sebat Ofset Matbaası.
• AVŞAR, Ziya (2017), Revânî Divanı, Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü (http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56143,revani-divanipdf.pdf?0).
• AVŞAR, Ziya ve Ayşe Cengiz (2017), “Divan Şiirinde Nilüferin Kozmik Serüveni”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 12/5, s. 61-72.
• AY, Ümran (2009) “Divan Şiirinde Güneşin Sevgili Tipine Yansıması Hakkında Bir Değerlendirme”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2, s. 117-162.
• BAKKAL, Ali (2017), İslam Astronomi Tarihi, İstanbul: Rağbet Yayınları.
• BATİSLAM. H. Dilek (2017), “Divan Şiirinde Kadeh ve Kadeh Redifli Gazeller”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 18, s. 1-28.
• BEYDAVÎ (2011), Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, (Çev.: Abdülvehhab Öztürk), C. 1-5, İstanbul: Kahraman Yayınları.
• BOZASLAN, Seda Uysal ve Arife Çağlar (2017), “Divan Şiirinde Sipend/Üzerlik”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 54, s. 269-288.
• BOZKURT, Nebi (2010), “Şemse”, TDVİA, C. 38, s. 518, İstanbul. https://islamansiklopedisi.org.tr/semse (Erişim Tarihi: 14.06.2019).
• CARAN Mümtaz (2003), Divan Şiirinde Kozmik Unsurlar, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Cengiz, Ayşe (2016), “Türk Mitolojisinde Kozmik Aslan Figürü ve Bâkî Divanındaki Yansımaları”, Uluslar arası Medeniyet Çalışmaları Dergisi, Volume I, Issue II, s. 47-57.
• CEYLAN, Ömür (2005-06), “Sufî Öğretide Felek Telâkkisi”, Bizim Külliye Dergisi, Sayı 26, s. 26-29.
• ÇAYILDAK, Özlem (2018), “Sâkî-nâmelerde Kadehe Dair”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 11, Sayı 55, s. 66-83.
• ÇINAR, Bekir (2009), “Şeyh Gâlib’in Hüsn ü Aşk Mesnevisinde Felekler”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 39, s. 777-792.
• DEĞİRMENCİ, Özlem (2015), Muhibbî Divanı’nda Kozmik Unsurlar, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• DENİZ, Sabahat (1992), 16. Yüzyıl Bazı Divan Şairlerinin Türkçe Divanlarında Kozmik Unsurlar (Bâkî-Fuzûlî-Hayâlî Beğ-Nev’î-Yahyâ Beğ), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• DERMAN, Fatma Çiçek (1989), “Altın Ezme”, TDVİA, C. 2, s. 537, İstanbul. https://islamansiklopedisi.org.tr/altin-ezme (Erişim Tarihi: 14.06.2019).
• DEVELLİOĞLU, Ferit (1999), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI (2012), Marifetnâme, (Sadeleştirenler: Durali Yılmaz-Hüsnü Kılıç), İstanbul: Hikmet Neşriyat.
• GÜLER, Zülfi (2014), “Divan Şiirinde Papağan”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl 2, Sayı 1, s. 61-71.
• GÜLÜM, Emrah (2014), “Sünbülzâde Vehbî Divanı’nda (Sünbülistân) Kozmik Unsurların Kullanımı”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/9 Summer, s. 519-546.
• GÜNGÖR, Özlem (2016), “Divan Şiirinde Mitolojik Bir Unsur Olarak Kartal Figürü”, Uluslar arası Medeniyet Çalışmaları Dergisi, Volume I, Issue II, s. 70-79.
• GÜVEN, Hikmet Feridun (1988), Hayretî Divanı’nda Kozmik Âlem ve Zaman, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÜVEN, Özbay ve Gülten Hergüner (1999), “Türk Kültüründe Avcılığın Temel Dayanakları, PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 5, s. 32-49.
• HİLL, Donald R. (2011), Gökyüzü ve Bilim Tarihi, İstanbul: Boyut Yayıncılık.
• IŞIKHAN, Dilek (2014), “Divan Şairlerinde İlm-i Tencim Tesiri”, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 16 (Özel Sayı II), s. 110-114.
