KÜ- KÖK BİÇİMİ ve KÜ- KÖK BİÇİMİNDEN TÜREMİŞ GÖVDE BİÇİMLER

Yıl 2021, Sayı: 50, 111 - 126, 05.12.2021

Ahmet Karaman

Öz

Eski Türkçenin söz varlığında tanıklanan türemiş sözcüklerin etimolojik açıklamalar yoluyla kök biçimlerine ulaşma uğraşı, Türk dilinin kavram köklerinin ve daha o dönemdeki kavramsal zenginliğinin ortaya çıkarılmasında önemli bir yere sahiptir. Türkologlar tarafından daha önce üzerinde ayrıntılı biçimde durularak yapısal ve anlamsal açıdan incelenmemiş kök biçimlerden bir tanesi de kü- fiilidir. Kü- fiili, etimolojik açıklamaları konusunda büyük güçlükler barındıran veya hâlihazırda farklı köklere bağlanan kimi türemiş sözcüklerin kaynağı durumundadır. Yapılan bu çalışmada, Eski Türkçenin söz varlığında özellikle eski Uygur Türkçesi metinlerinde sıklıkla küzet- sözcüğüyle ilişkili olarak kullanılan dahası Yabogan yazıtının ikinci satırında da tanıklanan kü- kök biçiminin yapısal ve anlamsal boyutları üzerinde durulacaktır. Yazının devamında, kü- sözcüğünün yüklendiği anlamlar ışığında, bu kök biçimden geliştiği değerlendirilen kügçi / küglüg, küt- / kütçi / küteçi / kütmek / küttür- / kütül- / kütümlüg / kütün- / kütürül- / kütüş-, küzet / küzet- / küzetçi / küzetçilig / küzetdeçi / küzetdür- / küzetgen / küzetgü / küzetgüçi / küzetig / küzetiglig / küzetiglik / küzetil- / küzetin- / küzetiş- / küzetlig / küzetmeklig / küzetmiş ve küzençü sözcükleri, yapısal ve anlamsal açıdan ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

