KIRŞEHİR YÖRESİ DOKUMACILIK TERİMLERİ

Yıl 2021, Sayı: 50, 69 - 93, 05.12.2021

Songül Erdoğan

Öz

Dokuma, Türklerde tarihi çok eskilere dayanan bir el sanatıdır. Hayvancılığın önemli bir yer tutması hayvansal ürünlerin farklı şekillerde değerlendirilmesini de beraberinde getirmiştir. Özellikle yün, pamuk ve ipek gibi hammaddeler değişik aşamalardan geçerek dokuma tezgâhlarında yerini almıştır. Dokuma türleri içerisinde en yaygın olanı halı, kilim ve cicim dokumalarıdır. Türklerin yaşadığı birçok coğrafyada görebildiğimiz dokuma örnekleri bazı merkezlerde önemli bir sanayi kolu hâline gelmiştir. Bu merkezlerden biri de Kırşehir’dir. İlk örneğini 17. yüzyılda gördüğümüz Kırşehir halısı, 18. ve 19. yüzyıllarda gelişimini tamamlamıştır. 19. Yüzyılda Kırşehir yöresi önemli bir dokuma merkezi hâline gelmiş, birçok insana iş olanağı sağlamıştır. Dokuma sanatının gelişmesine paralel olarak bu alanda bir terminoloji ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada, Kırşehir yöresinde kullanılan 248 isim, 37 fiil olmak üzere 285 dokumacılık terimi derleme ve tarama yolu ile tespit edilmiştir. Bu terimler isimler ve fiiller olarak iki alt başlık altında sınıflandırılmıştır. Tespit edilen 248 isim unsuru tematik olarak yedi alt başlık içerisinde verilerek terminolojinin hangi konuda daha çok söz varlığına sahip olduğu ortaya çıkarılmıştır. Tespit edilen söz varlığı “Derleme Sözlüğü, Tarama Sözlüğü ve Güncel Türkçe Sözlük” ile karşılaştırılmış ve bu alandaki terminolojinin bu sözlüklere çok az oranda yansıdığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Kırşehir, Terim, Söz Varlığı, Dokumacılık, Sözlük

Kirsehir Region Weaving Terms

Öz

Weaving is a handicraft in Turks with a very old history. The importance of animal husbandry has brought about the evaluation of animal products in different ways. Especially raw materials such as wool, cotton and silk have passed through different stages and took their place in weaving looms. The most common weaving types are carpet, kilim and cicim weaving. Weaving samples that we can see in many geographies where Turks live have become an important industry branch in some centers. One of these centers is Kırşehir. Kırşehir carpet, the first example of which we saw in the 17th century, completed its development in the 18th and 19th centuries. In the 19th century, Kırşehir region became an important weaving center and provided job opportunities to many people. In parallel with the development of the art of weaving, a terminology has emerged in this field. In this study, 285 weaving terms, including 248 nouns and 37 verbs, used in Kırşehir region were determined by compilation and scanning. These terms are classified under two subheadings as nouns and verbs. The identified 248 noun elements were given thematically under seven sub-headings, and it was revealed on which subject the terminology had more vocabulary. The detected vocabulary was compared with the “Compilation Dictionary, Search Dictionary and Contemporary Turkish Dictionary” and it was seen that the terminology in this field was reflected in these dictionaries very little.

Anahtar Kelimeler

Kırşehir, Term, Vocabulary, Weaving, Dictionary

Kaynakça

• Aslanapa, Oktay. Türk Sanatının Bin Yılı, Eren Yayınları, 2005.
• Deniz, Bekir. “Kırşehir ve Mucur Halılarının Sözlüğü 1.”, Arış Dergisi, no.1, 1997, ss.158-153.
• Deniz, Bekir. “Kırşehir Halıları.”, Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi III, 1984, ss.25-81.
• Deniz, Bekir. Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygıları. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2000.
• Deniz, Bekir. “Anadolu Türk Halı Sanatının Kaynakları”, Sanat Tarihi Dergisi, S. XIV-1, 2005, ss. 79-103.
• Derleme Sözlüğü, 1-12 Cilt, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1993.
• Ercilasun, Ahmet, ve Ziyat B.-Akkoyunlu, Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin). Türk Dil Kurumu, 2014.
• Etikan, Sema, vd. Kırşehir El Sanatları, Gece Kitaplığı, 2020.
• Etikan Sema,vd. Kırşehir Halıları. Editör Aysen Soysaldı, Cumhuriyet Dönemi Türk Halıcılığı Kitabı, Cilt:2, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2020, ss.1061-1100.
• Genç, Reşat. “Kaşgarlı Mahmud’a Göre XI. Yüzyılda Türklerde Dokuma ve Yaygı İşleri.”, Arış, 1997, ss.8-17
• Günşen, Ahmet. Kırşehir ve Yöresi Ağızları Sözlüğ. Ocak Yayınları, 2001.
• Güncel Türkçe Sözlük (sozluk.gov.tr Erişim tarihi: 20.08.2021)
• Karaçay, Çiğdem. Ankara Etnografya Müzesi’ndeki Kırşehir Halıları. 2011. Gazi Üniversitesi, Yüksek lisans tezi.
• Karataş, Mustafa. Türk Dilinde Yanış (Motif) Adları-Anadolu Sahası-. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Mıstanlıoğlu, Nurhan. XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Kırşehir Sancağı. 2004. Selçuk Üniversitesi, Doktora tezi.
• Öztürk, Bahadır, ve Gonca Karavar. “Özel Bir Koleksiyonda Bulunan Kırşehir ve Muzur Halıları. ” Asos Journal, S.66. Mart 2018. ss121-133.
• Pala, Zehra. Konya Etnografya Müzesi ve Mevlana Müzesi’nde Bulunan Kırşehir Halıları. 2016. Selçuk Üniversitesi, Yüksek lisans tezi.
• Soydan, Serpil. “Derleme Sözlüğü’nde Dokumacılıkla İlgili Söz Varlığı.”, Turkish Studies - Volume 8/4 Spring 2013, p. 1287-1303
• Tarama Sözlüğü (sozluk.gov.tr Erişim tarihi:28.08.2021)
• Vahapoğlu, Pelin. Kırşehir İli El Dokuması Halılarındaki Teknik, Desen ve Kompozisyon Özelliklerinin İncelenmesi. 2014. Gazi Üniversitesi, Yüksek lisans tezi.
• Kş-1: Mahmut Seyfeli, 66 yaş, Kırşehir Merkez, Halk bilimi Araştırmacısı (20.05.2021)
• Kş-2: Hatice Köksal, 50 yaş, Ev Hanımı, Özbağ Kasabası, ilkokul mezunu (01.05.2021)
• Kş-3: Alaaddin Köksal, 53 yaş, Emekli, Özbağ Kasabası, lise mezunu, (01.05.2021)
• Kş-4: Akile Çetin, 67 yaş, Ev hanımı, Yörücek Köyü/Mucur, ilkokul mezunu (08.10.2020)
• Kş-5: İbrahim Özdemir, 82 yaş, Yazar ve koleksiyoncu, Dalakçı köyü/Mucur (29.04.2020)