• KALPAKLI, Mehmet (1998), “Divan Şiirinde Ay”, Yapı Kredi Yayınları Kültür Sanat, s. 173-179.
• KANAR, Mehmet (2010), Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Say Yayınları.
• KAPAL, Nurefşan (2013), “Zâtî Divanı’nda Kozmik Unsurlar”, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 6, Sayı 24, s. 160-170.
• KAPLAN, Yunus ve Yakup Poyraz (2010), “Divan Şiirine Kaynaklık Etmesi Bakımından Oyunlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume: 3, Issue: 15, s. 151-175.
• KARAKÖSE, Saadet (2012), “Kozmik Âlemde Nef’î’nin Seyri”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 12, s. 29-48.
• KEKLİK, Murat (2017), “Osmanlı Toplum Hayatından Beyitlere Yansıyan Birkaç Örnek”, Türkiyat Mecmuası, C. 27/1, s. 139-169.
• KIRBIYIK, Halil (2001), Babillilerden Günümüze Kozmoloji, Ankara: İmge Kitabevi.
• KÖKSAL, M. Fatih (2001), “‘Divan Şiirinde Okçuluk Terimleri’ne Ekler”, Türklük Bilimi Araştırmaları, 10, s. 235-254.
• KUL, Nuray (2015), 16. Yüzyıl Şairlerinde Felek Kavramı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ordu: Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KURNAZ, Cemal (2005-06), “Türk Edebiyatında Felek Anlayışının Tashihine Dair”, Bizim Külliye Dergisi, Sayı 26, s. 42-43.
• KÜÇÜK, Sabahattin (1988), “Divan Şiirinde Güneş Üzerine Bir Deneme”, Türk Kültürünü Araştısma Enstitüsü Yayınları, 75, s. 149-176.
• MUTÇALI, Serdar (1995), Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık Yayınları.
• ONAY, Ahmet Talat (2000), Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÖGEL, Bahaeddin (2014), Türk Mitolojisi II, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• ÖZKAN, Ömer (2007), Divan Şiirinin Penceresinden Osmanlı Toplum Hayatı, İstanbul: Kitabevi.
• ÖZÖNDER, Hasan (2003), Ansiklopedik Hat ve Tezhip Sanatları Deyimleri, Terimleri Sözlüğü, Konya: Sebat Ofset Matbaacılık.
• PALA, İskender (1995), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• PALA, İskender (2012), Efsane Güzeller, İstanbul: Kapı Yayınları.
• SELÇUK, Bahir (2012), “Klasik Türk Şiirinde Ceres (Çan/ Çıngırak)”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/3, Summer, s. 2231-2250.
• ŞENTÜRK, A. Atilla (1994), “Osmanlı Edebiyatında Felekler, Seyyare ve Sabiteler (Burçlar)”, Türk Dünyası Araştırmaları, No.: 90, s. 131-180.
• ŞENTÜRK, A. Atilla, “Okçuluk Tarihine Yeni Bir Kaynak Olarak Osmanlı Şiiri”, https://istanbul.academia.edu/AhmetAtillaSenturk (Erişim Tarihi: 27.05.2019).
• TEZ, Zeki (2009), Astronomi ve Coğrafyanın Kültürel Tarihi, İstanbul: Doruk Yayıncılık.
• TÜRKÇE SÖZLÜK (2011), (Haz.: Şükrü Akalın vd.), Ankara: Türk Dil Kurumu.
• UNAT, Yavuz (2013), İlkçağlardan Günümüze Astronomi Tarihi, Ankara: Nobel Yayıncılık.
• YANGEL, Şenay (2018), Türk Medeniyetlerinde Astroloji, Astronomi ve Müneccimbaşılık, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• YENTÜR, Jule (2003), 17. Yüzyıl Şairlerinden Fehîm, Nâ’ilî ve Neşâtî Divanlarında Kozmik Unsurlar, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YILDIRIM, Hafsanur (2015), “Divan Şairlerine Böre Burçlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 8, Sayı 41, s. 340-353.
• YILDIZ, Ayşe (2012), “Nâbî Divanı’nı ve Hayriyye’yi Gizli İlimler (Okültizm) Işığında Okumak”, Millî Folklor, Yıl 24, Sayı 95, s. 63-71.