kü-, küt-, küzet-, etimoloji, Eski Türkçe

Kaynakça

• ARAT, R. Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig I Metin, TDK, Ankara.
• AYAZLI, Özlem (2016), Eski Uygurca Din Dışı Metinlerin Karşılaştırmalı Söz Varlığı, TDK, Ankara.
• AYDIN, Erhan (2017), Orhon Yazıtları Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor, Bilge Kültür Sanat Yay., İstanbul.
• AYDIN, Erhan (2018), Uygur Yazıtları, Bilge Kültür Sanat Yay., İstanbul.
• AYDIN, Erhan (2019), Sibirya’da Türk İzleri, Yenisey Yazıtları, Kronik Kitap, İstanbul.
• BANG KAUP, Willy (1934), Türkische Turfantexte VI, Das buddhistische Sūtra Säkiz Yükmäk, Verlag Der Akademie Der Wissenschaften in komission Bei Walter De Gruyter, Berlin.
• BANG KAUP, Willy - GABAIN, Annemarie von (1931), Türkische Turfantexte V, Aus buddhistischen Schriften, Verlag der Akademie der Wissenschaften, Berlin.
• CAFEROĞLU, Ahmet (2015), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, TDK, Ankara.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford University, Oxford.
• DEMİRCİ, Ü. Özgür (2010), Eski Türkçede Fiiller, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Dili Bilim Dalı, İstanbul.
• DEMİRCİ, Ü. Özgür (2014), Eski Uygurca Dört Çatik (Çaştanı Beg, Maymunlar Begi, Dantıpalı Beg, Mukaddes Tavşan), Kesit Yay., İstanbul.
• ELMALI, Murat (2014), Eski Uygurca Altı Dişli Fil Hikâyesi, İstanbul.
• ELMALI, Murat (2016), Daśakarmapathāvadānamālā Giriş - Metin - Çeviri - Notlar - Dizin - Tıpkıbaskı, TDK, Ankara, 2016.
• ERCİLASUN, A. Bican - AKKOYUNLU, Ziyat (2015), Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş - Metin - Çeviri - Notlar - Dizin, TDK, Ankara.
• ERDAL, Marcel (1991), Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon, I-II, Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
• GABAIN, Annemarie von (1954), Türkische Turfantexte VIII, Texte in Brāhmischrift, Akademie Verlag, Berlin.
• GABAIN, Annemarie von, - WINTER, Werner (1958), Türkische Turfantexte IX, Ein Hymnus an den Vater Mani Auf “Tocharisch” B Mit Alttürkischen Übersetzung, Akademie Verlag, Berlin.
• GABAIN, Annemarie von (1988), Eski Türkçenin Grameri, çev. Mehmet Akalın, TDK, Ankara.
• GÜLENSOY, Tuncer (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, TDK, Ankara.
• HAMILTON, J. Russell (1998), İyi ve Kötü Düşünceli Prens Öyküsü, çev. Vedat Köken, TDK, Ankara.
• http://www.altay.uni-frankfurt.de (02.03.2021)
• KALJANOVA, Elmira (2005), Uygurca Dışastvustık Giriş - Metin - Çeviri - Dizin ve Tıpkıbasım, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Dili Bilim Dalı, İstanbul.
• KASAI, Yukiyo (2008), Die Uigurischen Buddhistischen Kolophone (Berliner Turfantexte XXVI), Brepols Publishers, Turnhout.
• KAYA, Ceval (1994), Uygurca Altun Yaruk, Giriş, Metin ve Dizin, TDK, Ankara.
• KORMUŞIN, I. - ALIMOV, R. - YILDIRIM, F. - MOZİOĞLU, E. (2016), Yenisey-Altay-Kırgızistan Yazıtları ve Kâğıda Yazılı Runik Belgeler, BilgeSu Yay., Ankara.
• KÖK, Abdullah (2004), Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (Tiem 235v/3 - 450r7) Giriş - İnceleme - Metin - Dizin, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• LE COQ, A. August von (1912), Türkische Manichaica aus Chotscho I, Berlin.
• MİRSULTAN, Aysima (2010), Veröffentlichungen der Societas Uralo Altaica Band 34, Xuanzang Leben und Werk Teil 9, Die alttürkische Xuanzang-Biographie X, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
• RÖHRBORN, K. Michael (1991), Veröffentlichungen der Societas Uralo Altaica Band 34, Xuanzang Leben und Werk Teil 3, Die alttürkische Xuanzang-Biographie VII, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
• RÖHRBORN, K. Michael (1996), Veröffentlichungen der Societas Uralo Altaica Band 34, Xuanzang Leben und Werk Teil 5, Die alttürkische Xuanzang-Biographie VIII, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
• TEKİN, Şinasi (2019), Uygurca Metinler II, Maytrısimit, Burkancıların Mehdisi Maitreya ile Buluşma Uygurca İptidai Bir Dram, TDK, Ankara.
• TEKİN, Talat (2003), Orhon Türkçesi Grameri, TDAD, İstanbul.
• TEZCAN, Semih (1974), Das uigurische İnsadi-Sūtra (Berliner Turfantexte III), Akademie Verlag, Berlin.
• TIBIKOVA, L. N. - NEVSKAYA, I. A. - ERDAL, M. (2012), Katalog Drevnetyurkskih Runiçeskix Pamyatnikov Gornogo Altaya, Gorno-Altaysk Gosudarstvennıy Universitet, Gorno-Altaysk.
• ÜNLÜ, Suat (2004), Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (Tiem 73 1v 235v/2) Giriş - İnceleme - Metin - Dizin, (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Eski Türk Dili Bilim Dalı, Ankara.
• ÜŞENMEZ, Emek (2006), Karahanlı Türkçesi Sözlüğü, (Doktora Tezi), Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Kütahya.
• WILKENS, Jens (2007), Edition des alttürkisch-buddhistischen Kšanti Kılguluk Nom Bitig (Berliner Turfantexte XXV), Akademie Der Wissenschaften, Berlin.
• ZIEME, Peter (1985), Buddhistische Stabreimdichtungen der Uiguren, (Berliner Turfantexte XIII), Akademie Verlag, Berlin.
• ZIEME, Peter (2005), Magische Texte des uigurischen Buddhismus, (Berliner Turfantexte XXIII), Brepols Publishers, Turnhout.