Özbekistan’ın Yenilikçi Yol Haritası: Mirziyoyev Döneminde Dış Politika Değişimi ve Etkileri

Yıl 2023, Sayı: 53, 81 - 106, 21.06.2023

Ömer Faruk Kocatepe

Öz

Özbekistan, 2016 yılında kurucu Cumhurbaşkanı İslam Kerimov’un ölümü üzerine iktidara gelen Şevket Mirziyoyev’in, göreve başlamasından bu yana dış politikasında önemli değişiklikler gerçekleştirdi. Bu değişiklikler, Özbekistan’ın ekonomi, eğitim ve sosyal refah da dâhil olmak üzere çeşitli sektörlerde kalkınmayı hedefleyen yenilikçi yol haritasına yansıdı. Mirziyoyev’in liderliğinde Özbekistan, komşu ülkeler ve uluslararası toplumla ilişkilerini geliştirmek için çeşitli adımlar attı. En önemli değişikliklerden biri, dış politikaya daha açık ve pragmatik bir yaklaşıma geçiş olmuştur. Bu, Rusya ve Çin gibi bölgesel güçlerle daha yakın bağlar kurma arayışının yanı sıra ABD, Türkiye ve Avrupa Birliği ile ilişkilere artan bir odaklanmayı da içeriyor. Bu çabalara ek olarak Özbekistan, bölgesel istikrar ve iş birliğini geliştirmek amacıyla Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan gibi komşu ülkelerle ilişkilerini güçlendirmeye de çalışmıştır. Buna, uzun süredir devam eden sınır anlaşmazlıklarının çözümü ve ekonomik bağları güçlendirmeyi amaçlayan bir dizi anlaşmanın imzalanması da dâhildir. Bu çalışmada ilk olarak Türkistan ve Özbekistan’ın jeopolitik ve stratejik önemi ele alınacak akabinde Mirziyoyev dönemi dış politikasında yaşanan değişimler ve iş birliği süreçleri açıklanmaya çalışılacaktır. İslam Kerimov dönemi dış politikası ile Mirziyoyev dönemi dış politikası arasındaki farklılıklar ve değişen dış politika vizyonunun bölgeye yansımaları ile geleceğe ilişkin öngörülerde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Özbekistan, Dış Politika, Türkistan, İslam Kerimov, Şevket Mirzoyayev

Kaynakça

• Aksakal, Hasan. “Stalin ve İkinci Dünya Savaşı Bağlamında Milliyetler Politikası”, Karadeniz Araştırmaları, c. 6, no. 21, Bahar 2009, s. 23-30.
• Altundağ, Zehra. “Geçmişten Günümüze Şanghay İş Birliği Örgütü.” Avrasya Etüdleri Dergisi, no. 49-1, 2016, ss. 93-116.
• Asanov, Seilbek S. vd. “Kazakh-Uzbek Relations in the Context of Regional Security.” Revista UNISCI, núm. 45, octubre, 2017, pp. 267-288.
• Idan, Avinoam, ve Brenda Shaffer. “The Foreign Policies of Post-Soviet Landlocked States.” Post-Soviet Affairs, 27:3, 2011, ss. 241-268.
• Aydın, Mustafa. Küresel Politikada Orta Asya. Nobel Yayıncılık, 2005.
• Bektenov, M. (2021, March 16). Kazakhstan’s Ethnic Policy 1991-2021: What Needs to Change? CABAR.asia. https://cabar.asia/en/kazakhstan-s-ethnic-policy-1991-2021-what-needs-to-change Birsel, Haktan. “Orta Asya Güç Mücadelesi İçinde Bağımsızlığından Günümüze Özbekistan.” 21. Yüzyıl Dergisi, no. 35, 2011, ss. 26-35.
• Bohr, Annette. “Regionalism in Central Asia: New Geopolitics, Old Regional Order.” International Affairs 80, no. 3, 2004, pp. 485-502.
• Bozbağ, Servet. İslam Kerimov Dönemi Özbekistan Dış Politikası ve Küresel Güçler. 2019. Bahçeşehir Ü, Yüksek lisans tezi.
• Brzezinski, Zbigniew. Büyük Satranç Tahtası. İnkılap Kitapevi, 2005.
• Dadabayev, Timur. “Developmental State and Foreign Policy in Post-Kerimov Uzbekistan.” The SAGE Handbook of Asian Foreign Policy, Editor In Takahashi Inoguchi, 2019, SAGE, ss. 641-656.
• Dugin, Aleksandr. Rus Jeopolitiği, Avrasyacı Yaklaşım. Çevirmen Vügar İmanov. Küre Yayınları, 2005.
• Fazendeiro BT. “Uzbekistan’s defensive self-reliance: Karimov’s foreign policy legacy.” International Affairs, 93(2), 2017, ss. 409–427.
• Glassner, Martin Ira. Access to the Sea for Developing Land-Locked States. Martinus Nijhoff, 1970.
• Gündoğdu, Abdullah. Türk Jeopolitiği. IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2009.
• Haber, Marc vd. “Afghanistan’s Ethnic Groups Share a Y-Chromosomal Herita-ge Structured by Historical Events”. PLOS ONE, 7(3): 2012. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0034288
• İstikbal, Deniz. “Orta Asya’da Yenı İş Bırlığı Alanları: Türkiye-Özbekistan İliş-kileri.” SETA Analiz, 2021. https://setav.org/assets/uploads/2021/11/A357.pdf. Erişim Tarihi: 01.03.2023.
• Kanlıdere, Ahmet. “Cedidcilik ve Dini Islahçılık.” İsmail Bey Gaspıralı ve Ziya Gökalp Sempozyumları Bildirileri. Ankara, 2003.
• Karluk, Rıdvan, ve Ayşe Hiç Gencer. “Orta Asya’da Oluşturulan Ekonomik ve Siyasi Entegrasyonlar Kapsamında Türkiye Özbekistan İlişkileri.” Internati-onal Conference on Eurasian Economies 2017, Eurasian Economists Asso-ciation & Kyrgyzstan-Turkey Manas University, 2017.
• Kocatepe, Ömer Faruk. “Türk Cumhuriyetleri’nin Bölgesel Güvenlik Kaygıları Bağlamında Uluslararası Örgütlerle İş Birliği.” Türk Dünyası Araştırmaları, 2022, ss. 407-434.
• Kocatepe, Ömer Faruk. Türk Devletleri Teşkilatı Politik ve Askerî İş Birliği. Nobel Yayınevi, 2022.
• Kodaman, Timuçin, ve Haktan Birsel. “Bağımsızlık Sonrası Özbekistan ve Dış Politikası.” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, no. 2, 2006, ss. 413-442.
• Kun.uz. (2023, January 16). Uzbekistan’s population increasing by about 21 thousand people every day. https://kun.uz/en/news/2023/01/16/uzbekistans-population-increasing-by-about-21-thousand-people-every-day
• Kurt, Selim. “Dugin’in Avrasyacılık Anlayışında Türkiye’nin Yeri.” Güvenlik Stratejileri Dergisi, no. 15, 2019, ss. 425-467.
• National Statistical Committee of the Kyrgyz Republic. (n. d.). Open Data - Population. http://www.stat.kg/en/opendata/category/312/
• Okur, Mehmet Akif. Yeni Çağın Eşiğinden “Avrasya’nın Kalbi”ne Bakmak-Tarihten Geleceğe Orta Asya’nın Jeopolitiği Üzerine Değerlendirmeler. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Özey, Ramazan. Dünya Platformunda Türk Dünyası. Aktif Yayınları, 1999.
• Pirinççi, Ferhat. “Soğuk Savaş Sonrasında ABD’nin Orta Asya Politikası: Beklentiler Ve Gerçeklikler.” SBF Dergisi, 63(01), 2008, ss. 207-235.
• Purtaş, Fırat. “İslam Kerimov Sonrası Özbekistan-Türkiye İlişkilerinin Kültürel Boyutu.” Zamanını Aşan Medeniyet Özbekistan Sempozyumu Bildiri Kitabı, Bahariye Sanat Atölyeleri, 2019.
• Purtaş, Fırat. Orta Asya ile Güney Asya Arasında Modern İpek Yolu Projesi-Afganistan, Pakistan ve Hindistan’ın Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ile İlişkileri. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Sarıkaya, Yalçın. “Kerimov Dış Politikası: Rejim Güvenliği Ekseninde 20 Yıl.” Bölgesel ve Küresel Politikalarda Orta Asya. Editör M. Savaş Kafkasyalı. Ankara-Türkistan: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi İnceleme-Araştırma Dizisi, Yayın No 10, 2012, ss. 335-355.
• Sarıkaya, Yalçın, ve Öztopal, Mustafa Kemal. “Brzezinski’nin Ardından Güncel Türkistan Jeopolitiğini Yeniden Düşünmek.” TÜRKAV Kamu Yönetimi Ensti-tüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 2022, ss. 141-174.
• Schmitz, Andrea. “Uzbekistan’s Transformation Strategies and Perspectives.” SWP Research Paper 1, Stiftung Wissenschaft und Politik German Institute for International and Security Affairs, 2020.
• Sönmez, A. Sait. “Özbekistan Dış Politikasını Oluşturan Temel Faktörler.” AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, no. 2, 2013, ss. 387-416.
• Spykman, Nicholas J. Coğrafya ve Dış Politika. Doğu Kütüphanesi Yayınları, 2020.
• Şahin, Mehmet. “Jeopolitik Düşüncenin Tarihi.” Uluslararası Politika: Giriş-Kavram-Teoriler. Editör Serkan Yenal ve M. Bora Sanyürek. Nobel Yayınları, 2022, ss. 163-180.
• Toktogulov, Bakhtiyor. “Uzbekistan’s Foreign Policy under Mirziyoyev: Change or Continuity?” Eurasian Research Journal, 4(1), 2022, ss. 49-67.
• TÜRKPA. “Yeni Bir Yüzyıla Doğru Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri İlişkileri”. TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu, no: 64, 1993.
• United Nations Office of the High Commissioner for Human Rights. (2016, December 9). Committee on the Elimination of Racial Discrimination reviews the report of Turkmenistan. https://www.ohchr.org/en/press-releases/2016/12/committee-elimination-racial-discrimination-reviews-report-turkmenistan
• United States Geological Survey (USGS). (2021). Mineral Commodity Summa-ries: https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-gold.pdf
• URL1: (https://mfa.uz/en/pages/vneshnaya-politika (erişim tarihi: 11.01.2023).
• URL2: (https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uz.html (erişim tarihi:19.02.2023).
• URL3:(https://www.ntv.com.tr/dunya/sanghay-isbirligi-orgutu-nedir-ne-degildir,MjcBt8rq-k2AuS1RQNXFlw) (erişim tarihi: 10.03.2023).
• URL4: (https://eurasianet.org/uzbekistan-life-after-Kerimov-more-same (erişim tarihi: 07.12.2022).
• URL5: (https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ozbekistan-dis-politikasinda-aciklik-ve-iyi-komsuluk-donemi/945184 (erişim tarihi:10.03.2023).
• URL6: (https://www.aa.com.tr/tr/dunya/orta-asya-ulkeleri-arasinda-sinir-ve-isbirligi-anlasmasi-yapildi/961906 (erişim tarihi:10.03.2023).
• URL7:(https://www.voaturkce.com/a/amerika-ozbekistan-la-iliskileri-gelistiriyor/4398176.html (erişim tarihi: 11.03.2023)
• URL8: (https://www.dunya.com/dunya/guney-kore-tetikte-bekliyor-haberi-363143 (erişim tarihi: 11.03.2023)
• URL9: (https://www.21yyte.org/tr/merkezler/bolgesel-arastirma-merkezleri/asya-pasifik-arastirmalari-merkezi/cin-in-bir-kusak-bir-yol-projesi-ve-turk-dunyasi-na-etkileri#_ftn37 (erişim tarihi: 11.03.2023)
• URL10: (https://www.milliyet.com.tr/dunya/rusya-ozbekistan-ortak-askeri-tatbikati-basladi-12-yil-sonra-ilk-kez-2530601 (erişim tarihi: 11.03.2023)
• URL11: https://www.aljazeera.com.tr/haber/ozbekistanla-inisli-cikisli-iliskiler (erişim tarihi: 11.03.2023)
• URL12: (https://www.yenisafak.com/dunya/inis-cikislariyla-turk-ozbekistan-iliskileri-2521268 (erişim tarihi: 12.03.2023)
• URL13: (https://www.aa.com.tr/tr/analiz/mirziyoyev-in-ziyareti-cercevesinde-turkiye-ozbekistan-iliskileri/1740453 (erişim tarihi: 11.03.2023)
• URL14: ( https://www.tccb.gov.tr/konuk/356/86093/ozbekistan (erişim tarihi: 12.03.2023)
• URL15: (https://www.aa.com.tr/tr/dunya/turkiye-ozbekistan-iliskileri-gucleniyor/1060872 (erişim tarihi: 13.03.2023)
• URL 6: (https://www.trthaber.com/haber/guncel/ozbekistanin-dis-ticaret-hacmi-2022de-50-milyar-dolara-ulasti-742642.html#:~:text=T%C3%BCrkiye%2C%20ge%C3%A7en%20sene%20y%C3%BCzde%206,ise%20y%C3%BCzde%205%2C4%20azald%C4%B1. (erişim tarihi: 13.03.2023)
• URL17: (https://www.trtavaz.com.tr/haber/tur/avrasyadan/ozbekistanin-dis-ticaret-hacmi-2021-de-42-milyar-dolar-oldu/61faa78b01a30a27f43d3f27 (erişim tarihi: 13.03.2023)
• URL18: (https://www.ntv.com.tr/dunya/ozbekistandan-turk-vatandaslarina-vize-muafiyeti,iu2LSpAUtkql6SLkS0Ur9g (erişim tarihi: 13.03.2023)
• URL19: (https://www.mfa.gov.tr/ozbekistan-seyahat-edecek-turk-vatandaslarinin-dikkatine.tr.mfa (erişim tarihi: 13.03.2023)
• URL20: (https://www.ziraatbank.com.tr/SitePages/InteraktifRaporlar/2019/tr/m-3-5.html (erişim tarihi: 14.03.2023)
• URL21: (https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc077/kanuntbmmc077/kanuntbmmc07703928.pdf (erişim tarihi: 14.03.2023)
• URL22: (https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/04/20220429-1.htm (eri-şim tarihi: 11.03.2023)
• URL23: (https://www.iletisim.gov.tr/turkce/dis_basinda_turkiye/detay/ozbekistan-turkiye-ile-askeri-is-birligini-gelistiriyor (erişim tarihi: 14.03.2023)
• URL24: (https://www.turkiyemaarif.org/post/7-turkiye-maarif-vakfi-baskani-akgun-ozbekistanda-1906?lang=tr (erişim tarihi: 14.03.2023)
• URL25: (https://www.aa.com.tr/tr/egitim/yok-baskani-ozvar-ozbek-turk-universitesi-kurmayi-planladiklarini-soyledi/2483855 (erişim tarihi: 15.03.2023)
• URL26: (https://www.turkyurdu.com.tr/yazar-yazi.php?id=2569 (erişim tarihi: 18.03.2023)
• URL27: (https://www.ankasam.org/kirgizistan-ozbekistan-sinir-anlasmazliginda-cozum-arayislari/ (erişim tarihi: 18.03.2023)
• URL28: (https://www.trthaber.com/haber/dunya/abdde-koronavirusten-can-kaybi-artiyor-567897.html (erişim tarihi: 17.03.2023)
• URL29: (https://landportal.org/news/2021/06/territorial-disputes-central-asia-threshold-30th-anniversary-independence (erişim tarihi: 21.03.2023)
• URL30: (https://orasam.manas.edu.kg/index.php/tr/ozbekistan/5771-tacikistan-ve-zbekistan-zaraf-an-nehri-zerinde-yavan-hidroelektrik-enerji-santrali-in-aatina-ba-ladi (erişim tarihi: 21.03.2023)